E-Nieuwsbrief Website Stelling van Amsterdam, nummer 41
(16 juni 2001)
Beste lezer,
Bij deze een nieuwe e-nieuwsbrief over de website Stelling van
Amsterdam.
<https://www.stelling-amsterdam.nl/>
Deze nieuwsbrief is, met meer verwijzingen, te vinden op:
<https://www.stelling-amsterdam.nl/nieuwsbrief/>
Daar is ook meer informatie over deze nieuwsbrieven, het aanmelden en
het archief te vinden.
Heb jij informatie die via deze nieuwsbrief aan geïnteresseerden gezonden kan worden? Stuur de informatie dan aan <e-mail adres vervangen door formulier>.
Stuur de nieuwsbrief door aan anderen!
VAKANTIE
Zoals eerder bericht was ik van 19 mei tot en met 2 juni op vakantie
in Zeeland. Er was weinig in Zeeland te vinden dat een overeenkomst
met zaken in de Stelling had. Behalve de holle beer in Vlissingen die
redelijk veel lijkt op die in Muiden. Zie voor een compleet verslag
van de bezoeken aan voormalige verdedigingswerken in Zeeland: <http://www.forten.info/reisverslagen/zeeland/> Op de Stelling-site zijn de pagina's over de Werken aan de Westerschelde uitgebreidt.
Op 2 juni was de centrale computergroep van de Vrije Universiteit
Amsterdam echter bezig met uitbreidingswerkzaamheden waardoor mijn
servers onbereikbaar waren. Ik was hier niet van op de hoogte
gebracht, dus kon ook niet vantevoren waarschuwen. Echter, de
werkzaamheden waren niet geheel succesvol want de webservers van de
Faculteit Biologie, welke ook mijn sites draaien, hadden geen
verbinding met de buitenwereld meer. In het lange Pinksterweekeind
bleek het echter onmogelijk dat de ene computergroep de ander kon
bereiken en het probleem werd pas om 11.30 op dinsdag 5 juni
opgelost!
LANGE VERHALEN
Normaal, d.w.z. tot heden, schreef ik regelmatig lange verslagen over
mijn foto-tochten. Die plaatste ik dan op de Rondzendlijst
Verdedigingswerken met een korte samenvatting in deze
nieuwsbrief. Deze keer plaats ik hier de volledige verslagen van
bezoeken aan Fort Hinderdam en in de Sector Ilpendam. Het is
afhankelijk van de reacties of ik dat de volgende keren ook weer
doe.
<http://www.rgaros.nl/verdedigingswerken/>
HINDERDAM
In een van de vrije dagen na mijn vakantie in Zeeland ben ik op een
middag even naar Fort Hinderdam geweest. Vanuit mijn woonplaats Weesp is dat binnen een uur te kruipen, maar de laatste vijftig meter zijn
het lastigst: het is een eiland midden in de Vecht!
Van de eigenaar, Natuurmonumenten, had ik al toestemming gekregen om
het eiland op eigen gelegenheid te bezoeken. Van een van de niet
direct betrokken medewerkers had ik nog een tip gekregen dat een van
de woonbootbewoners voor de overtocht zorgt. Dat bleek achterhaalde
info want de beste man is al enkele jaren geleden overleden. Zo
vertelde mij een mevrouw die ik ernaar vroeg. Na uitleg van mijn
bedoelingen - en het demonstreren van mijn roei-vaardigheden die ik
als zeeverkenner heb opgedaan - stelde zij met plezier een roeibootje
beschikbaar.
Op het eiland is de oude steiger verdwenen en er ligt een vrij nieuwe
stortsteen beschoeïng. Maar de plaats is te herkennen door de
platgetreden grond. Enkele meters op het eiland staan de twee
betonnen palen die ooit ervoor zorgden dat er een hek kon draaien.
Bij de palen was ook vrijwel het zicht op het water ontnomen door de
dichte begroeiïng. Soms hoorde ik een boot maar door de dichte
begroeiïng is er niets te zien, behalve mooi invallende
zonnestralen. De meeste bomen en struiken staan in een brede strook
langs het water. Midden op het eiland is het open en staan er vooral
brandnetels en klimop.
Het fort wordt geheel aan zijn lot overgelaten en de planten mogen
het slopen en "opeten". En daar zijn ze al flink mee bezig. Er zijn
drie bouwwerken op het eiland waarvan je er maar twee kan zien. Het
bomvrije wachthuis a la Fort Spion en een remise zijn al snel te
ontwaren. De VIS
Kazemat "Hinderdam" uit 1932 moet onder de heuvel met brandnetels
liggen.
Het wachthuis uit 1848 lijkt wel op een Inca tempel in de tropen. Het
is vervallen, er groeien bomen tussen de muren, het is een troep
binnen, dichtgemetselde doorgangen en ramen of deze zijn weer
opengevallen. Van de buitendeur hangt rechts nog de dikke eiken deur.
Binnen zijn nog wat ijzeren plankendragers op de tweede verdieping te
zien, maar de verdiepingsvloer is weg. De gaten en enkele metalen
bevestigingspunten herinneren er nog aan. De schietgaten zijn
dichtgemetseld. Er zijn in totaal drie lokalen, verbonden door twee
grote ronde doorgangen, die voorzichtig betreden moeten worden om
niet te struikelen of in de waterput te vallen. Het is wel heel
helder water dus je zou je voet kunnen zien bloeden...
In twee uitbouwtjes zijn aan de ene kant de privaten/berghokken en
aan de andere kant de keuken. Op veel plaatsen komt de aarde en
planten door de deuren naar binnen vallen. In de keuken is het
keukenblok nog aanwezig maar de twee grote en enkele kleine ketels
zijn volgestort met puin. Ernaast staan de verbrande resten van een
kinderwagen-onderstel. De helft van een gebroken, zware metalen pan
ligt bovenop 30 cm puin op de vloer. Tegen het dak zijn de
rookkanalen en een spoor van de wasemkap zichtbaar.
De remise (gebouw B volgens de wit geschilderde letter) is in veel
betere staat. Volgens de sluitsteen is deze in 1880 gebouwd en van de
originele rail voor de schuifdeur zijn alleen de bouten nog te zien.
De toegang is dichtgemetseld maar weer voorzien van een kleine deur
die niet op slot zit. Binnen zien het baksteen en de voegen er nog
goed uit. Aan elke zijde zijn twee munitienissen aanwezig en aan het
dak zag ik nog een porceleinen isolatordopje zitten. Achterin de
remise is een gat naar beneden en tot mijn verbazing bleek daar een
provisorische trap te staan. Maar bovenal bleek er geen water in de
benedenverdieping te staan. Voorzichtig klom ik naar beneden en plots
kwamen er weer dampwolkjes uit mijn mond. Buiten stond ik te zweten
in de 23 graden Celcius maar beneden moest het rond de vijftien
graden zijn. De beneden verdieping bleek nog twee kruitkamers te
herbergen van ongelijke grootte. Bovendien liep er een lichtgang
omheen om van buiten de kruitkamers bij de lampen te kunnen komen. In
de meeste ramen zaten nog houten kozijnen, maar niet in de beste
staat.
Weer buiten bleek dat de begroeiïng het ook onmogelijk maakte om
nog iets van de wallen te herkennen. Nadat ik weer gewend was aan de
buitentemperatuur ging ik terug naar het bootje dat ik gelukkig goed
vastgeknoopt had. Bij de waterkant zag ik nog een put die mogelijk
bij de VIS kazemat hoorde.
Met het geflierefluit van de vogels die "tot ziens" zongen, roeide ik
weer terug naar de woonboot waar de roeiboot bij hoorde en ging ik
weer naar huis. De conclusie? Dit fort heeft geen gelijke!
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/hinderdam/>
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/weesp/>
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/uitermeer-kazemat/>
SECTOR ILPENDAM
De dag na Hinderdam ben ik de hele dag op stap geweest in de Sector
Ilpendam. Via de IJsselmeerdijk reed ik naar Edam. Langs de dijk nog op een paar (spook-)locaties wezen kijken:
een mogelijk Duits
werk bij Durgerdam, de locatie van Batterij
bij Uitdam en het Duitse
bunker daar, sluizen in Monnickendam, Batterij
Janhagelhoek - waar een stelletje al vroeg opwindend bezig was - en de pier
van Volendam waar een infanteriepost moet zijn geweest.
Bij Edam even bij de Zeesluis gekeken maar daar was uiteraard geen
spoor van inundatie-aanpassingen. Langs het water, Oorgat, achter de
sluis moest volgens het provinciaal monumentregister nog de loskade
te vinden zijn waarvandaan een smalspoorrail naar het Fort
bij Edam liep. Er was niets meer te herkennen, de gehele
beschoeiïng werd op dat moment vervangen.
Bij het Fort bij Edam kwam ik aan bij de fortwachterswoning waarin
een boswachter van Staatsbosbeheer woont. Daar werd ik door de vrouw
des huizes herkend van bijna twee jaar geleden en mocht zo ongeveer
meteen doorlopen en kreeg alle vrijheid. Super!
Gewapend met een zaklantaarn liep ik voor de derde keer door het
fort, deze keer met een camera met goede flitser. Ondanks de leegte
is het een mooi fort. Van het interieur is een waterreservoir aan het
dak met een intact peilglas noemenswaardig. Opvallend zijn ook de
vele wiggen die bij de buitendeuren horen; ze zitten in de
uitsparingen in de wand of tegen de deur. De keuken is vrijwel
compleet met drie kookketels, een werkblad en het fontijn voor de
waterpomp. In het berghok staan een heleboel houten binnendeuren
opgeslagen. Ook de vrijwel lege machineruimte is leuk: het kolenhok
heeft nog een laagje kolen en een verdeelkast van de waterleiding zit
er nog. In een van de dunne scheidingswandjes is het zeldzame
bewapening van haringgraatstaal te zien. Alhoewel, in forten zit het
ongetwijfeld best vaak maar is het niet zichtbaar tenzij de wand of
de wasemkap stuk is.
Deze keer viel me de tralies op voor de ramen van het wachtlokaal in
het frontgebouw. De poterne loopt door het frontgebouw heen naar de
kazemat. Waar de gepantserde kazemat van het Fort
aan de Drecht geheel los staat, heeft dit fort eenzelfde soort
kazemat. Onder de kazemat is een gang om buiten bij de frontwal uit
te komen. Maar die gang staat vol met water. Het trapje naar boven is
droger en komt onder het pantserstaal met twee schietgaten uit. Daar
zijn de twee kazemat-affuiten te zien met de draai-tableaus intact en
zelfs met een gradenboog - alhoewel er geen graden op staan...
Tenslotte nog even buiten gelopen en daarna weer verder gegaan.
De wachterswoning van het Fort
bij Kwadijk wordt geheel opgeknapt en de schilder was er nog
bezig. In de bergloods zit een kampeer/dump-handel waar ik al eens
eerder was geweest. Deze keer viel me echter achter de loods een
bruggetje op. De reling van het zelf gemaakte bruggetje bestaat uit
smalspoor elementen. Waar zouden die vandaan komen???
In het dorp Kwadijk heb ik nog gekeken naar sporen van het ophogen
van de weg voor gebruik als inundatiekade. Omdat doorgaand verkeer
wegens werkzaamheden niet mogelijk was heb ik alleen het oostelijk
deel gezien. Daar zag ik geen sporen meer van de bruggetjes die op
kosten van het Ministerie van Oorlog moeten zijn herbouwd. Op
één woning na, die vrij laag t.o.v. de weg ligt, zag ik
geen aanwijzingen waaruit je kon zien dat de weg opgehoogd was.
In het plaatsje Middenbeemster ben ik nog gaan kijken bij de
damsluis/brug en deze bleek in 2000 gerestaureerd te zijn. Ook de
duiker uit 1914-1918 in de Volgerweg weer even opgezocht.
Terwijl ik over de Volgerweg richting het Fort
aan de Nekkerweg reed viel mij plots een houten woning op, binnen de verboden
kringen van het fort. Het bleek in 1985 herbouwd te zijn naar voorbeeld van
een eerder exemplaar. Of het echt een kringenwetwoning is geweest moet uit het Archief 2.13.40, Centraal Inundatiebureau Genie in het
Algemeen Rijksarchief blijken.
Daarna reed ik naar het Fort benoorden Purmerend waar ik nog niet eerder was geweest. En omdat
het een werkdag was hoopte ik dat ik het fort op en in kon. En dat
bleek mogelijk bij zowel de wijnimporteur als het restaurant die in
het fort gevestigd zijn. Een medewerker van de wijnimporteur leidde
me even rond. Een aantal lokalen zijn als kantoor ingericht en de
poterne is ontvangstruimte en proeflokaal geworden. De meeste andere
lokalen worden gebruikt voor de opslag van dozen met wijnflessen. De
waterreservoirs aan het plafond zijn er nog en in de linker
keelkazemat zag ik de affuiten nog zitten. De wand tussen de privaten
en de wasruimte is weggesloopt.
En toen zag ik een grote doorgang in de frontmuur van het
hoofdgebouw. Wat blijkt, de aarden dekking aan de frontzijde is
weggegraven en een moderne loods er tegenaan gebouwd. Vervolgens is
er weer een laagje aarde over het dak gelegd - naar verluidt is het
dak vorig jaar ingestort wegens een constructiefout. Van buiten is er
niets te zien behalve het uitstekende dak van het laadperron. Het
rechter terreplein is geasfalteerd en er loopt een nieuwe dam door de
fortgracht om vrachtwagens op het fort te laten.
Het linker terreplein is een kleine wijngaard geworden en op het
glacis lopen paarden die hun stallen hebben in de ruimten links van
de linker keelkazemat en een uitbouw ervoor.
Op het dak viel me op dat de luchtkokers van het nieuwe magazijn
hetzelfde uitgevoerd zijn als die van het originele hoofdgebouw:
mooie bruin geglazuurde pijpen.
In het restaurant mocht ik ook enkele foto's maken maar pas nadat de
tafels geheel gedekt waren. Dat duurde even en ondertussen bekeek ik
de borrelruimte in de keelkazemat. En de poterne naar het
hefkoepelgebouw dat nu voor opslag wordt gebruikt - lekker koel. Van
buiten is van beide hefkoepels en poterne niets te zien omdat deze
onder de aarde zijn verstopt.
De ingang van het
restaurant is in de keuken en dat is ook de oorspronkelijke keuken.
De oude wasemkam hangt er nog en daaronder wordt gekookt. Voor de
rest is er veel gewijzigd. Bij het wegrijden vielen me enkele houten
woningen aan de Purmerenderweg op. Er was echter geen gelegenheid
meer om daar even te kijken.
Tenslotte reed ik nog even naar het vermoedelijke genie gebouw van de Opzichter der
Fortificatieën in Purmerend om daar foto's te maken. Het is
nu in gebruik bij KPN en er staat een flinke antenne naast. Omdat er
twee stenen in de muur zitten gemetseld die duidelijk met telefonie
te maken hebben en de bouwstijl me verward twijfel ik toch een beetje
of het wel het juiste gebouw is. Op het bord bij de ingang staat een
objectnummer vermeldt en dat heb ik maar gebruikt in mijn verzoek aan
KPN voor meer informatie over het pand.
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/zeedijk/>
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/uitdam/>
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/edam/>
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/kwadijk/>
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/nekkerweg/>
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/purmerend-noord/>
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/purmerend/>
DRAAIBRUG FORT UITERMEER
De draaibrug over de fortgracht van het Fort Uitermeer en de toegang tot de 's Gravelandse Vaart is geheel
gerestaureerd. Bij mijn weten is de brug van militaire oorsprong.
Door de brug is er nu een wandeling rond het fort mogelijk. Beginnend
bij de brug aan de 's Gravelandse Weg loop je langs de Vecht totdat
je bij het hek van het fort komt. Daar is een zijpad gemaakt zodat je
door het hek een stukje van het torenfort kan zien. Het pad gaat
verder langs de Vecht tot aan de andere fortgracht waar geen brug
meer ligt. Dan gaat het pad over het fortterrein zelf langs de
zuidelijke gracht. Er is een nieuw hek neergezet zodat je niet het
terrein zelf op kan. Wel kan je enkele munitiemagazijnen uit de jaren
1950 zien. En tussen de strooizoutloodsen door kan je ook de oude
remise uit 1878 of 1885 zien staan. Het pad komt uit bij het grote
toegangshek van het fort. Als je met de auto komt kan je daar het
beste beginnen omdat er een betere gelegenheid voor parkeren is.
Het is een leuk pad, een beetje kort maar je kan op plaatsen komen
waar je voorheen op een kilometer afstand moest blijven. Je kan het
beste op een doordeweekse dag komen en aan de provincie medewerkers
vragen of je even op het terrein mag rondkijken. Het torenfort zal je
niet mogen betreden vanwege instortingsgevaar.
Verder viel het me op dat de nabijgelegen mitrailleurkazemat
"Keverdijk" steeds beter zichtbaar wordt. De schapen lopen de
grond blijkbaar steeds verder naar beneden waardoor meer beton
zichtbaar wordt.
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/uitermeer/>
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/uitermeer-kazemat/>
VAN GEWEST TOT GEWEST
Op 31 mei jl. schijnt het NPS programma een item gewijd te hebben aan
de Stelling. Hieronder een citaat uit hun webpagina.
Waarom wisten we dit niet van tevoren? En wie heeft het
opgenomen???
Oude forten en het gevaar te verworden tot een atrractiepark
Sinds de Stelling van Amsterdam de status werelderfgoed
heeft verworven en op de wereldmonumentenlijst staat van de Unesco;
verheugen veel forten in Nederland zich in een toenemende
populariteit. Maar herstel en onderhoud van forten is zó
kostbaar dat ze na eventuele restauratie voluit moeten worden
geëxploiteerd. En dus zijn veel forten inmiddels noodgedwongen
een ideale plek voor managementtrainingen, personeelsuitjes en
zogenoemde kick-off meetings... De restauratie-architect van het
Forteiland IJmuiden, een fort dat tientallen jaren een slapend
bestaan heeft geleid, gruwt van monumenten die verworden tot
attractieparken waar alles moet kunnen. Hij waakt met hand en tand
over de authentieke waarde van zijn Forteiland. Het dilemma om de
historische waarde recht te doen en tegelijkertijd de
evenementenbranche buiten de deur houden.
<http://www.omroep.nl/nps/tv/gewest/archief.html#Forteiland>
GEDACHTE-VOEDSEL
De belangstelling voor geschiedenis blijkt de laatste jaren te zijn
toegenomen. Een veel genoemde reden is het behoud van eigen
identiteit in een wereld waarin grenzen vervagen en nationale munten
worden opgegeven. Met zowel een website over het verdwijnende Nederlandse
geld <http://www.rgaros.nl/money/> als over een stukje
vaderlandse geschiedenis vorm ik - zo lijkt het - het toppunt van
deze verklaring! :-)
Zijn de voorstanders voor het behoud van forten dan toch het
vaderlandse territorium aan het verdedigen op een geheel andere
manier dan de forten bedoelt waren???
OVERIG
- De bergloods van Fort aan
de Drecht kan niet meer geschilderd worden doordat het hout al te
slecht is.
- De informatieve tekst bij het hierboven genoemde fort gebruikt
relatieve datums: "jaren tachtig van de vorige eeuw". En dat klopt al
niet meer want er wordt ca. 1880 bedoelt. Twee regels verder staat
"jaren zestig van de vorige eeuw" en daar bedoelen ze weer ca. 1960
mee, wanneer de damsluis wordt gesloopt.
- De website van de Provincie Noord-Holland over het onderzoek
Stelling van Amsterdam is uitgebreidt:
<http://www.noord-holland.nl/home/PROJECT/PROSTELLING-DEFA.HTM>
- Er was op 2 juni een bruiloftsfeestje in het Fort
bij Uithoorn. Misschien staan er nog wat foto's op www.familiebolle.nl !
- Door het Noord-Hollands Landschap zijn tien vleermuiskasten
geplaatst op het Fort
bij Krommeniedijk. Het bomvrije gebouw is waarschijnlijk te droog
(gaten maken in het dak!) en er zijn te weinig gaten en kieren naar
binnen/buiten toe. (Dank aan Joke Reijn voor het opsturen van een
artikeltje)
- Mijn zwager kende geen fort
bij Purmerend maar wel een "groot Duits bunker". Op de volgende
familie-bijeenkomst moet ik toch maar eens een informatieve
bijeenkomst beleggen...
- De overheden zijn bezig met een herbestemmingsplan voor het terrein
van de Buskruitfabriek
"De Krijgsman" in Muiden. Dat de huidige gebruiker, Muiden
Chemie, een huurcontract tot ten minste 2016 heeft schijnt geen
belemmering te zijn voor de ambitieuze bestuurders...
Met vriendelijke groet,
René Ros