Sluit [X]   
 

Kampcommandant Schalk in 1907: geboren te Nieuw-Vennep, Noord-Holland

© 1999-2024, René G.A. Ros
Laatst gewijzigd 29-1-2024

Donateur worden?

Nieuwsbrief

Nieuwsgierig? Lees deze nieuwsbrief maar!Nieuwsbrief 436

Nieuwsbrief Stelling van Amsterdam
Een nieuwsbrief over militair erfgoed in de regio Groot-Amsterdam.
18de jaargang, nummer 436, 15 juni 2016

 

Inhoud

In deze nieuwsbrief:

 

Inleiding

Beste lezer,

Na enkele dienstberichten begint deze nieuwsbrief helaas met een In Memoriam. Ten tweede een gelegenheid om een bezoek te brengen aan de unieke bunker in het Amsterdamse Bos. En het verslag over de onlangs gehouden dagexcursie in de Haarlemmermeer. Een aankondiging van een rapport over de forten in Indonesië en Nederland volgt daarna.
En tenslotte twee artikelen met een historische achtergrond namelijk over verworven dagboeken van een Kapitein der Genie en over boeken van voornamelijk Amsterdamse soldaten over hun mobilisatie.

Lees deze nieuwsbrief op: https://www.stelling-amsterdam.nl/nieuwsbrief/2016/nieuwsbrief-436/
Overig kort nieuws op het Stelling Forum: https://forum.stelling-amsterdam.nl/

De volgende nieuwsbrief zal waarschijnlijk op 13 juli verschijnen.

Veel leesplezier!
René Ros
https://doccentrum.stelling-amsterdam.nl/

Tip: houd de cursor boven elke afbeelding om een beschrijving te zien.

 

Dienstberichten

- Door het Nationaal Archief is, als Nederlandse vertegenwoordiger van de International Standard Identifier for Libraries and related organizations (ISIL), de ISIL-code NL-WpDStvA toegekend aan het Documentatiecentrum Stelling van Amsterdam. Door het gebruik van ISIL-codes wordt bronvermelding en digitale uitwisseling vereenvoudigd en betrouwbaarder. De collectie van boeken en archiefstukken van het documentatiecentrum is te raadplegen in onze bibliotheek op Fort Uitermeer.
Bibliotheek

- "Zijn er geen instellingen geïnteresseerd in jouw collectie?" vroeg een archief-medewerker. "Nee, ik ben maar een particulier en zij willen hun eigen bestaansrecht bewijzen." De zwijgende hoofdknik was veelzeggend.

- Een bericht voor de personen die eind 2015 aanwezig waren bij het mini-symposium "Het geheim van...": zoals bekend is het wachten op de publicatie van het boek van een van de sprekers en dat heeft een onbekende vertraging opgelopen. Een thema-nieuwsbrief over het onderwerp is gereed en zal gelijk met het boek verschijnen.

- Juist een boek over geschiedenis moet het jaar van uitgave vermelden. En juist een website over geschiedenis mag de mensen ter nagedachtenis vermelden die in het verleden meegewerkt hebben...
Nagedachtenis

 

In Memoriam: Joop de Vries

Joop de Vries tijdens een bijeenkomst op Fort Uitermeer.Joop de Vries is 84 jaar oud geworden. Naast zijn grote inzet voor de Spaarndamse gemeenschap had geschiedenis zijn interesse, wellicht door de oorlog.

"In 1942 hadden de Duitsers ‘s nachts het munitiemagazijn [bij Rijnlandshuis] volgegooid, iets wat niemand wist. 's-Middags kwamen er vliegtuigen aangevlogen en lieten boven Spaarndam kettingbommen los.
Mijn vader deed in de polder zijn wijkronde en zag dat vliegtuigen boven ons huis bommen lieten vallen en kwam dus als de gesmeerde bliksem naar huis in de verwachting een gapend gat aan te treffen. Gelukkig was het niet zo, maar die angst en ongerustheid van hem is mij altijd bijgebleven.
Ze zaten ongeveer 50-75 m ernaast [het munitiemagazijn], anders was Spaarndam van de aardbodem verdwenen geweest."

Net afgezwaaid van de vrijwillige brandweer deed hij in 1994 vanuit de Dorpsraad Spaarndam een onderzoekje naar de forten bij Spaarndam. Daar ontstond een werkgroep Krayenhoff uit en later een stichting met dezelfde naam. Onder zijn voorzitterschap kreeg de hele Positie bij Spaarndam aandacht en werden er activiteiten georganiseerd. Voor de eerste Stellingmaanden regelde hij 'gewoon' een veerdienst tussen Penningsveer en Spaarndam!
De eerste plannen van Landal voor Fort benoorden Spaarndam en het munitiemagazijncomplex verdeelden stichting Krayenhoff en als tegenstander van die plannen zag hij zich genoodzaakt af te treden als voorzitter, tot zijn grote teleurstelling.

Rouwauto bij de Oude Kerk te Spaarndam.Ik ontmoette Joop voor het eerst in juli 2000 tijdens een privé-rondleiding in Fort benoorden Spaarndam. We deelden een gemeenschappelijke interesse en opinie evenals, achteraf gezien, de gedrevenheid. Hij wilde graag vertellen maar ook horen. We hebben het vaak over inhoudelijke onderwerpen gehad maar zijn e-mails met blijken van waardering ter aanmoediging waren voor mij -uiteraard- het waardevolst. Met goede herinneringen en in dankbaarheid heb ik in 'zijn' Oude Kerk te Spaarndam afscheid van hem genomen.

Biografie Joop de Vries
'Stellingmaand: Spaarndam achter de schermen' in Nieuwsbrief 110 (2003)
'Stellingmaand: Topdrukte in Spaarndam' in Nieuwsbrief 165 (2004)
'Water scheppen bij Spaarndam' In Nieuwsbrief 309 (2008)
'Rare jongens die officieren' in Nieuwsbrief 364 (2011)

 

Bezoek unieke bunker in Amsterdamse Bos

Met dank aan: Gemeente Amsterdam en Heemparkhuisjes.

Toegangshek van de Schuilplaats BoswachterijIn het Amsterdamse Bos heeft de gemeente Amsterdam tijdens de Koude Oorlog een bunker voor haar personeel van de boswachterij laten bouwen. Deze bunker wordt op 2 juli aanstaande eenmalig opengesteld voor geïnteresseerden.

Van de in 1966 gebouwde bunker is alleen het toegangsluik en de nooduitgang op een vergeten plaats tussen de bomen zichtbaar. De bunker is vrijwel leeg maar bevat nog de buitenluchtventilator. Het is een kleine bunker en in het geheel van de Koude Oorlog een minuscule voetnoot maar het is leuk en leerzaam om eens een bezoek aan deze bunker te brengen.

Op zaterdag 2 juli verzamelen we om 15.00 uur op de Nieuwe Kalfjeslaan in Amstelveen om gezamenlijk naar de bunker te lopen, het toegangsluik te openen en binnen rond te kijken. Er zijn geen kosten maar er is een maximum aantal deelnemers en tevoren aanmelden is noodzakelijk. Lange broek noodzakelijk vanwege brandnetels, bij regen worden laarzen aangeraden en een zaklantaarn is niet noodzakelijk.
Na het aanmelden ontvangt u de exacte locatie waar we verzamelen. De bushalte Kalfjeslaan is op loopafstand en er zijn parkeerplaatsen aanwezig.

Aanmelden openstelling Schuilplaats Boswachterij
Schuilplaats Boswachterij
Heemparkhuisjes

 

Verslag van de dagexcursie

Tekst: deelnemers dagexcursie.
Foto's: Otto Bodemeijer.

Deelnemers in het Fortrestaurant in Fort bij Vijfhuizen.De jaarlijkse Dagexcursie Stelling van Amsterdam werd op 4 juni jongstleden gehouden en was wederom een geslaagd evenement. Veel dank aan alle gastheren en cateraar voor hun medewerking.
Hierbij volgt het traditionele verslag in de woorden van een aantal deelnemers. Wat viel ze deze keer op?

"Gezien hebben we ook het Fort bij Aalsmeer waar een zeer interessant museum is gehuisvest over neergestorte geallieerde vliegtuigen." (Aad Beijk)

"Fort bij Heemstede, hoe vaak ben ik er niets vermoedend langs gefietst? Zag het kleine parkje wel met klaprozen, nu weet ik beter." (Carolien Vernout)

"Op een uitgelezen mooie dag hebben we het Fort Vijfhuizen gezien waar je ook heerlijk kunt eten en drinken, aanrader om met de fiets eens aan te gaan." (Aad Beijk)
"Indrukwekkend was het pad van grafstenen, boven op de geschutswal van Fort Vijfhuizen. Kunstenaar Hans van Houwelingen heeft met dit pad een vergelijk willen maken met het fort zelf; " Sluipweg, waarlangs de dood heeft weten te ontsnappen". Dat is iets om over na te denken..." (Erik van Schagen)
"De lunch was uitstekend hoewel ik ook de “bunkerburger” zeer kan aanbevelen." (Otto Bodemeijer)

Luchtfoto van Fort bij Hoofddorp."Een rondgang door het lege fort in Hoofddorp kwam mij over als het lopen in een surrealistische omgeving. De bewoners waren met achterlating van veel van hun bezittingen zomaar vertrokken en lieten dit surrealistische kunstwerk achter." (Ked Nooij)
"Voor ons was een uitzondering gemaakt eens heerlijk in dit fort te kunnen rondstruinen." (Aad Beijk)
"Na de oorspronkelijke functie als verdedigingswerk in de Stelling, paardenverzorging voor de Duitsers, onderkomen ten behoeve van de luchtmacht, onderkomen voor een schietvereniging nu in afwachting van misschien wel zijn vierde of vijfde bestemming, geweldig." (Hans Koster)
"Fort bij Hoofddorp, had ik al eens eerder bezocht maar het was bijzonder dat we een stukje door de gang richting caponnière konden lopen en kijken." (Carolien Vernout)
"Afdalen in de deels ondergelopen caponnière was hierbij voor mij het absolute hoogtepunt." (Hans Koster)
"de doorgang naar de caponnière, met in de geschutruimte een laag stilstaand helder water, gaf een prachtig beeld." (Anton van der Pol)

Deelnemer in de poterne van de Batterij aan de Sloterweg."Batterij aan de Sloterweg, vooral de forten en batterijen die gesloten zijn voor publiek zijn het leukste om te bezoeken. Bovendien weer een onderdeel van mijn stellingpaspoort afgetekend door de Inspecteur Generaal zelf: R.Ros I.G." (Carolien Vernout)

"Het was een warme dag, wat enige kon invloed had op de kofferbakconsumptie aan het eind van de excursie. [...] Na deze verfrissing, over de liniedijk gelopen naar de doorsnijding met de snelweg A4. Ook maken de vleermuizen van deze dijk gebruik, d.m.v. langs de linie gespannen wand van jutte." (Anton van der Pol)

"Het was een heel interessante excursie, prima verzorgd, mooi weer." (Carolien Vernout)
"Mooie ervaring. Met al een dag om op terug te kijken." (Anton van der Pol).
"Het weer was mooi, het gezelschap aangenaam en uiteraard was de organisatie weer als van ouds." (Otto Bodemeijer)

Dagexcursie
Fort bij Aalsmeer
Voorpositie bij Cruquius
Fort bij Vijfhuizen
Fort bij Hoofddorp
Batterij aan de Sloterweg
Geniedijk Haarlemmermeer

 

Forts with a museum function

Met dank aan: Job Pardoel (Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed).

Forts with a museum functionIn Indonesië bevinden zich meer dan 450 forten, gebouwd gedurende de laatste 600 jaar. Een groot deel stamt uit de Nederlandse koloniale periode. De Indonesische overheid zou de forten willen inzetten als publiekstrekkers en wil een aantal een nieuwe functie als museum geven. De Nederlandse praktijk waarbij behoud door ontwikkeling voorop staat, dient hierbij als lichtend voorbeeld.

In de Engelstalige brochure 'Forts with a museum function' wordt ingegaan op het specifieke karakter van forten. Uit deze analyse komen een aantal aanbevelingen voort. Zo zijn deze bouwwerken vaak onderdeel van een groter verdedigingssysteem, zoals bij de Stelling van Amsterdam het geval is.

Een van de aanbevelingen is dan ook om bij de herbestemming de forten niet als losse objecten maar als één geheel te beschouwen.

N.B. René Ros (Documentatiecentrum Stelling van Amsterdam) is geïnterviewd ten behoeve van dit onderzoek.

Forts with a museum function

 

Dagboeken Kapitein van Rijsbergen

Met dank aan: Arthur van Beveren.

'Dagboek Sluis bij Kudelstaart' bij die sluis.Dankzij een tip kon een aantal unieke dagboeken van een kapitein-ingenieur der Genie verworven worden. De inhoud moet nog onderzocht worden maar er is wel al wat te vertellen over Kapitein der Genie Van Rijsbergen.

Het is een groot compliment als iemand je tipt en daarmee authentieke documenten of voorwerpen gunt; dat jij de waarde inziet en als bron kan benutten. Bedankt, Arthur!
De aankoop bestaat uit zes boekwerken:
- Dagboek Sluis bij Kudelstaart (1891-1892)
- Vergraving van het aardwerk bij Spijkerboor (1895)
- Memorie van Toelichting over linie achter Diefdijk (1896?)
- Reisnotities (Duitsland, 1897-1900)
- Dagboek bouwen van verplegingsinrichtingen te Utrecht (1900)
- Watervoorziening van kleine gemeenten (1904)
Het boekwerkje 'Watervoorziening van kleine gemeenten' is gedrukt en alleen het Nationaal Militair Museum lijkt een exemplaar te hebben. De andere boekwerken zijn handgeschreven met potlood en moeten uniek zijn. Bovendien ken ik uit archieven slechts één soortgelijk en drie andersoortige dagboeken.
De inhoud is zeer gedetailleerd en als er nog algemene verhalen uit te halen zijn dan zal dat in een toekomstige nieuwsbrief aan bod komen. Op 24 juni en 1 juli zijn de boekwerken in te zien in onze bibliotheek.

Naamplaatje M.H. van RijsbergenIn een van de boekwerken zat een naamplaatje van vermoedelijk wit bakeliet en dat gaf zekerheid over de persoon. Op basis hiervan werd in historische kranten (Delpher) en op genealogische websites meer informatie over M.H. van Rijsbergen gevonden. Zijn vader plaatste in 1881 een aanbeveling in een krant voor iemand die zoonlief had voorbereid op het toelatingsexamen van de Koninklijke Militaire Academie in Breda. En overplaatsingen en promoties stonden toen gewoon in de krant! Hij heeft in Amsterdam, Utrecht en Bergen op Zoom gewerkt en de uitgaven van de boekwerken passen daar keurig in. Hij werd slechts 43 jaar oud en zijn graf is nog aanwezig op de Begraafplaats Soestbergen te Utrecht.

Kapitein van Rijsbergen (NIEUW)
Bibliotheek

 

Soldatenverhalen

Tekst: René Ros.
Afbeeldingen: collectie Documentatiecentrum Stelling van Amsterdam.

Kaft van 'Met de compagnie te velde' door J.G. Imhof.Alleen van Theo Thijssen zijn persoonlijke verhalen bekend van een militair die tijdens de Eerste Wereldoorlog in de Stelling diende. Zijn herinneringen zijn in 'Brieven aan zijn uitgever' (1976) en de bundel 'Egeltje' (1983) gepubliceerd.
Als oudere milicien zat hij in de forten maar zijn jongere collega's liepen grenswacht en beleefden genoeg om er wel boeken over te schrijven.

De Amsterdammer A.M. de Jong was de eerste Nederlandse militair die zijn ervaringen tijdens de mobilisatie in boekvorm publiceerde met 'Notities van een Landstormman' (1917, verzamelde columns) en 'Frank van Wezels Roemruchte Jaren' (1928). Zijn schrijfstijl was echter kritisch-humoristisch waarbij feiten als data en plaatsnamen ontbreken; hij moest zich verbergen voor zijn superieuren...
Later volgde Fr. van de Vrande, ook Amsterdammer, met 'Pijn en Gijn' (1931) en 'Grensleven' (1936) en de Utrechter J.G. Imhof* met 'Met de compagnie te velde' (1949). Hun werk is zeker niet literair maar geeft wel een waardevolle menselijke kant die geen enkele andere, bekende bron biedt. Bovendien noemen Van de Vrande en Imhof meer data en plaatsnamen dan De Jong.

Het 7de Regiment Infanterie op mars.Jarenlang is gezocht naar een exemplaar van 'Pijn en Gijn' en die werd onlangs verworven. Fr. van de Vrande behoorde tot een jonge lichting van het Amsterdamse 7de Regiment Infanterie welke tijdens de mobilisatie bij het Veldleger was ingedeeld.
Ze werden als reserve gelegerd in het Trappistenklooster bij Tilburg en later in Baarle-Nassau om grenswacht te lopen bij Nieuwe Strumpt en Castelre. Die grensstreek was toen veel bosrijker dan het nu is. Brutale Hollandse stadsjongens tussen de vriendelijke Brabantse plattelanders en de berooide Belse vluchtelingen. Verhalen over pijn leiden en gijn maken wisselen elkaar in het boek af.
De tekeningen zijn gemaakt door P.H. Kiers en waarschijnlijk is dat lithograaf Pieter Hendrik Kiers wiens collectie in het Stadsarchief Amsterdam ligt. Hij werd ook als milicien ingelijfd bij het 7de Regiment Infanterie en kan ook grenswacht gelopen hebben.

Van alle genoemde boeken hebben we inmiddels een exemplaar in de collectie, soms eerste druk en soms met een boodschap van de auteur. De verhalen zijn vaak hilarisch óf emotioneel en laten zich meestal in één adem uitlezen. Om een indruk te geven van de belevenissen van een gewone Amsterdamse dienstplichtige zijn een aantal veelzeggende fragmenten uit 'Pijn en Gijn' in de website opgenomen. De boeken kunnen op aanvraag ingezien worden in onze bibliotheek.

* Imhof was waarschijnlijk op de H.B.S. Utrecht de scheikunde-leraar van de grootvader van mijn vrouw. Zijn graf is nog aanwezig op de Begraafplaats Soestbergen te Utrecht.

Fragmenten uit 'Pijn en Gijn'
Soldaat van de Vrande
Korporaal Thijssen
Sergeant A.M. de Jong
'Soldaat Frank van Wezel' in Nieuwsbrief 154
Frank van Wezels roemruchte jaren & Notities van een landstormman

 

Deze nieuwsbrief is een uitgave van het Documentatiecentrum Stelling van Amsterdam. De redacteurs en auteurs aanvaarden geen aansprakelijkheid, op welke wijze ontstaan, door het gebruik van de inhoud van de website, nieuwsbrief of andere publicatie, door welke persoon en voor welk doel dan ook. Wij hebben ons best gedaan om alle rechthebbenden op deze website / nieuwsbrief te achterhalen. Eenieder die meent dat zijn/haar materiaal zonder voorafgaande toestemming hier is gebruikt, verzoeken wij om zich tot ons te wenden. Bij gebruik als bron voor publicaties en andere uitingen is bronvermelding verplicht en tevens wordt deskundige begeleiding, door bijvoorbeeld de redacteur of auteur, aanbevolen. In de nieuwsbrieven weergegeven meningen zijn een deel van een column of strikt persoonlijk tenzij expliciet anders is aangegeven. 'Majoor Van Hall' en 'Soldaat Troelstra' zijn fictieve militairen uit het verleden die dienen als pseudoniemen voor verschillende personen. Activiteiten zoals rondleidingen worden mogelijk door andere partijen georganiseerd en de verantwoordelijkheid voor inhoud, uitvoering e.d. ligt geheel bij de betreffende partij. De inhoud van een nieuwsbrief wordt na publicatie niet meer gewijzigd en kan later onjuist zijn gebleken of niet meer van toepassing zijn. De auteursrechten berusten bij René G.A. Ros tenzij anders is aangegeven.

 

Stelling van Amsterdam op Twitter Stelling van Amsterdam op Facebook Doc.centrum Stelling van Amsterdam op LinkedIn
Stelling van Amsterdam op foto-site Instagram Stelling van Amsterdam op video netwerk YouTube

Deze website wordt verzorgd door particuliere experts en is geen website van een overheid.
Alle rechten voorbehouden, o.a. gebruik door commerciële partijen alleen met voorafgaande toestemming.
Stelling van Amsterdam. Een stadsmuur van water.
UNESCO Werelderfgoed sinds 1996
Fort Resort Beemster herbergt een van de meest luxueuze wellnessresorts met hotel van Nederland. In de karakteristieke sfeer van het fort beleeft u wellness zoals u nog nooit heeft ervaren. (Advertentie)
 
 
 
Reizend restaurant SterkWater strijkt neer langs de Hollandse Waterlinies. In de grootste, oudste en prachtigste forten genieten haar gasten van een bijzondere avond uit, met een heerlijk 5-gangen diner en meeslepende verhalen. (Advertentie)