E-Nieuwsbrief Website Stelling van Amsterdam, nummer 21
(23 juli 2000)
Beste lezer,
Bij deze een nieuwe e-nieuwsbrief over de website Stelling van
Amsterdam.
<https://www.stelling-amsterdam.nl/>
HEMBRUGTERREIN
Op zondag 16 juli jl. hebben we een bezoek gebracht aan het
Hembrugterrein, het vm. Algemeen
Verdedigingspark (AVP), nabij Zaandam. Het is nu in gebruik bij
Materieel Koninklijke Landmacht, Afdeling Beproevingen.
Onder begeleiding van het Hoofd Bewaking zijn we langs 29
geselecteerde gebouwen gelopen. Ook Frank van Drie ("Sectorcommandant
Ilpendam") was mee om analoge foto's te maken evenals zijn vader
welke tot tien jaar geleden gewerkt heeft op het Hembrugterrein.
Gedurende een wandeltocht van ruim twee uur hebben we vrijwel het
gehele terrein gezien en in totaal ruim 300 foto's gemaakt. De
geselecteerde gebouwen betroffen vooral die tussen 1911 en 1921
gebouwd zijn, binnen de Stelling-periode dus. Het mobilisatiecentrum
uit de jaren 1950 verving vele gebouwen uit die periode en daar zijn
we dan ook niet geweest.
Het eerste deel bestond uit een reeks kleine gebouwen (B-serie)
waaromheen een hoge, dikke betonnen muur. Een enkele had een aarden
wal rondom. In enkele gebouwtjes stond nog apparatuur. De meeste zijn
buiten gebruik, vervallen en zwaar begroeid. Gebouw B9 wist de gids
zelfs niet te vinden maar op zoek daarnaar vonden we wel een betonnen
gebouwtje met het oude nummer 130. Men had het geen nieuw nummer
gegeven maar desondanks staat het sinds 1916 nog steeds overeind. In
geen 10 jaar was er meer iemand bij geweest.
De volgende A-serie bestaat ook uit gebouwen van 1916-1921 welke
bestemd waren voor werkplaatsen en kantoren. Deze hebben vaak een
vakwerkstijl van zwarte balken en baksteen maar de bouwstijl is een
allegaartje. Ook de lange garage uit ca. 1930 gefotografeerd. Deze
gebouwen zijn nog in gebruik.
Het eerste deel van de M-serie bestond uit vier gebouwen (2 kleine, 2
grote) die René erg bekend voorkwamen: hij had de bouwtekening
(1917) ervan recent in het ARA gevonden maar aangenomen dat het nooit
gebouwd was. Op de tekeningen werd het omschreven als Sectorpark en
zo wordt het nog steeds genoemd. Aan het AVP grenste het Sectorpark
Zaandam, afd. Materieel. De woning staat nu buiten het militaire
terrein en de houten loods is gesloopt maar het terrein is nog
herkenbaar als pony-weide en door een elektra-kast. Maar blijkbaar
zijn deze vier magazijnen wel gebouwd en nu onderdeel van het
Hembrugterrein. Slechts één deur is nog van hout.
Volgens diverse rapporten is het gebouwd in de periode 1926-1931.
Ernaast en verderop zijn nog twee grote hallen (L-serie) uit de
periode 1931-1940.
Verbazingwekkend zijn de twee schietbanen (S-4 en S-5) uit de periode
1931-1936 die nog steeds bestaan. Zwaar verrot hout, verroeste en
begroeide kogelvanger. Een paar mandflessen, de houten blokjesvloer,
het schietgat kan nog open en de luchtventilator ligt verroest naast
het gebouw. Alsof het 100 jaar geleden is verlaten zonder leeg te
halen.
Het was vanaf het begin al een wandeling in het groene woud maar het
noordelijke deel waar we vervolgens door liepen heeft nauwelijks
gebouwen. Erg groen, veel vogels en door de hoge waterstand en
vochtige bodem ook amfibieën te zien. Hier en daar wat geiten
die door de hekken naar binnen glippen maar ook enkele konijnen - in
diverse kleuren. De bewaker leegde de KNMI watermeter ondertussen
even.
Toen enkele andere gebouwen uit de M-serie die langs de
spooraansluiting hebben gestaan. Het spoor is weg, maar het
tracé is nog te herkennen. Van een nabijgelegen medisch bunker
(1950?) is helaas het bovengrondse deel gesloopt. Vervolgens over een
rustiek modderpad á la Veluwe naar de brandplaats gelopen.
Hier werden en worden restanten kruit verbrand. Vroeger gewoon in het
gras, nu in twee betonnen bakken.
Tenslotte nog langs de kuil van de kaneelolie-opslagkelder
(mosterdgas). De kuil was recent gegraven om te kijken of er nog
resten mosterdgas waren en inmiddels is de kuil vol met water
gelopen. Eerder dachten we dat de kelder met afdakje nog aanwezig
was, maar dat bleek duidelijk een misverstand.
Over het terrein van Eurometaal
(vm. Artillerie-Inrichtingen)
zijn we nog even naar de locatie van de lattenloodsen gaan kijken.
Met enige goede wil is aan de lijnen van bomen nog te zien waar de
loodsen voor de opslag van turf hebben gestaan. Om het terrein van
Eurometaal te fotograferen kunnen we een aparte afspraak maken met
dat bedrijf.
Toen konden de voeten even rusten want de rondwandeling was ten
einde. Er zijn al vele plannen van projectontwikkelaars voor als
Defensie het terrein werkelijk afstoot en dat lijkt definitief te
gaan gebeuren. Maar het verbaasd ons dat Staatsbosbeheer of
Natuurmonumenten zich nog niet voor dit terrein interesseren!
Onze dank aan de verschillende medewerkers van Defensie voor het
mogelijk maken van deze foto-gelegenheid. En aan de gids van een
particulier beveiligingsbedrijf.
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/zaandam-avp/>
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/zaandam/>
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/zaandam-ai/>
<http://www.eurometaal.nl/>
SPAARNWOUDE
Op woensdag 19 juli jl. hebben we (Jurgen, René en John
Keulaards) een fototocht rond Spaarnwoude en Spaarndam gehouden.
Hieronder volgen enkele korte opmerkingen over de bezochte objecten
en de belevenissen. Een langer verslag is op 19 juli op de
Rondzendlijst Verdedigingswerken geplaatst.
Spaarndammerpolder
Rond zijkanalen B en C waren enkele kleine zaken interessant om (weer) eens
te bekijken. Zoals de mitrailleurkazemat uit 1934 ten westen van Zijkanaal
B en enkele vroegere militaire
wegen.
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/zijkanaal-b/>
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/werk-wegen/>
Fort benoorden Spaarndam
Via een hobbelig weggetje, met veel gaten, achterlangs de liniewal
bij Spaarndam bereikten we het afgelegen Fort benoorden Spaarndam. Als gast van het Recreatieschap
Spaarnwoude konden we rondlopen op het fort en in de bomvrije
gebouwen. Buiten het terrein is de liniewal, enkele inlaatduikers,
smalspoorrails en de oude lossteiger te zien.
Dit fort heeft een van de weinige overgebleven toegangsbruggen in de
Stelling en zelfs stukken smalspoor (70 cm spoorbreedte) die tussen
de steiger en de brug en langs de keelzijde liggen.
De twee hefkoepelgebouwen zijn ook hier opgeblazen maar de stukken beton liggen
niet allemaal in de onderbouw (dat moet een klap geweest zijn!). Ook zijn er
twee Duitse
zoeklichtremises met hellingbanen waarvan één is ingericht
als geitenhok. Die geiten lopen vrij over het eiland en trappen de dakbedekking
helemaal stuk.
Eenmaal binnen merkten we dat we binnen ook niet droog zitten als het
regent. De lucht is erg vochtig en het lijkt alsof de geiten-keutels
door de kieren mee naar binnen spoelen want in een aantal lokalen is
het een enorme bagger-bende.
Van het interieur, voor zo ver we in het donker wat gezien hebben, is
niet veel over. In de keuken is nog wat te herkennen en de meeste
deuren lijken aanwezig. In een lokaal was op de frontwand een
wandversiering te herkennen. Geen van beide keelkazematten waren van
binnen te bekijken omdat de toegangen dichtgemetseld zijn.
Binnen twee jaar wordt beslist of dit fort in de volgende vijf jaar
wordt opgeknapt. Net zoals met het Fort bezuiden Spaarndam is
gebeurd.
<http://www.spaarnwoude.nl/>
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/spaarndam-noord/>
Fort bezuiden Spaarndam
Aan de andere kant van de liniewal en Spaarndam ligt het Fort bezuiden Spaarndam. En dat blijkt een wereld van verschil. Dit
fort is tussen 1998 en dit jaar geheel gerestaureerd. De brug is
geheel gereconstrueerd, inclusief hek, uitneembaar deel en apart
loopplankje voor de laatst mogelijke overgang. De ladders zitten weer
nieuw in de verf, de lampen zijn er weer en aan de originele
lamphouders.
De poterne is van tegels voorzien en is voor gelegenheden
beschikbaar, evenals de ruimten in het frontgebouw.
De naschoolse opvang heeft er een schitterende locatie gevonden. Wel
nieuwe vloeren en inventaris maar de wanden en plafonds zijn nog
zichtbaar. In het toilet (vroeger kruitkamer) is in de witte
tegeltjes ruimte uitgespaard voor de geschilderde tekst 'max. 1500 kg
belast.' met een glasplaatje ervoor. Een keelkazemat is gedeeltelijk
een knusse zithoek en gedeeltelijk een computerruimte.
Ook een bedrijf in fysiotherapeutische middelen heeft er een mooie
showroom, magazijn en kantoor. In een van de lokalen, de cantine,
zijn over enkele meters tekeningen op de wand te zien.
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/spaarndam-zuid/>
Groepsdepot
Bij Zijkanaal C zijn we naar het, voor zover bekend, enig
overgebleven groepsdepot van de Stelling gaan kijken. Zowel de woning
als de loods staan er nog maar werden bewaakt door een vervaarlijke
herdershond. Al zijn tanden waren te tellen...
Een deurbel was niet buiten het bereik van de hond te vinden.
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/groep-halfweg/>
Duitse werken
In de Inlaagpolder staan twee Duits
radiobunkers te zien vanaf de A9. Als we het goed begrepen hebben, zijn
er maar drie van in de hele Atlantikwall gebouwd, de derde staat in Noorwegen.
Even verderop loopt de oude Spaarndammerdijk en ook daar zitten twee betonnen
werken aan de noordzijde van de dijk. Luchtdoelgeschut? Nabijverdediging van
de radiobunkers?
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/duits/>
Kruitmagazijn Spaarnwoude
Vorig jaar zomer heeft René dit schattige kruitmagazijn al
eens bezocht en veel foto's gemaakt. Het was in 1870 gebouwd (formeel
dus behorende tot de Posten van Kraijenhoff) en de enig resterende van
dit type.
Dat er veel foto's genomen waren was maar goed ook, want het staat er
niet meer! Een provinciaal monument! Foetsie!
Het was wel duidelijk dat er met beleid gesloopt was want de houten
dakspanten lagen als één geheel op het terrein. Bij de
Stichting Stelling van Amsterdam duikelden ze nog een krantenartikel
uit april 2000 op waaruit blijkt dat het tot woning wordt verbouwd.
En een woning moet ramen hebben, het magazijn had die niet. Een
woning moet dubbel geisoleerde muren hebben, een kruitmagazijn heeft
een holle buitenmuur voor ventilatie. Heel benieuwd hoe het gaat
uitpakken!
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/posten/>
Fort aan de Liede
Ook nog even, met van Rijkswaterstaat verkregen toestemming, Fort aan de Liede op geweest. René was er al eens geweest maar de
beide metgezellen wilden het ook wel eens zien. En tijdens een tweede
bezoek valt je ook meer op, hetgeen deze keer weer bewezen werd.
Het forteiland ligt nog steeds middenin de Ringvaart van de
Haarlemmermeerpolder. Vroeger stond er een torenfort uit 1846 evenals
bij Schiphol en Nieuwe Meer en zoals gepland bij Heemstede. In de
Eerste Wereldoorlog zijn er enkele uitzonderlijke kazematten gebouwd
waarvan de keelzijde van een dubbele nog zichtbaar is.
Een deel van het forteiland is vlak gemaakt en daar liggen nu
lantaarnpalen en verkeersborden opgeslagen. Daaraan grenzend is een
hoge aarden bult die de aandacht trok. Op één punt komt
een stuk baksteen met brikkenbeton en een pleisterlaag boven de
grond. De bovenkant is ca. twee meter boven maaiveld. De vorm is een
deel van een cirkel en deze cirkel is goed in de heuvel te herkennen.
Een kwart van de taart is opgesnoept door het opslagterrein. Maar wij
denken dat de begane grond van het torenfort nog voor driekwart
aanwezig is. Helaas geen scheppen bij ons... Het was in ieder geval
een mooie ontdekking!
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/liede/>
Sectorparken Halfweg
Als afsluiting zijn we, langs een herkenbare Post
van Kraijenhoff en vermeende Duitse
luchtafweeraffuiten naar Halfweg gereden. In de archieven had René
ontdekt dat de gebouwen van gemeentewerken van origine voertuigloodsen uit 1937
zijn. En we hadden er maar één foto van!
Daar bleek ook een betonnen autowasplaats te staan. Deze lijkt op die bij Fort
bij Vijfhuizen en Fort bij Aalsmeer.
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/halfweg/>
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/aalsmeer/>
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/vijfhuizen/>
WIJZIGINGEN
Hieronder volgt een korte opsomming van andere wijzigingen aan de
website welke nu versie 1.2 heeft bereikt. Meer detailleerde
informatie is te vinden op:
<https://www.stelling-amsterdam.nl/colofon/wijzigingen/>
- nieuwe foto's van de hierboven genoemde forten, het Algemeen
Verdedigingspark en Sectorpark
Zaandam, afd. Materieel;
- een panorama foto vanaf het dak van de linker keelkazemat van Fort benoorden Spaarndam;
- een oude foto van de gesloopte Velserspoorbrug;
- nieuwe foto's van enkele magazijncomplexen, inundatiewerken, wegen en Duitse werken.
Daarnaast verschijnt er (in de Nederlandse versie) een apart klein
scherm met banners voor suggesties naar bepaalde pagina's op de
website of andere websites. Sponsoring via een reclame-banner is
vanaf heden mogelijk en welkom maar heeft geen urgentie
onzerzijds.
De topografische kaarten worden nu op een andere manier getoond. Het is nu mogelijk
om naar boven/beneden/links/rechts te gaan. Omdat we echter met kaartcoördinaten
werken, en niet met de gebruikelijke postcodes, werkt momenteel het in- en uitzoomen
niet. Ook de mogelijkheid om een route te laten bepalen geeft een foutmelding.
We verwachten dat Bridgis dit binnenkort opgelost heeft.
OVERIG
- We zijn de grens van 4000 digitale foto's gepasseerd. In den
beginne konden we slechts 88 foto's per dag maken, nu is de dag om na
300 foto's en zouden we er nog meer kunnen maken...
- Dhr. Visscher is de auteur van twee kinderboeken in een nieuwe
serie "De Rode Ruiters" (Uitgeverij Hertog
<http://www.hertog.nl>). Zijn derde boek zal gaan over
bankovervallers die hun plannen door drie kinderen gedwarsboomd zien.
De bankovervallers zullen een fort van de Stelling als uitvalsbasis
hebben. Welke dat gaat worden is nu onderwerp van research waarbij we
met plezier een handje helpen.
Heb jij informatie die via deze nieuwsbrief aan geïnteresseerden gezonden kan worden? Stuur de informatie dan aan <e-mail adres vervangen door formulier>.
Het archief van de nieuwsbrieven is te vinden op:
<https://www.stelling-amsterdam.nl/nieuwsbrief/>
Met vriendelijke groet,
Jurgen Lamers en René Ros