Nieuwsbrief Stelling van Amsterdam

Nieuwsbrief 74

Nieuwsbrief Website Stelling van Amsterdam, nummer 74
(18 november 2002)

Beste lezer,

Bij deze een nieuwe nieuwsbrief over de website Stelling van Amsterdam; een onafhankelijk particulier initiatief zonder winst-oogmerk.
<https://www.stelling-amsterdam.nl/>

Deze nieuwsbrief is, met meer verwijzingen, ook te vinden op: <https://www.stelling-amsterdam.nl/nieuwsbrief/>
Daar is ook meer informatie over deze nieuwsbrieven, het aanmelden en het archief te vinden.

Heb jij informatie die via deze nieuwsbrief aan geïnteresseerden gezonden kan worden? Stuur de informatie dan aan <e-mail adres vervangen door formulier>.

Tip: stuur de nieuwsbrief door aan anderen en vraag ze ook abonnee te worden.

Inhoud

In deze nieuwsbrief:

Persoonlijk
Luchtfoto's RAF
Stadsarchief Naarden
Nationaal Archief
Boek
Lesmateriaal
Ter herinnering: Lezing Nicolaas Matsier
Linke links
Overig

Persoonlijk

Het komt niet vaak voor maar ik wil hier toch even om persoonlijke redenen prominent 'misbruik' maken van deze nieuwsbrief .
Ik wil namelijk proberen wat meer afwisseling in het dagelijks werk als database-programmeur te brengen. Een van de mogelijkheden is om meerdere functies in deeltijd of free-lance te vervullen. En als zo een functie iets met mijn interesse in forten, geschiedenis, schrijven en archiefonderzoek te maken heeft, eventueel in combinatie met databases en websites, dan ben ik tot veel bereid. Ik houd mij aanbevolen bij de lezer die mogelijkheden voor me ziet.
<http://www.rgaros.nl/CV.html>

Luchtfoto's RAF

In Nederland zijn ongeveer 230.000 luchtfoto's die in 1943-1945 door de Engelse Royal Airforce (RAF) boven Nederland zijn gemaakt waarvan 100.000 in de bibliotheek van de Landbouwuniversiteit Wageningen. Deze bibliotheek heb ik onlangs bezocht. Het complete verslag is geplaatst op de Rondzendlijst Verdedigingswerken en hier volgt nu het - bijgewerkte! - deel voor zover het de Stelling betreft.
Mijn belangrijkste doel waren foto's van het Radarstation Seeadler in de Bloemendalerpolder tussen Weesp en Muiden. Maar door de indeling van de foto's per vlucht was het aantrekkelijk om meteen de hele vlucht te bekijken. Dus heb ik het hele gebied van Amsterdam tot Naarden en van Vreeland tot Durgerdam gezien.
Van het leed wat op de grond ondervonden werd, is niets te zien. Behalve dat door steenkooltekort de veerponten achter Amsterdam CS een pontbrug hadden gevormd.
De verschillende forten zijn prachtig zichtbaar, zonder begroeiïng. Zo zijn het Fort aan het Pampus, Vesting Naarden, de Kustbatterij bij Diemerdam en de Kustbatterij bij Durgerdam prima te zien. Over die vier zijn geen bijzonderheden te melden maar wel over enkele andere objecten.
<http://www.forten.info/rondzendlijst/>

De eerste foto's die ik vond van het Radarstation Seeadler zijn van 13 september 1944. Daarop zijn de meeste gebouwen al gesloopt. Alleen van het grote U-vormig gebouw lijkt het middendeel nog over. Paraboolantennes heb ik niet kunnen herkennen. Maar ook van de grote antennes heb ik geen schaduwen kunnen zien. In een weiland ten westen van de gebouwen zijn aarden schuilplaatsen te zien.
Ook de bunkers bij Weesp waren zeer goed te herkennen. Ze stonden een beetje onregelmatig opgesteld, waarschijnlijk om de indruk van een boerderij te geven.
<http://www.rgaros.nl/seeadler/>

Direct rond Amsterdam waren diverse Duitse verdedigingswerken te zien. Tegen de spoordijk in Amsterdam-West (toen nog tussen de weilanden) zijn zeer veel bouwsels te vinden. Van ooggetuigen weet ik dat dit Duitse bunkers moeten zijn.
Ten westen van Sloterdijk lijkt op een foto van 13 september 1944 een anti-tankgracht met loopgraven te herkennen. En bij het vm. Hulpvliegveld Buiksloot blijken de Duitsers in de noordwestelijk hoek veel bouwsels geplaatst te hebben. Naar verluidt ging het om luchtafweer.
< https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/duits/>

Het eiland Zeeburg was een groot militair terrein met o.a. het Marinevliegkamp Schellingwoude. De luchtfoto's geven een zeer dichtbebouwd en indrukwekkend eiland weer. De bunkers die er nu nog staan, zijn goed te herkennen. Een groot deel van de barakken heeft camouflagenetten maar zoals je merkt, werden ze er niet onzichtbaar van...
Opvallend zijn de bouwwerkzaamheden aan de noordzijde van het eiland. Hier lijken drie bomvrije hangars (voor de watervliegtuigen?) met aanaarding gebouwd te worden. Er is tegenwoordig niets meer van over.
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/zeeburg/>

De zes Nederlandse kazematten bij Muiden en Hakkelaarsbrug zijn - ondanks de aanaarding - uitstekend te herkennen. Zo ook Hakkelaarsbrug Midden (kanon/gesloopt) welke keurig langs Rijksweg 1 ligt. Verrassend waren echter twee aarden werken ernaast en beide hebben een scherpe afsnijding alsof er een bouwsel onder zit. Een ligt ten zuiden van de kazemat, aan de andere kant van de rijksweg. De andere ligt een vijftig meter noordelijker. Iemand die hier meer over weet? Zijn die twee van Duitse makelij?
Er lijken op de rijksweg ook betonblokken als versperring te staan. Ook enkele Nederlandse vechtwagenhindernissen zijn goed herkenbaar. Bovendien zijn dichterbij Muiden langs de rijksweg heel veel verdiepte opstellingen langs de weg te zien. Hoe heten die dingen? Een auto kon erin rijden om iets veiliger te zijn bij beschietingen.
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/hakkelaarsbrug/>
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/muiden-kazemat/>

Iedereen weet nu wel dat de groepsschuilplaatsen 'piramide', zoals die bij Uitermeer, tijdens de oorlog van de aarden dekking en wal zijn ontdaan. Ik dacht alleen dat dat aan het begin van de oorlog gebeurde om het zand en om misbruik door het verzet te voorkomen - immers ideaal om verdekt een weg onder vuur te nemen. Maar uit de luchtfoto's blijkt dat alle piramides van ten minste Vreeland tot en met Hakkelaarsbrug op 3 februari 1945 recent waren ontdaan van de dekking. Ze vallen zeer goed op door de lichte grond (zand) rondom. Het verwijderen kan al enkele maanden eerder gebeurd zijn maar door de winter zal begroeiing traag zijn geweest.
Maar bij Muiderberg is alles dan nog intact: aarden wallen, loopgraven, etcetera. En bij Muiderberg was een behoorlijke concentratie dus de luchtfoto is indrukwekkend en geeft het beeld van een 'Vesting Muiderberg'. Ook het terrein van het geplande Fort bij Muiderberg (1913) met het legerkamp is te herkennen.
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/uitermeer-veld/>
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/muiderberg/>

In de Noordpolder beoosten Muiden viel een vierkant terrein op. De noordzijde heeft een donkere strook en dat lijkt de schaduw van een ophoging te zijn of een extra sloot. De westzijde lijkt wel helemaal bedekt met bomkraters. Geen ervan liggen buiten het terrein dus ik twijfel sterk of het wel kraters zijn. Of was dit een proefterrein van de kruitfabriek? Wie weet hier meer van?

Stadsarchief Naarden

Op dezelfde dag als het bezoek in Wageningen ben ik 's middags nog even in het Stadsarchief Naarden geweest. Het Archief van de Trekvaart tussen Amsterdam, Muiden en Naarden bevatte enkele aardige gegevens. De archieven van de rechtsvoorgangers van het Hoogheemraadschap Amstel, Gooi en Vecht zullen later nog bekeken worden.
<http://www.xs4all.nl/~sanmb/>
<http://www.hhs-agv.nl/>
<http://www.hhs-agv.nl/smartsite.dws?id=1724>

De grappigste vondst was dat de Genie in 1917 vergunning vroeg voor een pontverbinding over de Diemervaart (Muidertrekvaart?) bij het - op een eiland gelegen - magazijn de Sniep. Dat lag bij de plaats Diemerbrug, het huidige Diemen. Maar om onbekende redenen werd afgezien van gebruik van de vergunning.
Vierendertig jaar later, in 1951, begint de correspondentie met een brief van het trekvaart-bestuur. Ze zijn erachter gekomen dat er toch een pontverbinding is, inclusief steigers. En dat zonder vergunning!
De Genie vraagt alsnog - voor de tweede keer! - een vergunning aan en biedt tevens excuses aan voor de gang van zaken. Als verklaring schrijft men dat de situatie waarschijnlijk tussen 1940 en 1945 is ontstaan en daarna abusievelijk is voortgezet. De gebruikte pont is 3 bij 6 meter groot.
Overigens gaf de titel boven de situatieschets eindelijk het definitieve antwoord op de vraag of met 'Varkenseiland' en 'De Sniep' hetzelfde magazijn werd bedoelt. Het blijkt inderdaad om twee namen voor hetzelfde magazijn te gaan.
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/magazijnen/>

In 1920 en 1921 is er correspondentie waarvan niet alle brieven aanwezig zijn. De gemeenten Muiden en Naarden schrijven elkaar en het ministerie over het opruimen van een onbekend aantal sluishoofden - waarschijnlijk twee. Deze waren in de periode 1914-1919 aangelegd aan de Naardertrekvaart. Gezien de betrokkenheid van de twee gemeenten en de toenmalige en huidige gemeentegrens, door het midden van een deel van de trekvaart, moet het grofweg halverwege Hakkelaarsbrug en Naarden gelegen hebben. Er moet een 'Inundatiekade nabij de Keverdijk' tussen de Zuiderzeedijk en Naardermeer gelegen hebben, waar de sluishoofden wellicht mee te maken hadden. Deze kade was in ieder geval in 1927 nog in onderhoud bij de Opzichter van Fortificatiën te Naarden. Ik dacht deze kade dichterbij Naarden te moeten zoeken maar het zou wel eens kunnen dat deze direct op de sluishoofden aansloot en dus dichterbij Hakkelaarsbrug lag. Dan werd vermoedelijk voor een deel een bestaande kade naar een gemaal gebruikt en de afstand is daar dan ruim 1300 meter. De strook van de inundatiekade is dan nog gedeeltelijk op de kaart te herkennen te zijn.
De gemeenten wilden de sluishoofden opruimen en ook de ondergrondse delen. Want toen betaalde het Ministerie van Oorlog dus moest het maar volledig opgeruimd worden. En als jaren later zou blijken dat die palen onder de grond toch weg moeten, zouden de gemeenten dat zelf moeten betalen. De reden waarom vele kleine werken geheel 'geamoveerd' zijn?

Nationaal Archief

Als stress-therapie en omdat er nog een behoorlijk aantal vrije dagen te besteden zijn, ben ik een week later nog eens rustig in een archief gaan zitten. Deze keer het Nationaal Archief in Den Haag (vh. ARA).
Er waren drie nieuwe archieven waar ik kennis mee wilde maken. Twee gaan over de Artillerie Inrichtingen en bleken vooral over de producten te gaan. Dat gaat momenteel nog te diep op het onderwerp in. Maar het is wel zeer zinvol als je volgend jaar een tentoonstelling over de AI wilt maken.

Een ander archief over de Luchtvaart en -verdediging was voor mij interessanter. Het bleek onmogelijk om alles te bekijken dat interessant klonk. Maar ik heb eerst eens de ogen open gehouden voor het Zendstation in de Haarlemmermeer en de nood- en hulpvliegvelden zoals Buiksloot.
Tot mijn verbazing kwam ik een situatietekening van het Vliegveld Sloterdijk tegen. In hetzelfde rijtje als Bergen, Schiphol, Gilze-Rijen, Buiksloot etcetera maar ook Middenmeer en De Meern. Op de kaart blijkt het Vliegveld Middenmeer nog te herkennen als een vierkant veld in een rechthoekige verkaveling in de Wieringermeer.
Vliegveld Sloterdijk was een onregelmatig gevormd vliegterrein van 500 bij 700 meter in de landerijen ten noordwesten van het dorp Sloterdijk. Ongeveer ter hoogte van de afrit Havens West van de A10 bij de Basisweg. In de beschrijving staat gemeldt dat het veld op 15 juli gedeeltelijk en op 15 augustus geheel gereed was gekomen. Het jaartal van de tekening en de bouw stond niet aangegeven. Wel blijkt uit de context dat het om 1939 moet gaan. Is er iemand die meer over dit vliegveld weet?
Over het Zendstation in de Haarlemmermeer heb ik helemaal niets gevonden. Alleen dat een voorganger ervan in 1920 werd gebruikt voor het versturen van weerberichten aan vliegtuigen en vliegvelden zoals Hamburg. In de wintermaanden, toen er minder werd gevolgen, zond het station alleen op verzoek een weerbericht uit. Overigens was het in die tijd nog een militair vliegveld met civiele medegebruikers. Ook over de K.L.M. zijn veel stukken in het archief te vinden.
<http://www.nationaalarchief.nl/>
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/schiphol-zender/>
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/buiksloot/>

Boek

Ik mag nog niet uit de school klappen maar ik vond al informatie op de website van de uitgeverij over het nieuwe boek over de Stelling:
<http://www.matrijs.com/titelpag.asp?recnumb=90-5345-210-9>
Zet het boek nog maar niet op je verlanglijst voor Sinterklaas of de Kerstman want de verschijningsdatum wordt nog niet genoemd.
<http://www.matrijs.com/>

Lesmateriaal

In de week van maandag 3 november was het zeer druk op de website. Op woensdag was er zelfs een piek van ruim 200 bezoeken.
De verklaring kwam in de vorm van een e-mail van een leraar. Op zijn initiatief waren alle 140 leerlingen van klas 4 van het Atheneum Hageveld in Heemskerk aan het werk gegaan met een geschiedenisopdracht. De Stelling was het onderwerp en daarvoor waren de leerlingen enkele weken eerder naar het Fort aan Den Ham geweest.
De drie fanatiekste leerlingen hadden me nog een vraag per e-mail gesteld en waren blijkbaar verbaasd een antwoord te krijgen. De leerlingen schijnen de website grandioos te vinden omdat er veel zeer bruikbare info op te vinden is zodat ze niet veel tijd hoeven te besteden aan verder zoeken.
De genoemde leraar is overigens een van de re-enactors van het Fort aan Den Ham! :-)
Er wordt momenteel bekeken of de betrokken leraren een algemenere geschiedenisopdracht over de Stelling voor VWO willen gaan maken. Deze wordt dan op de website geplaatst.
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/ham/>

Ter herinnering: Lezing Nicolaas Matsier

Op maandag 25 november aanstaande geeft Nicolaas Matsier een lezing over de Stelling in de Aula van de Universiteit van Amsterdam (Singel 411). Het is een lezing in een serie over Amsterdam. De zaal is open om 19.30 en de lezing begint om 20.00 uur. Maar reserveren is noodzakelijk en kan gebeuren via http://www.uva.nl/adamreeks/ of 020-525 4791. De toegangsprijs is € 4,50 en UvA-studenten en –medewerkers en lezers van De Groene Amsterdammer krijgen korting.

Linke links

Nieuw: elke nieuwsbrief twee verwijzingen naar interessante websites:

- Forten en Vestingen Noord-Brabant <http://www.forten-brabant.nl/>
- Grebbelinie <http://www.grebbelinie.nl/>

Meer verwijzingen zijn te vinden op Forten Info <http://www.forten.info/>.

Overig

- Binnen 7-9 dagen passeert de website de 90.000 bezoeken...
- Er zijn alweer 113 abonnees voor deze nieuwsbrief!

Met vriendelijke groet,
René Ros