Nieuwsbrief
157
Nieuwsbrief Website Stelling van Amsterdam, nummer 157
(6de jaargang, 8 augustus 2004)
Een nieuwsbrief over de website Stelling van Amsterdam (StvA); een onafhankelijk
particulier initiatief zonder winst-oogmerk.
<https://www.stelling-amsterdam.nl/>
Deze nieuwsbrief is, met meer verwijzingen en illustraties, ook te vinden
op:
<https://www.stelling-amsterdam.nl/nieuwsbrief/>
Daar is ook informatie te vinden over deze nieuwsbrieven, het aanmelden
en het archief.
Heb jij informatie die via deze nieuwsbrief aan geïnteresseerden
gezonden kan worden? Stuur de informatie dan aan <e-mail adres vervangen door formulier>.
|
Inhoud
In deze nieuwsbrief:
|
Voorwoord
Weinig inleiding nodig voor deze nieuwsbrief. Wederom van alles wat.
Ik wil hier wel even apart aandacht schenken aan de nieuwe pagina over
Schenkingen. Lees het eens, vooral personen die foto's en ander materiaal
over de Stelling heeft.
<https://www.stelling-amsterdam.nl/algemeen/schenkingen/>
|
Hergebruik kanonnen
John Verbeek† geeft onder de naam Neerlands Arsenaal een serie eenvoudige
boekjes uit over geschut en ander legermateriaal. Hij is ook de man achter
de omvangrijke bibliografie op Forten Info en auteur van de boeken 'Kustversterkingen 1900-1940'
en 'Zwetende pantsermannen bestaan niet! Grepen uit het dagelijks leven
in het pantserfort Hoek van Holland 1880-1940.' En samen met C. Neisingh
heeft hij het archief van het Bureau
Registratie Verdedigingswerken geïnventariseerd.
<http://www.forten.info/bibliografie/>
De serie Neerlands Arsenaal bestaat nu uit de onderstaande delen. Inclusief
porto en verpakking kosten ze €6,50 per stuk. Je kan hierover contact
opnemen met John via het e-mail adres bibliografie@forten.info.
NA 1: Het stalen infanterieschild van het Nederlandse leger.
NA 2: Gasbescherming in kazematten en schuilplaatsen Deel I: 1918-1940.
NA 3: Het kanon van 6 cm Hefkoepel
NA 4: Het kanon van 6 cm Kazemat
NA 5: Het kanon van 6 cm Minimaal Schietgat
NA 6: De Coehoornmortier
NA 7: De lichte bomwerper van 2,5 cm
NA 8: De metalen houwitser van 16 pond steen/20 duim (eind 2004)
Hiervan hebben de nummers 1 tot en met 6 betrekking op de Stelling.
Recent heb ik nummers 3, 4 en 5 over de 6 cm kanonnen uitgeplozen. Naast
veel technische gegevens over kanon en munitie bevat het informatie over
de bediening en hergebruik. Over dat hergebruik was mij al een en ander
bekend, maar de informatie uit genoemde boekjes wil ik hier
samenvatten.
Allereerst
over de hefkoepels zelf. Voor het Fort
bij Muiderberg en de ombouw van Fort
bij Abcoude en Fort Uitermeer waren
de hefkoepels al voor 1914 besteld. Krupp-Gruson kon deze niet meer leveren
maar twee niet voltooide koepels zijn in 1920 (samen met geschut voor
nieuwe forten bij Den Helder en Vlissingen) naar Nederland overgebracht
en op de Rijks (Marine)
Geschut Werf in Amsterdam opgeslagen. In 1926 wilde het Ministerie
van Defensie overgaan tot overgave van de drie loodsen en het terrein
op deze werf. Hier en op het Marine-Etablissement lagen
nog de onderdelen van twee geleverde hefkoepels. Alsnog gebruik op forten
bij Utrecht werd overwogen maar niet uitgevoerd. De koepels zijn naar
de nabijgelegen Oude Lijnbaan (zie Magazijnen
Conradstraat) overgebracht. In 1935 werd opdracht gegeven de hefkoepels
te verkopen. In 1937 bleken echter twee hefkoepels op het terrein van
de Militaire Bakkerij (ook
aan de Conradstraat, wellicht hetzelfde terrein maar andere naam?) aanwezig
te zijn. De afloop is onbekend.
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/muiderberg/>
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/abcoude/>
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/uitermeer/>
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/adam-overig/>
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/adam-conrad/>
Dan over de 6 cm Hefkoepel kanonnen zelf. Alle 46 kanonnen blijken ergens
voor 1932 uit de hefkoepels te zijn gehaald. Want in dat jaar liggen
ze volgens een overzicht in een magazijn te Amsterdam opgeslagen. Zes
kanonnen zijn gebruikt in de VIS-kazematten waaronder in ieder geval
twee in de kazemat van Fort Kijkuit en de kazemat Slotertocht
Midden (Geniedijk Haarlemmermeer).
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/kijkuit/>
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/slotertocht/>
Wat
betreft de 6 cm Kazemat kanonnen. Hiervan waren er 31 in de keelkazematten
van diverse forten geplaatst voor het zogenoemde revers-vuur of keel-flankement.
Ze hadden een rond onderstel dat met bouten aan de vloer was bevestigd
- die bouten zullen de meeste lezers wel eens hebben gezien (zie ook
foto links). Het kanon komt voor op een foto in het Foto-album
'Historisch'.
In 1915 waren 20 kanonnen omgebouwd tot luchtdoelkanon, 12 permanent
en 8 konden nog terugkeren naar de (onbekende) forten. Bovendien is het
enige keel-flankement kanon van het Fort
bij Edam als luchtdoelkanon naar het Fort bij Pannerden (nabij Nijmegen)
gegaan.
In 1928 en 1929 zijn in een oefenkazemat te Oldebroek experimenten gedaan
om te bepalen of het mogelijk was deze kanonnen in de VIS-kazematten
te plaatsen die vooral in het Oostfront van de Vesting Holland zouden
worden geplaatst. De proeven waren succesvol en zes kanonnen werden in
diverse VIS-kazematten geplaatst. Een deel van de kazematten kreeg steunstukken
om het kanon ter plekke te kunnen vervangen door een mitrailleur.
Vervolgens zijn in 1935 elf van deze kanonnen naar de nieuw gebouwde
brugkazematten gegaan als tijdelijke bewapening. Het is precies bekend
van welk fort naar welke kazemat. Vanaf augustus 1937 werden deze kazematten
verwapend en voorzien van het nieuwe kanon 5 cm No.2.
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/edam/>
Er
waren in heel Nederland zes kanonnen van 6 cm Minimaal Schietgat en allemaal
stonden ze opgesteld in de twee pantserbatterijen van het Fort
aan het Pampus. In ongeveer 1933 is een van deze kanonnen geplaatst
in een nieuwe Kazemat III op het Fort aan de Biltstraat bij Utrecht.
Deze en de vijf overige kanonnen werden in oktober 1935 bestemd als voorlopige
bewapening voor enkele nieuwe brugkazematten: Ravenstein Zuid, Mook
Zuid, Gennep Zuid, Buggenum Noord, Ittervoort en St.Andries. Ook deze
brugkazematten werden vanaf augustus 1937 verwapend.
Vreemd genoeg is een deel van een affuit in het water bij Pampus terug
gevonden...
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/pampus/>
Zelfs door hergebruik van de kanonnen heeft de Stelling niet aan de
verdediging in mei 1940 kunnen bijdragen. Maar op de website staat nu
per fort aangegeven waar de 6 cm kanonnen zijn hergebruikt.
Ik hoop dat John ook nog boekjes uitbrengt over de 7 cm Kazemat en 10
cm kanonnen die in de Stelling voor groot-flankement in de keelkazematten
waren opgesteld. En dan nog het veldgeschut en de mitrailleurs.
<https://www.stelling-amsterdam.nl/stelling/stukken/bewapening/>
|
Rijks Geschut Werf
Over de hierboven genoemde Rijks
(Marine) Geschut Werf heb ik heel weinig informatie. De bekende
feiten:
- gelegen op een deel van het latere Stork terrein bij de Oostenburgergracht
te Amsterdam;
- geen spooraansluiting wel aan water gelegen;
- het bestond in 1900;
- in 1920 werden niet voltooide hefkoepels maar ook geschut voor de nieuwe
te bouwen Fort de Ruyter (Vlissingen) en Fort Nieuw Kijkduin (Den Helder)
naar Amsterdam overgebracht;
- in 1926 wilde men het terrein en drie loodsen verkopen;
- het komt volgens mij niet voor op een overzicht van de Genie uit 1927.
Van 1660 totdat het in 1882 instortte was het terrein deel van het kolossale
Oost-Indisch Zeemagazijn. Het naastgelegen, in 1720 gebouwde, Nieuwe
Magazijn van de VOC bestaat nog en is verbouwd voor bewoning. Niet te
verwarren met het magazijn waar nu het Scheepvaartmuseum in zit.
Tot zover de feiten. Nu mijn theorie:
Volgens mij is het terrein tussen 1897 en 1900 in gebruik
genomen door het leger. Vanaf 1897 werden de hefkoepels geleverd en
vermoedelijk werden de pantserdelen opgeslagen totdat de bouw van het
fort gereed was voor de inbouw. Ik vermoed dat de opslag op deze Rijks
Geschut Werf plaats vond en dat dit het enige of belangrijkste doel
van het terrein was.
In 1926 zal het geen functie meer gehad hebben behalve de opslag van
de in 1920 geleverde pantserdelen. Dat het in toen is verkocht
is zeer aannemelijk.
Wie weet er meer (boeken) over?
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/adam-overig/>
|
Acte van Verkoop
Alweer enige maanden geleden had Hans Baas een Acte
van Verkoop uit 1843 gevonden
in het archief van het Instituut
Militaire Geschiedenis. Het ging om
grond in de Rietwijkeroordpolder (nu Amsterdamse Bos) in de gemeente
Rietwijk en Rietwijkeroord (nu Amstelveen). Het Departement van
Oorlog kocht weilanden ter waarde van 8.556 gulden om het Fort
aan het Schiphol te
bouwen en om er over oud land naar toe te komen. Zoals ook elders is
de Ringvaart van de Haarlemmermeerpolder door oud land gegraven. En
ook het fort is op oud land gebouwd.
Hans had die acte overgetypt maar ik
had nog geen gelegenheid genomen om het op de website te plaatsen.
Toen ik echter op De
Woonomgeving de kadastrale kaart (<1854) als illustratie
erbij zocht viel mij iets op. Heel licht waren potloodlijnen
in de kaart getekend. En wel in de vorm van het fortterrein en de
ringvaart! De vorm van het fortterrein, wat in de ringvaart lag die er
met een bocht omheen ging, is gelijk aan die op de luchtfoto's uit
de jaren 1930.
In het Historisch
Museum Haarlemmermeer liggen de sleutels van het gesloopte fort
tentoongesteld. Daarbij was een schets afgebeeld die ik herkende als
een plaat behorende tot 'De Stelling van Amsterdam. Eene Militaire
Studie.' van J.H. Kromhout (Kapitein bij den Generalen Staf). Een jaartal
is mij onbekend maar het is een van de plannen voor de moderne Stelling
van Amsterdam maar ging uit van hergebruik van de Posten van Kraijenhoff.
Aan deze posten was ook het Fort aan het Schiphol toegevoegd ten tijde
van het droogmaken van de Haarlemmermeer. Ik schat de plannen en de
schets uit 1870, in 1881 werd het definitieve en huidige tracé van
de Stelling bepaald.
De curator van het museum is van mening dat de schets de eerste uitvoering
van het fort toont en dat het fort later is omgewerkt. De lijnen op de
kadastrale kaart zijn eerder een bewijs van het tegendeel.
De Acte van Verkoop voor het grootste deel van de benodigde grond
staat nu op de website. Met een uitsnede van de kadasterkaart.
<https://www.stelling-amsterdam.nl/stelling/stukken/schipholkoop/>
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/schiphol/>
<http://www.dewoonomgeving.nl/>
<http://www.historisch-museum-haarlemmermeer.nl/>
|
Wijzigingen
Sinds
19 december 2003 zijn de onderstaande wijzigingen in
de website aangebracht. Zie <https://www.stelling-amsterdam.nl/colofon/wijzigingen/> voor
een volledig overzicht met klikbare verwijzingen.
- Zware FLAK batterijen aan Duitse
werken toegevoegd.
- Kolenloodsen opgenomen in overzicht Overige
Amsterdamse werken
- Stellingcommandanten periode
1879 - 1911 opgezocht (Hans Baas)
- Informatie over schietbanen 1910 toegevoegd bij Militair
Terrein Zeeburg
- Tweede G-kazemat in Weesp ontdekt, zie Kazematten
Weesp
- Bevestiging Regenwaterkelders
Paleis van Justitie in opdracht van Ministerie van Oorlog
- Betere uitvoeringen van de Legermuseum historische foto's via Jaap
de Zee. M.n. foto-album
Historisch
- Namen van diverse commandanten van forten en groepsstafkwartieren toegevoegd
- Herbestemming 6 cm kanonnen aangegeven
- Op alle informatie-pagina's over verdedigingswerken wordt de bewapening
aangegeven (voorlopig verwijzend naar overzicht
1910)
- Diashows verbeterd en uitgebreid, hernoemd tot 'Foto-album'
- Boeken-hoek met informatie over boeken over de Stelling
- Nieuwe pagina over mogelijke schenking van boeken en andere voorwerpen
En tevens nieuwe foto's van:
- Kustbatterij bij Durgerdam
- Fort bij Velsen
- Militair Terrein Zeeburg
- Fort bij Kudelstaart
- Linie Kudelstaart-Uithoorn
- Fort bij de Kwakel
- kruitmagazijnen in Assendelver
Zeedijk
- Liniewal beoosten
het Fort bij Veldhuis
- Fort bij Veldhuis
Nieuwe pagina's over:
- biografie over fortwachter
Van de Hoven (na 1945)
- over Garnizoenen
- Kamp Rooswijk
- Duitse werken in Stadtverteidigungsbereich
Amsterdam
- Openbare schuilplaatsen
Amsterdam
- Acte van Verkoop
Fort aan het Schiphol
|
Stellingmaand
- Verwarring over Stellingmaand en Fortenmaand blijft. Zelfs Natuurmonumenten
kopt onder 'Open Monumentendag en Fortenmaand' het Fort
bij Spijkerboor en Fort
bij Nigtevecht.
- Er zijn een paar kleine correcties op de brochure en de website
gemaakt. Zie de Actueel pagina op de Stellingmaand website.
De agenda voor de Stellingmaand kan je vinden op:
<http://www.stellingmaand.nl/>
|
Bezoekerscentrum
(B-watch)
Voorlopig in elke nieuwsbrief een stukje over het bezoekerscentrum.
Ook als er niets te melden is...
Je kan het hele voorstel lezen of downloaden op:
<https://www.stelling-amsterdam.nl/diversen/bezoekerscentrum/>
|
Overig
- De brandweer van Weesp moest
op 4 augustus in de brand gestoken folders in de remise op Bastion Nieuw
Achtkant blussen...
- De sloopvergunning voor de Kruitfabriek
Muiden blijkt inmiddels al afgegeven doch na een gerechtelijke
uitspraak vanwege vleermuizen weer opgeschort. <http://www.muider.nl/nieuws/nieuwsbericht.asp?Recid=1078>
- Uit een door dhr. L.C. Sitter geschonken digitale collectie van 1.700
foto's is een gevarieerde selectie gemaakt om een beeld van het bedrijf
Eurometaal te geven. <http://www.forten.info/cgi-bin/fotoalbum/emAlbum.cgi?c=show_thumbs;p=Stelling_van_Amsterdam/Eurometaal_2002>
|
Deze nieuwsbrief is een uitgave van het Documentatiecentrum Stelling van Amsterdam. De redacteurs en auteurs aanvaarden geen aansprakelijkheid, op welke wijze ontstaan, door het gebruik van de inhoud van de website, nieuwsbrief of andere publicatie, door welke persoon en voor welk doel dan ook. Wij hebben ons best gedaan om alle rechthebbenden op deze website / nieuwsbrief te achterhalen. Eenieder die meent dat zijn/haar materiaal zonder voorafgaande toestemming hier is gebruikt, verzoeken wij om zich tot ons te wenden. Bij gebruik als bron voor publicaties en andere uitingen is bronvermelding verplicht en tevens wordt deskundige begeleiding, door bijvoorbeeld de redacteur of auteur, aanbevolen. In de nieuwsbrieven weergegeven meningen zijn een deel van een column of strikt persoonlijk tenzij expliciet anders is aangegeven. 'Majoor Van Hall' en 'Soldaat Troelstra' zijn fictieve militairen uit het verleden die dienen als pseudoniemen voor verschillende personen. Activiteiten zoals rondleidingen worden mogelijk door andere partijen georganiseerd en de verantwoordelijkheid voor inhoud, uitvoering e.d. ligt geheel bij de betreffende partij. De inhoud van een nieuwsbrief wordt na publicatie niet meer gewijzigd en kan later onjuist zijn gebleken of niet meer van toepassing zijn. De auteursrechten berusten bij René G.A. Ros tenzij anders is aangegeven.
|