E-Nieuwsbrief Website Stelling van Amsterdam, nummer 36
(19 maart 2001)
Beste lezer,
Bij deze een nieuwe e-nieuwsbrief over de website Stelling van
Amsterdam.
<https://www.stelling-amsterdam.nl/>
Heb jij informatie die via deze nieuwsbrief aan geïnteresseerden gezonden kan worden? Stuur de informatie dan
aan <e-mail adres vervangen door formulier>.
Deze nieuwsbrief is, met meer links, te vinden op:
<https://www.stelling-amsterdam.nl/nieuwsbrief/>
Daar is ook meer informatie over deze nieuwsbrieven, het aanmelden en
het archief te vinden.
SPECIALE AFLEVERING
Deze nieuwsbrief gaat hoofdzakelijk over informatie die onlangs in de
Genie archieven bij de Rijksarchiefdienst
Noord-Holland (RANH) zijn aangetroffen. En de wijzigingen in
de website die naar aanleiding van deze informatie zijn gemaakt. Het
heeft me bijna een maand gekost om alle gegevens te verwerken en de
website wat op te schonen, waarvoor excuses.
De bronvermelding is uitgebreid
om ook de archieven in het RANH te kunnen bevatten:
<https://www.stelling-amsterdam.nl/algemeen/bron/>
FLANKERENDE KOEPELBATTERIJEN
Er zijn tot de bouw van de eerste Stelling forten en de ontwikkeling
van de gebruikte standaardontwerpen veel andere plannen geweest. Deze ontwerpen bevatten vaak bastions en
andere elementen die reeds lang bestonden. In het RANH vond ik een
ontwerp uit 1879 voor "flankerende koepelbatterijen" bij Kruisdorp
(het huidige Hoofddorp) en Uitgeest. Dit ontwerp voorzag in een
door een gracht omringd fort met een traditioneel bakstenen kazerne van circa zes
lokalen breed en twee verdiepingen hoog. Even rechts van het midden
was een pantserkoepel in het dak voorzien.
GENIE
Op zoek naar marechaussee kazernes had Frank Reyn een genie-gebouw in
Purmerend gevonden en gefotografeerd. In het RANH bleek dat deze
woning en bergloods in 1920 gebouwd zijn voor de zelfstandig werkzame Opzichter van
Fortificatiën, Dienstkring Purmerend. In de omschrijving van
dit gebouw is kort opgenomen welke taken de Genie had en welke
werkkringen met de Stelling te maken hadden.
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/purmerend/>
KRUITMAGAZIJN BIJ SPAARNWOUDE
Het Kruitmagazijn bij
Spaarnwoude werd in 1870 gebouwd op een locatie waar al twee
voorgangers hadden gestaan. Het magazijn bestaat nog maar is
momenteel steen-voor-steen gesloopt en wordt herbouwd als woning.
Omdat het leek alsof het nooit voor de Stelling zelf was gebruikt
werd het alleen genoemd in de pagina's over de Posten van Kraijenhoff. Maar het blijkt in 1927 nog in onderhoud bij de
Genie maar voor 1932 moet het gebruik beëindigd zijn. Toch een
eigen informatie pagina gegeven o.a. om foto's te kunnen laten zien
zoals het magazijn voor de herbouw was.
En uit andere stukken bleek op welke andere drie locaties hetzelfde
model in 1870 is gebouwd. Vanuit bouwtekeningen en een veldwaarneming
bestaat bij mij het vermoeden dat er tussen 1890 en 1895 nog enkele
magazijnen naar dit voorbeeld zijn gebouwd. Een daarvan staat nog op
het Sectorpark Zaandam, Afd.
Munitie in Oostzaan. Het lijkt alsof de open buitenplaats daarvan
later is dichtgebouwd.
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/spaarnwoude/>
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/oostzaan/>
OPGAVE DER BEWAPENING VAN DE STELLING VAN AMSTERDAM
Om maar eens wat informatie over de bewapening op de nemen was er
eerder al een algemeen
stukje over de bewapening opgenomen. In het RANH vond ik echter
een complete opgave uit 1910 over de gehele Stelling. Als je goed in
gedachte houdt dat er door de jaren heen flink met kanonnen en
mitrailleurs gesleept was levert deze "Opgave
der bewapening van de Stelling van Amsterdam" toch nog een leuk
beeld op. Het duurt wel even om deze 83 kB in je webbrowser te laden.
Als iemand weet waar ik de opgave uit 1899 kan vinden, dan houd ik me
aanbevolen.
<https://www.stelling-amsterdam.nl/stukken/bewapening/>
CONRADSTRAAT
In de Conradstraat in Amsterdam staat nog de Militaire
Bakkerij en een dienstwoning. Het was bekend dat het Garnizoen
Kleding Magazijn daar ook vanaf 1920-1921 heeft gestaan maar in
1988 is gesloopt.
Het blijkt dat een groter terrein dan aanvankelijk werd gedacht voor
verschillende doeleinden in gebruik is geweest en het gehele terrein
"Magazijnen Conradstraat" werd genoemd.
Ook het Mobilisatie Centrum Amsterdam heeft hier vanaf 1936 tot ca.
1960 gestaan evenals enkele oudere wagenloodsen. Een samenhangend
overzicht ontbreekt helaas nog maar er is voldoende duidelijk om er
een nieuwe eigen informatie pagina, met als naam Magazijnen
Conradstraat, aan te wijden.
Behalve de dienstwoning, die voorlopig alleen op de pagina over de Militaire Bakkerij wordt genoemd, is er waarschijnlijk geen gebouw meer van over.
Mogelijk dat de gebouwen aan de Oostenburgergracht nog door het leger
zijn gebruikt maar die zijn van zodanige ouderdom dat ze niet door
het leger na 1813 gebouwd zijn. Binnen een blok nieuwbouw is, volgens
de kaart, mogelijk nog een gebouw over. Nader veldonderzoek moet
echter nog plaats vinden.
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/adam-conrad/>
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/adam-bakker/>
ROKIN 145
"Rokin 145" in Amsterdam is een adres dat in 1927 ook bij de Genie in
beheer was. Van circa 1916 tot tenminste in 1948 wordt een Militair
Centraal Post (telefooncentrale) genoemd aan het Rokin maar zonder
huisnummer. Mogelijk is nu dus het gebouw bij de functie gevonden.
Het gebouw bestaat nog, nabij het Muntplein in Amsterdam, en is van
17de-18de eeuwse bouwstijl. Ik kom er de laatste tijd op weg naar een
klant regelmatig met de tram langs.
Verder ontbreekt elke informatie waardoor er nog geen informatie
pagina over samengesteld kan worden.
BARAKKEN
Binnen het Genie Commandement Amsterdam waren in 1940 een aantal barakken, vermoedelijk voor huisvesting van de gemobiliseerde soldaten. Onder de genie in Amersfoort vielen in ieder geval de barakken in Muiden?, Weesp en Muiderberg. Gegevens over de genie in Haarlem ontbreken.
Omdat er geen informatie pagina over zal komen, alleen een vermelding op de index pagina's van de Centrale Voorzieningen en Gemeente Amsterdam, toch hier even de gehele opsomming voor de velen die nu in de omgeving van die barakken-locaties wonen:
LOSSE EINDJES
Ter afsluiting van de RANH bevindingen nog enkele kleine feitjes die
zijn aangetroffen:
- in 1909 werd het Algemeen
Verdedigingspark gesplitst in twee logistiek verschillende
magazijnen waarbij dan pas de naam AVP in gebruik werd genomen.
Daarvoor heette het Magazijn Amsterdam.
- in 1920 werden zeven barakken van het Sectorpark
Halfweg, Afd. Materieel verkocht. Mogelijk waren dit de barakken
die tijdens de Mobilisatie 1914-1919 werden gebouwd en waarvan enkele
foto's bij de Archiefdienst
voor Kennemerland (sinds 2005 Noordhollands Archief) te vinden zijn.
- de functie van het oude Arsenaal op het Waterlooplein - welke nogsteeds bestaat - was onbekend. Maar
in 1940 blijkt het nog gebruikt te worden als het aan de Duitsers
wordt overgedragen. Er liggen dan keuken- en bureau-benodigdheden in
opgeslagen.
- In 1936 is er een Zendstation in de Haarlemmermeer gebouwd. Die was
ik in het ARA al eens tegengekomen maar toen vermoedde ik dat het om
een civiel bouwwerk ging voor het Vliegkamp
Schiphol. Maar het blijkt in beheer te zijn geweest bij de Genie.
Verdere informatie ontbreekt en er wordt (nog) geen informatie pagina
over gemaakt.
- in 1940 zijn, in opdracht van de Duitse bezetter, door de Genie
garages gebouwd nabij het Rijks Magazijn
voor Geneesmiddelen in Amsterdam. Ernaast, achter het
Rijks Magazijn voor Kleding, zijn nog garages in gebruik bij de
politie. Ze lijken wat te modern maar mogelijk zijn dit ze nog?
- op basis van een lijst uit 1940 moet ik concluderen dat het Sectorpark Zaandam, Afd.
Munitie nogsteeds compleet is.
- De Stellingcommandant was ook commandant van de Eerste Militaire
Afdeling - tot nu toe niets nieuws. Nieuw voor mij was dat het gebied
grote delen van het gebied van de provincies Noord en Zuid-Holland en
het deel van de provincie Utrecht ten westen van de Nieuwe
Hollandse Waterlinie omvatte.
- Er zijn enkele jaartallen gevonden wanneer de grond voor enkele
objecten is aangekocht. O.a. bevestigd dit de bouw van drie Marechaussee
Kazernes.
- van veel magazijncomplexen rond Amsterdam is informatie over het bouwjaar achterhaald, of het magazijn
in 1940 nog in gebruik was en uit welke gebouwen ze bestonden.
NEDERLANDSE GENEALOGISCHE VERENIGING
De Nederlandse
Genealogische Vereniging (NGV) heeft zijn verenigingsgebouw
en archieven in mijn woonplaats Weesp dus ben ik maar eens gaan
kijken. Veel stamboomonderzoek gaande maar dat was niet mijn eerste
interesse. Ze bleken enkele officiers jaarboeken te hebben waaruit ik
later nog wat meer informatie zal kunnen halen. Voorlopig heb ik me
even beperkt tot de namen van de Commandanten van de Vesting Holland
waarin de Stelling in 1922 opging. Deze namen zijn opgenomen in het
lijstje op de pagina over de Stelling
Commandant.
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/adam-commandant/>
<http://www.ngv.nl/>
HERINDELING CENTRALE VOORZIENINGEN
Er waren inmiddels zo veel centrale voorzieningen binnen en buiten
Amsterdam gevonden dat het een troep werd. Zeker ook omdat de
gebouwen in Amsterdam vrijwel allemaal in het oosten van Amsterdam
geconcentreerd waren terwijl ook het Schietoefenterrein Schoorl op
dezelfde satellietfoto moest voorkomen. De reeds genoemde Gemeente
Amsterdam, die ook werkelijk heeft bestaan, is tot leven gewekt
en heeft alle voorzieningen binnen de toenmalige (!) grenzen van de
Gemeente Amsterdam gekregen. Dat is ongeacht het feit of deze wel of
niet direct onder het commando van die Sectorcommandant vielen. De
voorzieningen buiten de Gemeente Amsterdam bleven onder het kopje
"Centrale
Voorzieningen" ook als ze geografisch in een van de andere
sectoren liggen. Een beetje onlogisch maar mijn inziens een goede
tussenoplossing.
In zowel de Nederlandse als Engelse versie zal je dus een andere
indeling in het hoofdstuk "Forten, batterijen en andere werken"
tegenkomen. Ook hebben de lijst-overzichten van de objecten
(één foto en stukje tekst) een andere opmaak gekregen
zodat er wat efficienter met het beeldscherm wordt omgegaan en
plezieriger is om naar te kijken.
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/>
IJMUIDEN (3)
Gijs Kalkman parafraseerd uit de lokale media van IJmuiden:
"Het Forteiland is weer
vrijgegeven op een paar plaatsen na. Als er gewerkt gaat worden en
het vermoeden bestaat dat er iets dergelijks aanwezig is moeten de
bevoegde instanties gewaarschuwd worden waarop direct actie wordt
ondernomen."
SYMPOSIA
De Stichting
Herstelling, Stichting
Maatwerk en de Provincie
Noord-Holland organiseren op 22 maart het symposium
"Voortbouwen op Herstelling". Onderdeel zijn workshops op Fort
bij Spijkerboor en Fort
bij Marken-Binnen en 's middags in het Provinciehuis te Haarlem.
Ik zal daar samen met Hans Baas aanwezig zijn om de website te
demonstreren en te promoten. Een promotie-team bestaat meestal uit
jongere exemplaren van het andere geslacht, maar het is niet
anders... :-)
In het kader van het hier eerder genoemde onderzoek van de provincie
naar de inpassing van de Stelling zijn er ook enkele bijeenkomsten.
Op 5 april is er in Amsterdam een bijeenkomst voor beleidsmakers,
eigenaren en gebruikers. En in de avonden van 9 en 10 april zijn er
bijeenkomsten voor andere geïnteresseerden in waarschijnlijk
Wormer en Muiden. Als alles lukt ben ik ook op die bijeenkomsten
aanwezig. Zodra ik meer details heb over de bijeenkomsten dan zal ik
dat laten weten.
OVERIG
- Om even iets te laten zien van wat er achter de schermen nog
speelt: er is mij informatie gevraagd over mogelijke munitiedumping
in de Amstel vanwege toekomstige baggerwerkzaamheden. En de Gemeente
Ronde Venen wilde hulp bij het zoeken naar bouwtekeningen van de
forten en inundatiewerken in die gemeente i.v.m. rijkssubsidie.
- Er is een enthousiaste gids op Fort bij
Edam (doet ook Spijkerboor).
In het streekblad was er een voorpagina artikel aan hem en het fort gewijdt
en ik heb hem telefonisch gesproken om wat over archieven te babbelen. Hij is
in 1939 in de wachterswoning van Fort
aan de Nekkerweg geboren dus de interesse is met de paplepel ingegoten...
Op de pagina van Toeristische Tips is het telefoonnummer te vinden waar je hem kan bereiken om een bezoek te regelen.
- de poterne van Fort bij
Spijkerboor is geheel van de aarden dekking ontdaan om
dakreparaties uit te kunnen voeren.
Met vriendelijke groet,
René Ros