|
InleidingEr is weer hard gewerkt om wat informatie te kunnen delen, maar je kan relaxed lezen. Eerst een artikel met een verwijzing naar de Tweede Wereldoorlog en de aanstaande Meidagen, waar we weer even bij stilstaan. Vervolgens een uitnodiging voor een netwerkmiddag van het Kenniscentrum Waterlinies in de Stelling. En een herinnering voor de paar allerlaatste plaatsen voor onze eigen dagexcursie. Prettige, leerzame en vrije Meidagen gewenst. Lees deze nieuwsbrief op: https://www.stelling-amsterdam.nl/nieuwsbrief/2023/nieuwsbrief-525/ Tip: houd de cursor boven elke afbeelding om een beschrijving te zien.
|
Dienstberichten- Wat een leed op één dag, gezien enkele koppen in de media! En dat over erfgoed voor de gezamenlijke verdediging van het Nederlandse grondgebied! Een mannen-uitspraak over 'de grootste' in 'Vergeet de Hollandse Waterlinie*, de Wellingtonbarrière die start bij Maastricht is een van de grootste verdedigingslinies van Europa' (De Limburger 22-4 jl.). Daarnaast in AD Utrecht d.d. 22-4 jl. 'Onder dit Utrechtse café zit een unieke bunker uit de oorlog: Amsterdam heeft dit niet, hoor’, terwijl in Amsterdam-Noord een vergelijkbare mitrailleurpost zit... (* Nieuwe Hollandse Waterlinie of Hollandse Waterlinies?) - De begroeiing begint weer te groeien en de militaire grenspalen worden weer minder zichtbaar. Maar het is nu nog lekker weer om te starten met een ander soort geocaching en op zoek te gaan naar de grenspalen. Het Kenniscentrum Waterlinies is bezig met een actie waarbij iedereen op zoek kan naar grenspalen in de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Lijkt het je leuk om mee te doen dit voorjaar? Op de aparte Grenspalen-pagina vind je meer informatie en hoe je je kan aanmelden. - In het Nationaal Archief werden de vermeldingen "Buitendienststelling van de strafgevangenis Fort Spijkerboor te Beemster" (1950) en "Medegebruik van het Fort Spijkerboor i.v.m. luchtwegenplan voor Nederland" (1952) gevonden. Eenmaal aangevraagd ontbraken de betreffende mappen. In plaats van de laatstgenoemde map was er een briefje dat de map "gelicht" was. Met de naam van een medewerker van het Centraal Archieven Depot van het Ministerie van Defensie. Uit navraag bij die medewerker volgde dat dat minstens 15 jaar geleden moet hebben plaatsgevonden en dat het dossier vrijwel zeker verdwenen is. Jammer maar helaas.
|
Sloper Duitse bunkers zat in Duits concentratiekampTekst: René Ros. Het is weer bijna begin mei, maar het is dit jaar niet gelukt om een onderwerp groots uit te werken dat een relatie legt tussen de Stelling van Amsterdam en de Tweede Wereldoorlog. Afgelopen jaar kwam er geen geschikt onderwerp in beeld, zoals 'Fort bij Nigtevecht in 1939-1940' vorig jaar en die is ook moeilijk te overtreffen. Toch hebben we enige toepasselijke informatie over 'bunker-sloper' Gerrit Kruk gevonden. In zijn biografie uit 1989 worden de grote lijnen wel verteld, maar dat was onzerzijds vergeten en minder gedetailleerd dan deze informatie uit archiefbronnen.
Navraag bij Kamp Vught leverde geen resultaten op in het grotendeels vernietigde archief van dat kamp. Wel verwees men naar andere bronnen met informatie over andere gevangenissen en kampen. Daaruit bleek dat hij vanaf 20 april 1942 in het Deutsches Polizeigefängnis ('Oranjehotel') in Scheveningen vast zat. Hij moet kort daarvoor gearresteerd zijn, maar die datum werd niet genoemd. Zijn biografie 'Gerrit Kruk, Een leven van werken' (1989) noemt 1941 als moment van arrestatie, maar dat kan niet kloppen en andere hier genoemde data ontbreken. Ook de datum dat hij uit Scheveningen vertrok wordt niet in de archiefbronnen genoemd, maar wel dat hij op 11 juni 1942 in het Polizeiliches Durchgangslager Amersfoort aankwam. Volgens de papieren was dat als gevolg van een "Schutzhaftbefehl door Befehlshaber der Sicherheitspolizei" (bevel tot voorlopige hechtenis).
"Kamp Vught" is mogelijk door de straatinformant van de B.V.D. verkeerd begrepen. De reden voor zijn gevangenzetting kan gewoon willekeur zijn geweest. Wel was hij kort voor zijn aankomst in Scheveningen, op of voor 14 februari 1942, veroordeeld tot een maand hechtenis vanwege de clandestiene verkoop van levertraan. En in de tweede helft van 1941 was hij zes keer geverbaliseerd voor vooral zwarthandel. Pas in april 1945 zou hij voor dit soort zaken weer geverbaliseerd worden. In zijn biografie laat hij optekenen dat vermoed werd dat hij lid was van de verzetsgroep De Geuzen. Na de oorlog was de algemene teneur om de Duitse bunkers zo snel mogelijk te slopen, als tastbaar symbool voor een zware en moeilijke bezettingsperiode. Met wat we nu weten over Gerrit Kruk zal het slopen van bunkers niet alleen een technische kwestie voor hem zijn geweest. Of misschien heeft hij zich juist fanatiek gestort op die technische kant. Hij heeft in ieder geval bovengemiddeld bijgedragen aan het laten verdwijnen van zichtbare oorlogsherinneringen. Gerrit Kruk
|
Uitnodiging Netwerkbijeenkomst Fort bij SpijkerboorTekst en foto: René Ros (Kenniscentrum Waterlinies).
Vanuit het Kenniscentrum zal René Ros spreken over de militaire grenspalen in de Nieuwe Hollandse Waterlinie en de Stelling van Amsterdam. Wietse Burger, medewerker Bescherming van het Sitebureau Hollandse Waterlinies, gaat spreken over de bedreigingen, bescherming en kansen van de Hollandse Waterlinies. Na de presentaties is er een moment voor vragen en discussie over de bescherming van militair erfgoed. Daarna is er een rondleiding op het Fort bij Spijkerboor of kunt u op eigen gelegenheid buiten de gracht langs de grenspalen wandelen. Tenslotte volgt een borrel ter afsluiting van de Netwerkbijeenkomst. Aanmelden is noodzakelijk en kan tot 23 mei as.
|
Dagexcursie Stelling van Amsterdam 2023 (H)Tekst: René Ros.
We beginnen met koffie en thee bij Abcoude en wandelen daarna op Fort aan de Winkel. Vervolgens brengen we een bezoek aan Fort Waver-Amstel met haar zeer originele reinigingslokalen. Na de lunch rijden we naar de inlaatsluis bij Kudelstaart, om via de Linie Kudelstaart - Uithoorn, naar Fort bij De Kwakel te rijden voor een bezoek en de middagborrel. Tenslotte bezoeken we het Fort aan de Drecht om naar Amsterdam-Zuidoost terug te rijden. Eventueel ga je ook mee dineren. De dag begint om 9.45 uur en duurt tot ongeveer 17.15 uur. Alle kosten zijn inbegrepen in de deelnameprijs en onze donateurs krijgen korting. Het aantal deelnemers is beperkt en door voorinschrijving door donateurs is een deel van de plaatsen al geboekt. Meer informatie is te vinden op de webpagina over de dagexcursie en daar kunt u zich ook aanmelden. AANMELDEN KAN NOG TOT EN MET 6 MEI AANSTAANDE! NOG SLECHTS DRIE PLAATSEN BESCHIKBAAR! Dagexcursie Stelling van Amsterdam
|
De bergloods in HoofddorpTekst: René Ros. De verlanglijst voor het Nationaal Archief was door allerlei interessante vragen en toevallige vermeldingen van archiefstukken weer erg lang geworden. Op 23 februari jl. zijn 42 dossiers in zes archieven aangevraagd en doorgenomen. Dit artikel gaat over een van de onderwerpen waarover interessante informatie werd gevonden.
De Ambachtsschool Haarlemmermeer zocht een nieuw onderkomen en dacht aan de bergloods met nieuwbouw eraan of erbij. Ondanks de eigen regels voor gebruik van militaire gronden ging het Ministerie van Oorlog daarin mee, gezien de toenmalige omstandigheden en de noodzaak van een ambachtsschool (later lagere technische school). Uit de correspondentie blijkt niet - ondanks de bouwtekeningen met de "art.loods" - of het ook daadwerkelijk is gerealiseerd. Een artikel in Het Parool van 5 januari 1949 meldt dat een semi-permanent gebouw onder de naam Burgemeester Jansoniusschool in gebruik is genomen. En dat de bouw op 24 juni 1948 aanving, hetgeen aansluit op de genoemde correspondentie en wel om die bouwplannen moet gaan. De Nieuwe Haarlemsche Courant schreef op 20 september 1954 dat er met 180 leerlingen was begonnen met opleidingen voor elektrotechniek en vliegtuigonderhoud. Op dat moment waren er "440 jongens" waardoor het semi-permanente gebouw te klein was geworden. Het plan was om op hetzelfde terrein een nieuw gebouw voor 500 leerlingen te bouwen. Daarmee zal het einde van de bergloods in zicht zijn gekomen. Het Noord-Hollands Archief heeft een aantal foto's van die nieuwbouw in de collectie. In 1961 verschenen er gebouwen op de topografische kaart die sterk overeenkomen met de plannen voor de nieuwbouw. In 2007 verdween het weer van die kaart. Weet jij hier meer over? Of weet je iemand die het kan weten? Fort bij Hoofddorp
|
Zeven jaar op Fort UitermeerTekst en foto: René Ros. Het Documentatiecentrum Stelling van Amsterdam heeft haar bibliotheek alweer zeven jaar op het Fort Uitermeer gevestigd. Een toepasselijke locatie waar we met plezier rustig kunnen werken en bezoek ontvangen. Heel veel dank aan stichting Uiteraard Uitermeer voor hun medewerking als gastheer.
Door de corona-beperkingen is René er ook een van de twee werkdagen voor het Kenniscentrum Waterlinies gaan werken. Tussen de lockdowns door was Uitermeer een mooie plek om buitenshuis te werken en met een paar medewerkers-vrienden gezellig een bezorgde maaltijd te nuttigen. De dozen van Rob Schimmel zijn er vele malen in- en uitgetild. Soms denken mensen dat we in de toren-ruïne gevestigd zijn, niet realiserend dat het fort meer is en ook andere gebouwen omvat. In de loop der tijd is er een derde kast en een tafelvitrine bijgekomen. Vorig jaar is de vloerbedekking vervangen en een nieuw bureau geplaatst. Begin dit jaar is het systeemplafond geïsoleerd. Uit die investeringen blijkt dat we er nog wel een aantal jaren willen blijven en de samenwerking met de stichting prima is. Het zijn gezellige luitjes, die met hun eigen expertises mooi werk doen voor het unieke wandelpark dat Fort Uitermeer is geworden. Een rustige en fraaie locatie om de vier seizoenen wekelijks mee te maken. Op 7 mei 2016 was de eerst normale openstelling van de bibliotheek en natuurlijk kwam er die dag niemand. Maar sindsdien zijn er 275 personen ontvangen voor gesprekken of inzage van materiaal. Als er geen bezoek is, wordt er aan de collectie gewerkt en aanwinsten verwerkt: barcodes plakken, beschrijven en ordenen. Kom gerust langs om over de historie van de Stelling te spreken en te lezen. Documentatiecentrum Stelling van Amsterdam
|
Al het verzameld papier is uitgezocht!Tekst: René Ros. Op 7 mei 2021 kregen we twee kisten met door Rob Schimmel verzameld papier van zijn werkzaamheden voor de Stelling van Amsterdam. En op 7 april jongstleden werden de laatste voorwerpen gescand en ingevoerd in de collectie-database. 23 Maanden uitzoeken, scannen en beschrijven zijn voorbijgegaan en niet altijd even snel. Zie eerdere artikelen via de links onderaan, voor de voorgeschiedenis. En wat is er nu over het materiaal te zeggen?
Een aparte groep waren de A4-foto's van bouwtekeningen van de forten en inundatiewerken, die van voldoende kwaliteit zijn om de teksten te kunnen lezen. De originele liggen natuurlijk goed toegankelijk in het Nationaal Archief, maar als je ze dichterbij én digitaal hebt, maakt dat het onderzoeksleven een stuk makkelijker en sneller. Liever één bouwtekening in de hand dan tien in het archief, nietwaar? Het is ook niet uit te sluiten dat enkele originele bouwtekeningen niet meer bestaan, omdat ze zoek zijn geraakt of 'geschoond'. Bovendien is de uitvoering als grote foto's een mooie herinnering aan de in de jaren 1980 gebruikte techniek, en het werk dat er toen door meerdere mensen aan is besteed zoals fotograaf W. van Det. Helaas was het toen niet gebruikelijk om de oorspronkelijke archiefnummers bij de foto's te noteren. Aan het scannen van vrijwel al het materiaal hebben meerdere mensen meegewerkt, zowel thuis als in de bibliotheek op Fort Uitermeer. René heeft de scans geïmporteerd in de collectie-database en beschreven met een titel en gekoppeld aan het object. Voor zover op foto's en enveloppen een titel, jaartal, fotograaf e.d. stond, is dat overgenomen. Bij slechts 50 foto's kon met zekerheid de naam van Wim Rijst genoteerd worden (zie artikel 'Meer verzameld papier gevonden').
Alle items zijn inmiddels te vinden in de online collectie en tot zover de verantwoording van de keuzes en werkzaamheden. Enkele stukken zijn al gebruikt voor rapporten en bij het beantwoorden van vragen. De komende tijd wordt, weer tussen de andere werkzaamheden door, alles nog een keer doorgenomen als bronmateriaal. Natuurlijk zijn tussendoor al dingen opgevallen en in twee gevallen via deze nieuwsbrief gedeeld (zie de links). Ook zijn er foto's van muurschilderingen gevonden, waarop nog wél de naam van de schilders is te lezen, terwijl dat niet meer bij het origineel lukt. Daarover later meer. Ondanks de enorme hoeveelheid werk, zijn we blij met deze schenking omdat het een passende aanvulling van onze collectie is. Het toont immers het beeld van de Stelling in de jaren 1980, terwijl wij pas in 1998 begonnen. Soortgelijke schenkingen zien we dan ook nog graag tegemoet, maarre... wel graag zelf ontdubbelen en een beetje ordenen! 'Schenking particulier Stelling-archief' in Nieuwsbrief 504 (2021)
|
Sleutels die toegang geven tot 't verledenTekst en foto: René Ros. Er moeten honderden sleutels in de forten hebben gehangen. Een aantal blijkt als herinnering te zijn meegenomen door fortwachters en andere medewerkers. Uit hun nalatenschappen duiken die sleutels nu soms op.
Wij hadden inmiddels drie sleutels die mogelijk van Fort bij Krommeniedijk zijn geweest en vier sleutels van Fort Waver-Amstel (oost-kazemat, privaatlokaal, soldaten, gang). En eind 2022 verwierven we een replica-sleutel uit 1945 van Fort bij Abcoude. Ook noemenswaardig, want blijkbaar zeldzamer, is de koperen sleutelhanger met tekst, van de inlaatduiker van Fort in de Botshol. Onlangs konden we maar liefst zes sleutels aan de collectie toevoegen. En wel, getuige de tekst op de sleutelbladen, van Fort aan de Drecht met "reinigingslokaal" en tweemaal "soldaten". En ook drie sleutels van Fort bij Uithoorn met "hefkoepelgang" en wederom tweemaal "soldaten". Een paar sleutels zijn geprobeerd, maar de sloten lijken te veel verroest. Alle sleutels zijn 12,5 cm lang, op één na. De sleutel van de hefkoepelgang van Fort bij Uithoorn is maar liefst 23,5 cm lang en ook zeer geschikt als ruggekrabber! Elke sleutel is leuk en de moeite van het bewaren en doorgeven meer dan waard, mede omdat ze zo schaars zijn geworden. Tot nu toe kon achter geen van de sleutels een verhaal gevonden worden. Hopelijk lukt dat met deze laatste zes sleutels wel, ze waren van een medewerker van de Landmacht die de munitie-opslag op Fort aan de Drecht en Fort bij Uithoorn beheerde. Dan zijn ze sleutels die toegang tot het verleden geven. Fort bij Krommeniedijk
|
|
Deze nieuwsbrief is een uitgave van het Documentatiecentrum Stelling van Amsterdam. De redacteurs en auteurs aanvaarden geen aansprakelijkheid, op welke wijze ontstaan, door het gebruik van de inhoud van de website, nieuwsbrief of andere publicatie, door welke persoon en voor welk doel dan ook. Wij hebben ons best gedaan om alle rechthebbenden op deze website / nieuwsbrief te achterhalen. Eenieder die meent dat zijn/haar materiaal zonder voorafgaande toestemming hier is gebruikt, verzoeken wij om zich tot ons te wenden. Bij gebruik als bron voor publicaties en andere uitingen is bronvermelding verplicht en tevens wordt deskundige begeleiding, door bijvoorbeeld de redacteur of auteur, aanbevolen. In de nieuwsbrieven weergegeven meningen zijn een deel van een column of strikt persoonlijk tenzij expliciet anders is aangegeven. 'Majoor Van Hall' en 'Soldaat Troelstra' zijn fictieve militairen uit het verleden die dienen als pseudoniemen voor verschillende personen. Activiteiten zoals rondleidingen worden mogelijk door andere partijen georganiseerd en de verantwoordelijkheid voor inhoud, uitvoering e.d. ligt geheel bij de betreffende partij. De inhoud van een nieuwsbrief wordt na publicatie niet meer gewijzigd en kan later onjuist zijn gebleken of niet meer van toepassing zijn. De auteursrechten berusten bij René G.A. Ros tenzij anders is aangegeven.
|
Nieuwsbrief 525
Begin dit jaar deden we verslag van het inzien van het BVD-persoonsdossier van Gerrit Kruk. Hem kennen we als de eigenaar van het gelijknamige sloopbedrijf dat na de oorlog veel Duitse bunkers sloopte, maar vooral van de sloop van de gebouwen van het Fort bij Velsen. In dat persoonsdossier stond dat hijzelf zou hebben beweerd gevangen te hebben gezeten in Kamp Vught, als straf voor iets dat in werkelijkheid zijn broer op zijn geweten had.
Achtenveertig dagen zat hij in Kamp Amersfoort, tot 28 juli 1943, en elf dagen na vertrek werd hij ingeschreven op zijn nieuwe bestemming zodat zijn treinreis zo lang geduurd zal hebben. Hij kwam op 6 augustus 1942 aan bij Oranienburg, even ten noorden van Berlijn. Daar zou hij 178 dagen in Häftlingsblock (barak) 25 van het Konzentrationslager Sachsenhausen verblijven. Alhoewel persoonlijke details over zijn verblijf onbekend zijn, kunnen we wel indenken wat hij ongeveer moet hebben doorstaan. In het algemeen was het een kamp waar de gevangenen in slechte omstandigheden dwangarbeid moesten verrichten en tienduizenden om het leven kwamen. In zijn biografie wordt er ook niet in detail op in gegaan.
Op woensdagmiddag 31 mei aanstaande organiseert het Kenniscentrum Waterlinies (KCW) weer een Netwerkmiddag waarvoor u van harte bent uitgenodigd. De Netwerkmiddag vindt plaats op Fort bij Spijkerboor en heeft als thema: Bescherming van de Hollandse Waterlinies. Een rondleiding en borrel is ook onderdeel van het programma.
Met een uitstel van 1.092 dagen gaan we dan eindelijk weer op een dagexcursie! Op zaterdag 13 mei as. zal voor het negentiende jaar de geheel verzorgde, unieke dagexcursie naar een deel van de Stelling van Amsterdam plaatsvinden. We bezoeken een zestal forten in de Sector Ouderkerk met een rondrit door het gebied.
In juni 1948 was er een correspondentie tussen het Ministerie van Oorlog en de Gemeente Haarlemmermeer over de woning en bergloods van Fort bij Hoofddorp. Die stonden op geruime afstand van het fort, tussen oudere civiele woningen, en zijn tegenwoordig niet meer aanwezig.
In 2015 had ik een paar keer ruimten van de stichting Uiteraard Uitermeer gehuurd, voor vergaderingen en presentaties. En er was een wens om mijn overvolle boekenkasten buitenshuis te plaatsen. Na enkele besprekingen over de kosten voor stroom en verwarming, kregen we eind april 2016 de sleutels en is de ruimte door ons ingericht. Sindsdien is onze bibliotheek een halve dag in de week geopend. Door drukke werkzaamheden (zie artikel hieronder) was het lustrum vergeten en door corona moeilijk te vieren.
Eerst maar wat cijfers. In totaal gaat het om 2.000 stuks waaronder één boekkopie, één 3,5" diskette, artikelen, rapporten, landkaarten en vooral heel veel foto's en fotonegatieven. Zoals eerder gemeld, kwam een deel rechtstreeks van Rob Schimmel en een deel via het Nederlands Instituut voor Militaire Historie (NIMH). Rechtstreeks kwamen 1.021 stuks waaronder 678 overzichtsfoto's en 10 foto's van bouwtekeningen. Via het NIMH 980 stuks waaronder 540 overzichtsfoto's en 272 foto's van bouwtekeningen. Een klein deel is in de normale collectie opgenomen, maar het merendeel zit nu apart in vijf archiefdozen en vijf fotodozen.
Om tijd te besparen zijn de fotonegatieven niet allemaal apart gescand en beschreven maar bij de bijbehorende fotoafdruk gevoegd. Van een klein aantal werd geen afdruk gevonden of was de vorm als dia of negatiefstrook ongeschikt en zijn die wel apart bewaard. Tot de schenking behoorde ook een multomap met negatiefstroken en mini-afdrukken van zelfgemaakt foto's, ook die zijn niet apart gescand maar als map in zijn geheel bewaard.