Sluit [X]   
 

Ingenieur Van Rijsbergen in 1908: "op non-activiteit gesteld wegens tijdelijke ongesteldheid"

Donateur worden?

© 1999-2024, René G.A. Ros
Laatst gewijzigd 23-7-2024

Nieuwsbrief Stelling van Amsterdam

Nieuwsgierig? Lees deze nieuwsbrief maar!Nieuwsbrief 445

Nieuwsbrief Stelling van Amsterdam
Thema: Wie waren de 1.004 militairen in de Beemster? (1/2)
Een nieuwsbrief over militair erfgoed in de regio Amsterdam.
19de jaargang, nummer 445, 18 januari 2017

 

Inhoud

In deze nieuwsbrief:

 

Inleiding

Beste lezer,

Al sinds het eerste jaar van deze website (1999) beleef ik plezier aan het puzzelen voor de nu 176 biografieën van mensen die bij de Stelling betrokken waren. Soms kan zelfs op basis van een oude prentbriefkaart de identiteit van één militair bepaald worden en daarmee een deel van zijn levensloop. Maar wat doe je als je maar liefst duizend namen van vijf forten vrijwel op een presenteerblaadje krijgt?

Op het Internet is tegenwoordig een verbazingwekkende hoeveelheid historische informatie over personen te vinden. En met voldoende kennis over die informatie én automatisering zijn grotere aantallen personen vrij efficiënt te vinden. En dan maar meteen alle 1.004 namen van alle vijf forten opzoeken.
Onderzoek in papieren archieven, zoals het opzoeken van de Staat van Dienst, is niet in de vrije tijd van een beperkt aantal mensen te realiseren.

Deze nieuwsbrief vertelt eerst waar de namen zijn gevonden en hoe die zijn verrijkt. Vervolgens gaan we kijken naar hun leven na de Eerste Wereldoorlog. Wie zijn bekende Nederlanders geworden? Wie waren daders en slachtoffers in de Tweede Wereldoorlog? En hoe staat het met het 'stenen archief', zijn hun graven nog als tastbare herinneringen aanwezig?
Enkele betrokkenen en de schrijver denken dat het een heel bijzondere en interessante nieuwsbrief is geworden en vernemen graag uw reactie. Als u na het lezen van deze nieuwsbrief tips heeft of aanvullende informatie weet, neem dan gerust contact op.

Lees deze nieuwsbrief op: https://www.stelling-amsterdam.nl/nieuwsbrief/2017/nieuwsbrief-445/
Overig kort nieuws op het Stelling Forum: https://forum.stelling-amsterdam.nl/
Reageren kan via https://doccentrum.stelling-amsterdam.nl/contact/vraagbaak/
En vergeet niet te stemmen voor de Geschiedenis Online Prijs!

De volgende normale nieuwsbrief zal waarschijnlijk op 15 februari verschijnen. Bijdragen graag ruim van tevoren toezenden.

Veel leesplezier!
René Ros
https://doccentrum.stelling-amsterdam.nl/

Tip: houd de cursor boven elke afbeelding om een beschrijving te zien.

 

Stemgerechtigden Beemster

Met dank aan: Henk Posthumus en Wim de Natris.

Helaas bevatten de archieven van het Departement van Oorlog geen lijsten van militairen die tijdens de mobilisatie van de Eerste Wereldoorlog in de vele forten van ons land gediend hebben. Mocht je op een fort komen met bordjes met personen die in dat lokaal hebben verbleven, dat wordt meestal 'artistieke vrijheid' genoemd. Er is wel een aantekenboekje van een korporaal bekend maar die bevat een beperkt aantal namen en weinig aanknopingspunten om meer informatie te achterhalen. Dat er onlangs lijsten van militairen in een ander archief zijn opgedoken is dan ook uniek te noemen.

Lijst van vrijgestelden Fort aan de Middenweg.In 1896 was een nieuwe kieswet aangenomen maar algemeen kiesrecht zou nog tot 1917 op zich laten wachten zodat tijdens de mobilisatie 1914-1919 het kiesrecht en de stemplicht beperkt was tot mannen van 25 jaar en ouder met "tekenen van geschiktheid en maatschappelijke welstand, ook bezit spaargeld of woning en bepaalde examens".
Volgens artikelen 5 en 24 van de Kieswet 1896 hadden militairen "in garnizoen" beneden de rang van officier geen kiesrecht en waren uitgesloten van de stemplicht. Daarom moesten er lijsten opgesteld worden van militairen die NIET mochten stemmen. Dergelijke lijsten zijn aangetroffen door een recent verbeterde inventarisatie van een archief van de gemeente Beemster (NL-PmWA_0132; 230) door het Waterlands Archief.
Een website over verkiezingsuitslagen heeft nog geen informatie over verkiezingen in deze periode maar het zou kunnen gaan om de gemeenteraadsverkiezingen 1915 en de Tweede Kamerverkiezing 1917.

Voor wie het niet uit het hoofd weet, de vijf forten in de Beemster waar deze lijsten over gaan zijn: Fort benoorden Purmerend, Fort aan de Nekkerweg, Fort aan de Middenweg, Fort aan de Jisperweg en Fort bij Spijkerboor.
De fortcommandanten stuurden tussen februari 1915 en juni 1916 de burgemeester namenlijsten van militairen op hun fort van 25 jaar en ouder en enkele aanvullingen van militairen die dat net waren geworden. De lijsten bevatten meestal naam, geboortedatum, -plaats, adres en woonplaats.

Van censuskiesrecht naar algemeen kiesrecht op website Parlement.com
Opgave van de militairen in de forten van de Beemster enz. in het Waterlands Archief
Databank Verkiezingsuitslagen
Fort benoorden Purmerend
Fort aan de Nekkerweg
Fort aan de Middenweg
Fort aan de Jisperweg
Fort bij Spijkerboor

Deel van de bezetting Fort aan de Nekkerweg.

Data verrijken

Met dank aan: Cees de Groot (coördinator Waterlands Archief) en mevr. G. Bakker-Wolff (vrijwilliger Waterlands Archief).

Biografische gegevens in de database.Door een vrijwilliger van het Waterlands Archief zijn de gegevens digitaal ingevoerd en samen met de scans als Open Data vrij beschikbaar gesteld. We hebben onze best gedaan om in deze nieuwsbrief die arbeid respectvol te erkennen en waarderen. Als mede-vrijwilligers zijn we natuurlijk erg blij met het werk van andere vrijwilligers en kunnen we op elkaars werk en expertise voortbouwen.

Deze informatie van 1.039 vermeldingen van militairen is in een database geïmporteerd en hiermee is automatisch zoeken mogelijk. Dat wil zeggen dat zonder namen e.d. in te typen, direct in websites gezocht kan worden naar personen. Websites zoals Google Search, WieWasWie.nl, AlleFriezen.nl, AlleGroningers.nl, Waterlands Archief (Voorouders). Het kost dan nog veel tijd maar het is haalbaar om ze allemaal langs te gaan.

Eerst werd met deze techniek in diverse websites bevestiging gezocht van de juistheid van de volledige naam, geboortedatum en -plaats. Ook zijn de gegevens gecontroleerd met de scans van de originele lijsten. Daarbij is de datum van elke lijst, dus wanneer welke soldaten op welk fort gelegerd was, toegevoegd aan de gegevens.
Een enkele maal moest geconcludeerd worden dat in de originele lijsten schrijffouten zitten. Maar vooral bij het digitaliseren zijn fouten geslopen, zo waren gegevens van de persoon eronder overgenomen en geboortejaren van drie cijfers.
In één geval kon het tweede deel van een onleesbare naam (perforatiegaatje) vastgesteld worden door met het adres te zoeken in de 'Naamlijst voor den Telefoondienst 1915'. Dat is leuk puzzelen!

Luchtfoto Fort bij Spijkerboor.Tevens waren er 130 namen van ingekwartierde militairen gevonden maar zonder de geboortedatum en -plaats en bij 96 zelfs geen voornaam. Het is dan onmogelijk om betrouwbaar vast te stellen om wie het gaat en of ze al op de andere lijsten staan.
De digitale lijsten bevatte dubbele vermeldingen van militairen die overgeplaatst waren naar een van de andere vijf forten of door typfouten in de naam. Na opschonen en combineren van overgeplaatsten en ingekwartierden bleven er uiteindelijk 1.004 unieke personen over waaronder nog ingekwartierden met overeenkomende achternamen.
Vervolgens werd in diverse online bronnen gezocht naar meer informatie over deze personen die als militair dienden. Ook werden de gegevens gebruikt om leeftijden uit te rekenen en voor demografische overzichten per provincie, geboorte- en woonplaats.
In de volgende artikelen gaan we met deze namen aan de slag en zult u lezen welke aanvullende informatie over hen is gevonden.

Alhoewel de door het Waterlands Archief geleverde digitale data technisch niet is ingericht om eenvoudig en betrouwbaar terug te koppelen, is een groot deel van de wijzigingen met hen gedeeld en door hen naar eigen inzicht gebruikt.

Waterlands Archief
WieWasWie
Naamlijst voor den Telefoondienst 1915

 

Demografie

Provincie Perc.
Noord-Holland 70,2
Friesland 8,2
Zuid-Holland 8,2
Gelderland 4,1
Utrecht 2,9
Overijssel 2,2
Groningen 1,1
Drenthe 1,0
Noord-Brabant 0,8
Zeeland 0,8
Limburg 0,3
Buitenland 1,0

Volgens de Bezettingsstaat 1913-1914 zouden er 18 officieren, 71 onderofficieren en 1.135 manschappen in de vijf forten gelegerd moeten zijn geweest. In totaal zijn dat 1.224 militairen zodat de 1.004 bekende namen 82% betreft.
Het is waarschijnlijk dat een deel van de ingekwartierde militairen tot de 'Troepen buiten de forten' behoorden. Omdat de gemeente Beemster geheel of gedeeltelijk onder drie groepen viel, is het niet mogelijk het aantal militairen van de 'Troepen buiten de forten' vast te stellen.

Het percentage van 82% maakt goed zichtbaar dat in de forten vooral oudere lichtingen zaten. De gemiddelde leeftijd was 30 jaar, met de jongste 24 jaar en de oudsten 39 jaar. Destijds was een man dienstplichtig (militie en landweer) van 18 tot 40 jaar.
De oudere lichtingen waren ingedeeld bij de Landweer, zowel Infanterie als Artillerie, en dat waren lokaal gebonden eenheden. Ruim 84% van de gevonden militairen was woonachtig in de provincie Noord-Holland en met Utrecht en Zuid-Holland is het 90%..

Groepsfoto militairen Purmerend 1914.De provincie van geboorte geeft meer variatie (zie de tabel rechts) maar dat komt omdat mensen om economische redenen richting Amsterdam trokken. Mogelijk waren er ook Landweer militairen die vrijwillig buiten hun woongebied dienst deden.
Zes personen zijn in het buitenland geboren; drie in België en in Nederlands-Indië en Zuid-Afrika ieder één. Wilhelm van der Bruck was de enige die in Duitsland (Havert, gem. Selfkant) was geboren. Hij was gelegerd op Fort bij Spijkerboor en zou formeel in Duitsland wonen.

Van 588 personen (59%) is de overlijdensdatum achterhaald door te zoeken in genealogische-, archief-, graf- en krantenwebsites. Gemiddeld zijn ze 72,6 jaar oud geworden, de jongste werd 31 jaar en de oudste 98 jaar. Toen het CBS in 1950 de levensverwachting ging bijhouden was het voor mannen 70,4 jaar en stijgende.
Door de Holocaust-slachtoffers zal het gemiddelde lager liggen maar omdat het merendeel van de overlijdensdata van de Persoonskaarten 1939-1994 (Stadsarchief Amsterdam) komt zal het gemiddelde hoger liggen.

Bevolking, huishoudens en bevolkingsontwikkeling; vanaf 1899

 

Afvoerlijst Fort aan de Middenweg

Fort aan de Middenweg.Voor de lijsten van militairen met opgeschorte stemplicht was geen standaard formulier gebruikt; alles is handgeschreven met een eigen kolom-indeling. In één geval staan de kolommen geboorteplaats en woonplaats in een afwijkende volgorde maar voor de meesten was dat beide Amsterdam. Het betekent ook dat één fortcommandant iets deed (liet doen) wat de anderen niet deden...

In juni 1916 stelde de fortcommandant van Fort aan de Middenweg als enige ook een lijst op van militairen die sinds de lijst van februari 1915 waren afgevoerd van de sterkte. Deze aparte lijst omvat drie pagina's met 102 personen waarvan vier vreemd genoeg niet op de lijst van februari staan. In de lijst wordt ook de rang genoemd, meestal soldaat en soms korporaal, maar vooral de reden van het afvoeren.

De meeste korporaals op de lijst vertrokken omdat ze elders de sergeant-opleiding gingen volgen en ook werden militairen overgeplaatst naar andere forten of de infanterie in Amsterdam.
Het merendeel van de militairen (84) kreeg klein verlof op vooral drie specifieke vrijdagen: 17 december 1915, 28 januari en 18 februari 1916. De dijkdoorbraak van 13-14 januari 1916 en de daaropvolgende watersnoodramp was waarschijnlijk de reden dat het klein verlof in januari een week later werd verleend dan in de andere maanden.

Afvoerlijst Fort aan de Middenweg.In de lijst komen twee heel trieste vermeldingen voor. Achter de naam van Martinus Johannes van der Heyden (*20-05-1881 Franeker) staat de datum 13 april 1915 en de tekst "naar het hospitaal, sedert overleden". Hij werd 33 jaar oud.
En achter de naam H. Buysman (*07-07-1884 Amsterdam) staat 27 februari 1916 en alleen "overleden" hetgeen suggereert dat hij op het fort is overleden, 31 jaar oud. Vreemd genoeg komt H. Buysman niet op de lijst van februari 1915 voor zodat zijn volledige naam niet bekend is. Gelukkig is zijn geboortedatum en -plaats als extra aantekening genoteerd maar dat biedt vooralsnog geen aanknopingspunten.

Het verhaal dat hele fortbezettingen ziek werden, gold in ieder geval niet voor het Fort aan de Middenweg in de periode 1915-1916. De Spaanse Griep pandemie moest toen nog komen.
Helaas is er over geen van beide overleden mannen meer informatie online te vinden over bijvoorbeeld een ongeval. Ook niet in de digitale kranten van de Koninklijke Bibliotheek (Delpher) en zelfs niet in de Schuitemakers Purmerender Courant van het Waterlands Archief. Of waren ze ziek door bijvoorbeeld malaria?

Delpher
Krantenviewer Waterlands Archief

 

Revue 'Holland Blijft Neutraal'

Foto's: Dagblad van het Noorden.

Advertentie voor revue Holland Blijft Neutraal."Toen ben ik ingeschakeld door de Commissie Ontwikkeling en Ontspanning. Ze zeiden: Je moet de aandacht van de jongens afleiden. Anders worden ze vervelend." En zo ontstond de eerste, militaire revue Holland Blijft Neutraal. Hero Bleeker lacht als hij hieraan terugdenkt. "Er werden toen al meisjes bij genomen. Ja, ze moesten wel op een eerbiedige afstand blijven."

Bovenstaande tekst komt uit een artikel in het Dagblad van het Noorden dat op 8 oktober 1969 verscheen, ter ere van de 80ste verjaardag van Hero Gerben Bleeker.

Hero Gerben Bleeker op 80-jarige leeftijd.Zijn naam staat op de lijst van 10 juni 1916 van Fort bij Spijkerboor maar de namen van de twee mannelijke hoofdrolspelers helaas niet.
Uit krantenartikelen blijkt dat de revue in totaal zestien keer werd opgevoerd waarvan de eerste drie in het nabijgelegen dorp De Rijp. Daarna op 21 juli 1915 in Concertgebouw Amicitia te Purmerend en begin oktober in het Heerenlogement in Edam. In enkele kranten zijn recensies gevonden en die waren lovend.

Tussendoor werd de revue eind augustus 1915 ook tweemaal in Groningen vertoond. Vermoedelijk was Hero al als onderwijzer werkzaam in deze plaats en was dat in ieder geval na zijn mobilisatie.
Aangemoedigd door zijn militaire revue heeft hij later operettes en toneelstukken geschreven zoals operette "De Lindenbörg" en het toneelstuk "Vroeger en nu".

Hero Bleeker overleed op 20 februari 1973 in Haren (Gr.) en werd enkele dagen later gecremeerd. Wat zou het mooi zijn als er nog ergens een uitgebreider interview opduikt. Of het script van de musical. Of om hem nog te kunnen spreken, maar dat geldt voor alle 1.004 militairen...

'Hero Gerben Bleeker' op website Streektaalmuziek in Nederland

 

Bekende namen

Foto Paul Huf: Wikipedia Commons.
Video: Instituut voor Beeld en Geluid.
Met dank aan: Hans Muller†.

Abraham de Groot.Van de 176 biografieën op de website zijn er twee van militairen uit een van de Beemster-forten waarvan Abraham Groot op de lijst van Fort bij Spijkerboor is gevonden. Maar Willem de Jong (Fort benoorden Purmerend) komt niet op de lijsten voor. Dat vindt zijn achterneef erg jammer omdat het verhaal gaat dat De Jong leiding gaf aan ongedisciplineerden die later vooraanstaande artistieke mensen zijn geworden. Helaas is moeilijk te achterhalen wat iemand in zijn latere leven heeft gedaan tenzij hij er bekend mee is geworden. Bekende namen zijn wel gevonden maar niet van Fort benoorden Purmerend!

Na het overlijden van voetballer Johan Cruijff, in maart 2016, werd in deze nieuwsbrief 'onthuld' dat de overgrootvader Pieter Hermanus Cruijff bij het 7e Regiment Infanterie was ingelijfd en waarschijnlijk met het 22e of 23e Bataljon Landweer Infanterie (LWI) op een fort gelegerd was. En dat blijkt inderdaad het geval, hij staat op een lijst van februari 1915 van Fort aan de Nekkerweg en daar zat een deel van het 22e Bat.LWI.

Acteur Paul Huf in 1961.Van 'bekende Nederlanders' was van cineast en cartoonist Leendert Jurriaan Jordaan al bekend dat hij op Fort bij Spijkerboor had gediend en hij staat keurig op de lijst.
Nieuw is de Amsterdamse School architect-ontwerper Joseph Crouwell die op Fort aan de Nekkerweg gediend blijkt te hebben en de oom is van ontwerper Wim Crouwel (1928).

In het Fort aan de Jisperweg zaten drie militairen waarover enige informatie over hun levensloop is gevonden.
Wilhelm Albert Affourtit werd later exploitant van de "gasfabriek te Amerongen en Leersum". De Amsterdammer Jacob Perlee behoort mogelijk tot de bekende Amsterdamse draaiorgelfamilie. En hun dienstmakker Jan Adolf Tielkemeijer richtte samen met zijn broer in 1919 'Geta' op, een fabriek voor kinderwandelwagens en kinderstoelen dat tot 1976 in Amsterdam heeft bestaan.

Jan Jacob Grootmeijer speelde van 1 december 1910 tot 30 juni 1920 als aanvaller bij voetbalclub Ajax, behalve tijdens zijn mobilisatie op Fort aan de Middenweg natuurlijk. Op hetzelfde fort zat tegelijkertijd Paul Peter Henri Huf, hij werd een bekend acteur, de Amsterdamse Sinterklaas en vader van fotograaf Paul Huf (1924-2002).

Verder zijn er genoeg achternamen die van voorvaderen van hedendaagse Nederlanders kunnen zijn, zoals Cohen, Deutekom, Hooghiemstra, Koch, De Munnik, Pauw en Wientjes.
De andere militairen waren trambestuurder, magazijnbediende, magazijnknecht, drukkersknecht, opzichter en controleur. Er zijn elf militairen gevonden die tussen 1922 en 1954 een ventvergunning in de gemeente Amsterdam hadden. Op markten of met karren ventte zij petroleum, lompen, bloemen en ijs.

Joop Crouwel op website Wendingen
Jan Jacob Grootmeijer op website Transfermarkt
Paul Huf op website Wikipedia (bij gebrek aan beter)
Stamboom Tielkemeijer
Overgrootvader Cruijff in Nieuwsbrief 434
Verborgen Verleden

Sinterklaasoptocht op de Weteringschans in Amsterdam met acteur Paul Huf als Sinterklaas, vermoedelijk in 1949.

 

Tweede Wereldoorlog

Foto J.A. Lotgering: Oorlogsgravenstichting.
Afbeelding transportlijst: Stadsarchief Amsterdam.

Jacobus Adrianus LotgeringMilitairen die tijdens de Eerste Wereldoorlog met een leeftijd van 25-40 jaar tot de oudere lichtingen behoorden waren tijdens de Tweede Wereldoorlog op een leeftijd dat ze niet meer in dienst zaten. En ze hebben blijkbaar weinig met verraad of verzet te maken gehad of ze waren zo oud en wijs om niet opgepakt te worden...

In de lijst 'Vreemde Krijgsdienst & Verlies van het Nederlanderschap' en de website 'Volksbund Deutsche Kriegsgräberfürsorge e.V.' is niemand aangetroffen.
Het Friesch Dagblad van 24 maart 1947 bericht dat Liekele Cnossen wegens lidmaatschap van NSB en Landwacht ("Jan Hagelkorps") werd veroordeeld tot 3,5 jaar internering en 10 jaar ontzegging kiesrecht (voor de tweede keer!?). Iemand met dezelfde naam, woonplaats en de juiste leeftijd staat op een lijst van Fort benoorden Purmerend.

Opvallend is verder dat Franciscus Johannes Jacobus Bonhoffer op 29 december 1942, 59 jaar oud, in Rusland overleed. Er was geen informatie over hem te vinden over vreemde krijgsdienst maar via Herinneringscentrum Kamp Westerbork werd een Rode Kruis-kaart over hem ontvangen. Daaruit bleek dat hij bij Millerove nabij Stalingrad (nu Wolgograd) is gesneuveld - 2800 km van zijn geboorteplaats Amsterdam. Hij was een van de ongeveer 10.000 Nederlanders die dienden bij de para-militaire transporteenheid Nationalsozialistische Kraftfahrkorps (NSKK).
Van een aantal militairen zijn op hun digitale persoonskaart (Stadsarchief Amsterdam) de adresgegevens van 1943 tot en met 1945 om privacy-redenen onleesbaar gemaakt.

Er werd ook niemand op de Japanse interneringskaarten gevonden. Slechts één persoon werd op de websites 'Erelijst Gevallenen 1940-1945' en Oorlogsgravenstichting gevonden, namelijk vertegenwoordiger Jacobus Adrianus Lotgering (Fort aan de Middenweg). Hij en zijn vrouw waren lid van wat later de Stijkelgroep is genoemd hetgeen een van de eerste verzetsgroepen was. Na Duitse infiltratie werden in voorjaar 1941 47 mannen en vrouwen opgepakt en na bijna een jaar in het Scheveningse "Oranje-hotel" naar Berlijn overgebracht. Dat gebeurde volgens de Nacht und Nebel tactiek waarbij familie niet werd ingelicht en verzetslieden spoorloos verdwenen. Samen met 31 anderen werd Lotgering op 4 juni 1943 in Berlijn gefusilleerd, 57 jaar oud. Zij zijn herbegraven in een eregraf op begraafplaats Westduin in Den Haag en Lotgering wordt op een monument in zijn geboorteplaats Meppel genoemd.

Transportlijst met de naam van Jan Glotzbach.Ook het 'Archief van de Gemeente Arbeidsbeurs Tewerkgestelden 40-45' van het Stadsarchief Amsterdam kan digitaal doorzocht worden. Alhoewel het alleen informatie over Amsterdammers bevat, dat betreft wel het merendeel van onze militairen en er werden drie personen in gevonden
Op 23 oktober 1941 vertrok Karsien Raatjes (Fort benoorden Purmerend) om te werken bij Stadtverwaltung Essen maar verder is er geen informatie bekend. Gerardus Jacobus Kruijff (Fort aan de Nekkerweg) staat op de transportlijst van 10 juni 1941 naar Sijmons Didenhofen, Lotharingen maar is met rood potlood doorgestreept. Hetzelfde voor de transportlijst van 27 juni 1941 en verder is er geen informatie zodat hij vermoedelijk niet is vertrokken en wellicht is ondergedoken.
Meer is bekend over Jan Glotzbach (Fort benoorden Purmerend) die op 30 juli 1942 vertrok om voor de Fa. Emil Ludwig bij Organisation Todt (OT) te werken in Cherbourg, Frankrijk. De OT was de Duitse civiele en militaire bouwmaatschappij die onder andere de bouw van bunkers op zich nam. Glotzbach werd al op 11 september 1942 ontslagen en reisde op 14 september terug. Hij had er 159,10 gulden verdiend, vergelijkbaar met 1.040 euro.

Een andere militair, Christiaan Voskuilen (Fort bij Spijkerboor), werd slachtoffer van het derde bombardement op de Fokker-fabrieken in Amsterdam-Noord van 25 juli 1943. Hij overleed op 28 juli en werd begraven op de Oosterbegraafplaats maar zijn graf is geruimd. Peter Burgers (Fort bij Spijkerboor) overleed op 3 december 1944 in Nijmegen toen die plaats bij gevechten tussen Duitse en geallieerde troepen in de frontlijn lag. Hij raakte gewond door een granaatinslag en overleed in het Canisiusziekenhuis.

Ph.J.C. Dijs staat met de rang van Reserve-2e Luitenant genoteerd als gelegerd in Fort benoorden Purmerend maar geboortedatum en -plaats zijn onbekend zodat de gegevens niet uniek genoeg zijn om betrouwbaar aan andere gegevens te koppelen. Maar iemand met exact dezelfde voorletters en achternaam, en de rang reserve-kapitein, was in mei 1940 betrokken bij de Slag om de Grebbeberg en heeft daar verslag van gedaan. Reserveofficieren boven 45 jaar konden in 1939-1940 nog een mobilisabele functie als hoofdofficier hebben gehad. Waarschijnlijk betreft het dezelfde persoon maar het kan ook een zoon zijn of heel iemand anders...

Joods Monument
Oorlogsgravenstichting
Stichting Eregraf Stijkelgroep
Peter Burgers op website Oorlogsdoden Nijmegen 1940-1945
Verslag van reserve-kapitein Ph.J.C. Dijs op website Slag om de Grebbeberg

 

Holocaust

Met dank aan: Gerlof Langerijs (onderzoeker WO2), Gerard Rossing (collectie Herinneringscentrum Kamp Westerbork) en Dr. Laurence Schram (Kazerne Dossin).

Replica strafbarak in Kamp Westerbork.Tijdens het automatisch zoeken met Google naar de persoonsnamen werd bij Nathan Abas (Fort aan de Nekkerweg) een vermelding op de website Joods Monument gevonden. Hij bleek op 21 mei 1943 in concentratiekamp Sobibór te zijn overleden.

Naar aanleiding van die vondst werden in totaal 40 militairen gevonden op de website Joods Monument (soms met foto) en nog eens zes op de website van de Oorlogsgravenstichting. Deze namen werden digitaal aan het Herinneringscentrum Kamp Westerbork voorgelegd en zij vulden de gegevens aan met aankomst- en vertrekdatum als ze in Kamp Westerbork hadden verbleven.
Het merendeel is in 1942-1943, via Kamp Westerbork, naar Auschwitz en later Sobibór getransporteerd waaronder vijf van de elf gevonden venters. Alleen Maurits van Hasselt (Fort aan de Middenweg) is na ruim twee weken uit het kamp ontslagen, mogelijk vanwege zijn gemengde huwelijk.

Zij die via Kamp Westerbork werden afgevoerd kwamen daar allemaal aan voordat de grote razzia's van 20 juni en 15 juli 1943 plaatsvonden. Ze verbleven één dag tot enkele weken in Kamp Westerbork en vrijwel iedereen overleed drie dagen na vertrek, de duur van de treinreis.
Tobias Plukker en David Trijbetz zaten in februari 1915 allebei op Fort aan de Nekkerweg en vertrokken beiden op 1 juni 1943 uit Kamp Westerbork naar Sobibór waar ze drie dagen later overleden. In hetzelfde transport (nr. 14 met 3.006 personen) zat de onlangs overleden Jules Schelvis (1921-2016) die vanaf de jaren 1980 als overlevende zou getuigen van de verschrikkingen.

Jonas Frankfort (Fort aan de Middenweg) werd ook naar Auschwitz overgebracht maar vanuit Mechelen in België. In deze plaats had Kazerne Dossin eenzelfde verzamelfunctie als Kamp Westerbork in ons land. Frankfort was niet op de vlucht naar Spanje of Zwitserland maar woonde sinds maart 1929 met zijn vrouw en zoon in Berchem bij Antwerpen en was diamantwerker van beroep. Van circa 11 maart tot 19 april 1943 (zijn verjaardag) verbleef het gezin in Kazerne Dossin en ging met Transport XX naar Auschwitz waar ze op 22 april aankwamen en daarna ontbreekt elk spoor. Ze stierven waarschijnlijk op de dag van aankomst; Jonas werd 61, Clara 58 en Lehman 15...

Tekens in Kamp Westerbork voor de verschillende concentratiekampen.Een andere uitzondering is Coenraad van Es (Fort bij Spijkerboor) omdat hij als enige veel later werd afgevoerd naar een heel ander concentratiekamp. De persoonskaarten van hem en zijn vrouw vermelden "vertrokken onbekend waarheen" met de datum 30 december 1942. Het is waarschijnlijk dat ze vanaf dat moment ergens anderhalf jaar ondergedoken hebben gezeten. Op 18 april 1944 kwam hij in Kamp Westerbork aan, vertrok op 31 juli 1944 naar Bergen-Belsen en overleed daar op 21 januari 1945. Zijn vrouw Paulina Bermann (*9-3-1895 Duitsland) overleed er zes dagen later. Anne en Margot Frank verbleven gelijktijdig in hetzelfde kamp en overleden er in februari 1945.

Alleen van Izak Davidson (Fort benoorden Purmerend) is gevonden dat zijn naam wordt genoemd op een monument, op het Westerhoutplein in zijn woonplaats Beverwijk.
Het is bizar dat mannen die in de Eerste Wereldoorlog bijdroegen aan de veiligheid van Nederland, op deze heftige manier met hun Joodse lotgenoten hun leven verloren tijdens de Tweede Wereldoorlog. Een dochter van een van hun dienstmakkers speelde daar bovendien een rol in, zie het volgende artikel.
Het biedt wel een historische onderbouwing om in de forten aandacht te besteden aan de Holocaust, racisme en vrijheid. Wellicht in samenwerking met Stichting Vredeseducatie van Fort De Bilt bij Utrecht?

Joods Monument
Herinneringscentrum Kamp Westerbork
Stichting Sobibor, opgericht door Jules Schelvis
Kazerne Dossin
Stichting Vredeseducatie

 

Vader en dochter Van Dijk

Foto: Beeldbank WO2.
Met dank aan: Gerlof Langerijs (onderzoeker WO2).

Dit verhaal is een combinatie van bekende naam, Tweede Wereldoorlog en Holocaust dat niet in een van die artikelen past. Aron van Dijk was gelegerd op Fort aan de Nekkerweg en zijn dochter overleed op 'Fort Bijlmer'.

Ans van Dijk voor het Bijzonder Gerechtshof Amsterdam.Aron van Dijk (Fort aan de Nekkerweg) was van Joodse afkomst en woonde in Amsterdam. In 1905 werd zijn dochter Anna (Ans) geboren en in 1907 zoon Jacob. Zijn vrouw Kaantje Blik overleed in 1919 en hij hertrouwde in hetzelfde jaar met Sara Sousa. In 1939 overleed hij in de Joods psychiatrische inrichting 'Het Apeldoornsche Bosch' bij Apeldoorn. Hij is begraven op de Joodse Begraafplaats Diemen.

Dochter Ans trouwde met Abraham Querido (1899-1944) maar het huwelijk strandde, mede omdat ze ontdekte lesbisch te zijn. In de oorlog zat ze ondergedoken maar werd verraden door Joden die zij een onderduikadres had bezorgd. Om straf en deportatie te voorkomen lokte ze, met de belofte van een onderduikadres, voor de Sicherheitsdienst Joden in de val. Haar broer Jacob en zijn gezin waren een paar van de ongeveer 100 slachtoffers.

Na een veroordeling door het Bijzonder Gerechtshof in Amsterdam werd ze op 14 januari 1948 door een vuurpeloton op het Fort in de Laander- en Westbijlmerpolder geëxecuteerd. Dat is nu een kantorencomplex naast de Amsterdam Arena, aan de andere zijde van de spoorweg.

'Anna van Dijk' op website Huygens ING
Fort in de Laander- en Westbijlmerpolder

 

Graven zoeken

Met dank aan: Carla van der Elst (gemeente Amsterdam).
Grafzoekers: Erna & Jan Brilleman, Mieke Wensveen & Ron Kivit, René Ros en Carolien Vernout.

Verspreiding van de begraafplaatsen met graven van Stelling-militairen.De websites Graftombe en Online Begraafplaatsen zijn weliswaar incompleet maar vormen een waardevolle bron voor genealogisch onderzoek en ook voor dit onderzoek naar militairen.

Met genoemde websites konden de overlijdensdata achterhaald worden. Daarnaast is het ook interessant om te weten of het graf nog bestaat als tastbare herinnering aan hun leven.
Wederom werd door automatisch zoeken met de database beide genoemde websites op de persoonsnamen doorzocht. In anderhalf uur kon van alle personen op Graftombe opgezocht worden of er informatie over hun graf is en dat bleek 33 keer het geval.

Een betrouwbaardere bron, maar beperkt tot de begraafplaatsen die beheerd worden door de gemeente Amsterdam, is de Index 'Begraafplaatsen 1660-2010' van het Stadsarchief Amsterdam. Deze index kon automatisch doorzocht worden met een snelheid van één persoon per twee seconden, waarbij nog eens 24 graven werden gevonden.
Bovendien zijn er in de index op uitsluitend persoonsnaam nog meer graven te vinden maar zolang de geboorte- en overlijdensdatum van de persoon onbekend is, kan niet aangenomen worden dat het om dezelfde persoon gaat.

De Begraafplaats Zorgvlied in Amsterdam is om historische redenen eigendom van de gemeente Amstelveen alhoewel het in de gemeente en stad Amsterdam ligt. Het grafregister is online te doorzoeken maar helaas niet automatisch. Er is navraag gedaan maar men is niet bereid mee te werken aan grootschalige raadpleging. Uit familieberichten is wel bekend dat er in ieder geval drie militairen zijn begraven.
Uitvaartonderneming PC Hooft heeft geen volledig digitaal grafregister over de twee begraafplaatsen die zij in Amsterdam beheert waaronder Westgaarde. Wel heeft men geholpen met het vaststellen dat een graf van een militair nog aanwezig is.

Graf van Johannes Paulus Schijff in Uithoorn.Uit bovenstaande bronnen is inmiddels de informatie van 98 graven van de militairen (10%) achterhaald op 58 begraafplaatsen in tien provincies. Het grootste aantal graven (31) werd genoemd voor de Oosterbegraafplaats in Amsterdam (nu De Nieuwe Ooster).
Het bestaan van 59 graven is inmiddels recent door vrijwilligers vastgesteld. Van drie graven is nog onvoldoende zekerheid of ze er nog zijn. In ieder geval zijn 41 van de achterhaalde graven recent geruimd en bij vijf is het grafmonument verwijderd maar de resten nog aanwezig. (Deze cijfers zijn steeds bijgewerkt tot februari 2018).

Op de begraafplaats in Driemond werden op vier meter afstand van elkaar de graven van Gerrit Jan Bleijenberg (1888-1972) en Johannes Walbeek (1886-1978) aangetroffen die beide op Fort bij Spijkerboor hadden gediend.
Op de hoofdsteen van het graf van Johannes Gerritsen (Fort aan de Middenweg) in Gouda staat een vredesduif afgebeeld. Een bijzondere vondst was dat op het graf van Karel Marinus Kallenbach (ook Fort bij Spijkerboor) een foto van hem en zijn vrouw aanwezig is.

Wilt u helpen bij het nagaan of graven nog aanwezig zijn? En de graven fotograferen en GPS-locatie vastleggen? Kijk dan naar het hieronder genoemde forum-bericht voor een overzicht van de begraafplaatsen en neem gerust contact op. Ook als u in Friesland of Limburg woont.

Online Begraafplaatsen
Graftombe
Het Grafstenen project Noord-Holland
Bericht 'Eerste van 122 graven Stelling-militairen' op Stelling Forum

 

Tot slot

De belangrijkste vraag die uit dit onderzoek voortkomt is toch wel: zijn er in archieven van andere gemeenten soortgelijke lijsten aanwezig? Dat zullen we moeten afwachten maar er zijn nog veel niet of onvolledig geïnventariseerde archieven.
Een andere vraag zal zijn: wat gaat er verder met de hierboven beschreven informatie gebeuren?

Computer bij het Fort bij Spijkerboor.Om van dit grote aantal personen (korte) biografieën te publiceren is een flinke aanpassing aan de website vereist waarvoor de tijd en motivatie nu ontbreekt. De historische kalender zou exploderen met gemiddeld tien extra gebeurtenissen per dag.

Bovendien mag de Open Data van het Waterlands Archief alleen gepubliceerd worden als het Open Data blijft en dat is bij de Stelling-website niet het geval. De gegevens zijn echter zo gewijzigd en verrijkt dat er van een nieuw werk sprake zou kunnen zijn maar discussie daarover is eenvoudig te vermijden door de gegevens niet te publiceren. De volledige gegevens zullen daarom alleen als bronmateriaal voor deze nieuwsbrief gebruikt worden en voor toekomstige publicaties.
Om iedereen de gelegenheid te geven om te zien of een voorvader op de lijst voorkomt, wordt de persoonsinformatie als Open Data beschikbaar gesteld (zie links onderaan dit artikel). Als iemand meer gegevens wil raadplegen en aanvullen dan is hij/zij van harte welkom om contact op te nemen.

Voor de toekomst zou heel mooi zijn om ook de woonadressen van de militairen te digitaliseren en op een kaart weer te geven - waarmee een verbinding met de stad Amsterdam wordt gelegd. Ook is het interessant om te kijken of een aantal militairen broers van elkaar zijn.
Naar informatie over huwelijken, partners, faillissementen, deelname aan coöperaties e.d. is niet gericht gezocht vanwege de benodigde tijd en de oplopende kosten van digitale scans.
Bij toeval werd wel één mooi voorbeeld van een Stelling-huwelijk gevonden: Jacob Bos (Fort bij Spijkerboor) was geboren en woonachtig in Nieuwkoop (Z.H.) maar trouwde in 1918 met Cornelia Maria Scholten uit het naast het fort gelegen dorp Graft. Misschien hebben ze elkaar ontmoet door de revue van Hero Bleeker!?

Als u een fort bezoekt, staat u dan ook even stil bij de mannen die er ooit gelegerd waren?

N.B. Inmiddels is er een deel 2 van deze thema-nieuwsbrief verschenen in Nieuwsbrief 456.

Reageren
Historische kalender
Beemster Militairen in Personen Index

Deel van de bezetting Fort aan de Jisperweg.

Bonusmateriaal

- Over soldaat Jan Glotzbach (Fort benoorden Purmerend, tewerkgesteld in WO2) is nog een apart verhaal uit de mobilisatie omdat hij noodgedwongen drie van zijn kinderen mee naar het fort nam.
Verhaal op website Beemster Bengel.

Peter Burgers op een groepsfoto bij Fort bij Spijkerboor.- Er is contact gelegd met een nazaat van Peter Burgers (Fort bij Spijkerboor). Die nazaat bleek nog een groepsfoto te hebben met onder andere Peter Burgers (zie foto rechts).

- De overgrootvader van Johan Cruijf zat in Fort aan de Nekkerweg en daar zat ook een militair met de achternaam Michels. Die blijkt geen voorvader van Rinus Michels te zijn.

- Johannes Gerhardus Josephus Falke (Fort aan de Nekkerweg) was volgens zijn persoonskaart van 14 juli 1939 t.e.m. 31 januari 1944 kok-kampbeheerder van werkkamp Ysselsteyn bij Venray.

- Albertus Gerardus Nedermowe (Fort aan de Middenweg) blijkt de directe buurman van mijn grootouders te zijn geweest op het Zaanhof in Amsterdam. In het herinneringenboek (1987) van hun kinderen (mijn ooms en tantes) komt de naam en het huisnummer niet aan bod. De enig nog levende oom herinnert zich alleen dit: "Daar woonde een ouder koppel, de vrouw was altijd boos als de kinderen voor haar huis speelden. Ouwe zuurpruim."

- In hun nadagen betrokken enkele van de oud-militairen nieuwe woningen in Amsterdam-West. Ze kunnen schrijver dezes nog op straat in een kinderwagen of in de speeltuin gezien hebben...

- Als onderdeel van dit project zijn door meerdere vrijwilligers diverse begraafplaatsen bezocht waarbij ook graven zijn opgezocht van personen waarvan al een biografie op de website staat.
Een daarvan was Frits Koolhoven die als collega van Anthony Fokker terecht de tekst 'vliegtuigbouwer' op zijn hoofdsteen heeft staan. Hij was echter 'fout' in de oorlog en zat gevangen in Kamp "Sectorpark" te Halfweg. Carolien Vernout fotografeerde het familiegraf op de begraafplaats in Bloemendaal.
Gevangene Koolhoven

 

Vervolg

Nieuwsbrief 456 bevat aanvullende informatie over het onderzoek naar de 1.004 Beemster militairen.

 

Deze nieuwsbrief is een uitgave van het Documentatiecentrum Stelling van Amsterdam. De redacteurs en auteurs aanvaarden geen aansprakelijkheid, op welke wijze ontstaan, door het gebruik van de inhoud van de website, nieuwsbrief of andere publicatie, door welke persoon en voor welk doel dan ook. Wij hebben ons best gedaan om alle rechthebbenden op deze website / nieuwsbrief te achterhalen. Eenieder die meent dat zijn/haar materiaal zonder voorafgaande toestemming hier is gebruikt, verzoeken wij om zich tot ons te wenden. Bij gebruik als bron voor publicaties en andere uitingen is bronvermelding verplicht en tevens wordt deskundige begeleiding, door bijvoorbeeld de redacteur of auteur, aanbevolen. In de nieuwsbrieven weergegeven meningen zijn een deel van een column of strikt persoonlijk tenzij expliciet anders is aangegeven. 'Majoor Van Hall' en 'Soldaat Troelstra' zijn fictieve militairen uit het verleden die dienen als pseudoniemen voor verschillende personen. Activiteiten zoals rondleidingen worden mogelijk door andere partijen georganiseerd en de verantwoordelijkheid voor inhoud, uitvoering e.d. ligt geheel bij de betreffende partij. De inhoud van een nieuwsbrief wordt na publicatie niet meer gewijzigd en kan later onjuist zijn gebleken of niet meer van toepassing zijn. De auteursrechten berusten bij René G.A. Ros tenzij anders is aangegeven.

Stelling van Amsterdam op X / Twitter Stelling van Amsterdam op Facebook Doc.centrum Stelling van Amsterdam op LinkedIn
Stelling van Amsterdam op foto-site Instagram Stelling van Amsterdam op video netwerk YouTube

Deze website wordt verzorgd door particuliere experts en is geen website van een overheid.
Alle rechten voorbehouden, o.a. gebruik door commerciële partijen alleen met voorafgaande toestemming.
Stelling van Amsterdam. Een stadsmuur van water.
UNESCO Werelderfgoed sinds 1996
Fort Resort Beemster herbergt een van de meest luxueuze wellnessresorts met hotel van Nederland. In de karakteristieke sfeer van het fort beleeft u wellness zoals u nog nooit heeft ervaren. (Advertentie)
 
 
 
Reizend restaurant SterkWater strijkt neer langs de Hollandse Waterlinies. In de grootste, oudste en prachtigste forten genieten haar gasten van een bijzondere avond uit, met een heerlijk 5-gangen diner en meeslepende verhalen. (Advertentie)