Nieuwsbrief Stelling van Amsterdam

Nieuwsbrief 474

Nieuwsbrief Stelling van Amsterdam
Een nieuwsbrief over militair erfgoed in de regio Groot-Amsterdam.
21ste jaargang, nummer 474, 10 april 2019

Inhoud

In deze nieuwsbrief:

• Inleiding
• Dienstberichten
• Dagexcursie Stelling van Amsterdam 2019
• Onderduikers op Diemerdam
• Georgische soldaten van Fort aan de St. Aagtendijk geïdentificeerd
• Help mee met digitaliseren fortwachters-registers
• Veldtocht in de sector Sloten
• Graf van de verdronken korporaal

Inleiding

Beste lezer,

Jawel, daar is dan eindelijk de aankondiging voor de jaarlijkse dag-excursie en het begin van de inschrijvingen! Ook in deze nieuwsbrief een artikel over twee ooggetuige-verhalen van onderduiken op de Kustbatterij bij Diemerdam. Ander bijzonder nieuws is dat twee op Fort aan de St. Aagtendijk vermoorde Georgische militairen in Duitse dienst, door DNA-testen zijn geïdentificeerd.
Het Kenniscentrum Waterlinies zoekt vrijwilligers voor een digitaliseringsproject voor de gegevens van fortwachters. En we doen verslag van een veldtocht in de sector Sloten. En tenslotte de onverwachte ontwikkelingen met het graf van de verdronken korporaal van Fort aan het Pampus.

Lees deze nieuwsbrief op: https://www.stelling-amsterdam.nl/nieuwsbrief/2019/nieuwsbrief-474/
Overig kort nieuws op het Stelling Forum: https://forum.stelling-amsterdam.nl/

De volgende nieuwsbrief zal waarschijnlijk de thema-nieuwsbrief van 4 mei zijn, maar mogelijk verschijnt daarvoor nog een gewone nieuwsbrief.

Veel leesplezier!
René Ros
https://doccentrum.stelling-amsterdam.nl/

Tip: houd de cursor boven elke afbeelding om een beschrijving te zien.

Dienstberichten

- Vroeger leverde ik (René) nog wel eens in het openbaar commentaar op publicaties waarin aandacht werd geschonken aan de Stelling. Oplossen deed het niets - gehoopt werd dat de tekst tevoren werd besproken - zodat het zonde van de tijd bleek. Het aantal boeken en wandelroutes is niet zo zeer het probleem maar door het onwetend samenvatten van informatie, overnemen van onjuiste en achterhaalde informatie en er zelf nog wat 'mooie verhalen' aan toevoegen, lijkt er een soort 'ophoping van onzin' te ontstaan. Laat eens, per e-mail of op het forum, weten wat jou opvalt en wat jij daar van vindt.
Forum 'Vlekken op het kleed' op Stelling Forum (alleen geregistreerde gebruikers)

- In het Paasweekeind zijn op 21 en 22 april activiteiten op het Fort bij Kudelstaart. Het Documentatiecentrum verzorgt er een tentoonstelling met luchtfoto's van de Stelling-forten.
Zeilfort Kudelstaart

- Al een tijd niet meer op Fort Uitermeer geweest? Het door brand verwoeste restaurant is verbeterd teruggekeerd en de entree is gewijzigd door het verder uitgraven van de sluis. Op 5 april was er een feestje om het gedane werk te vieren en te presenteren. Wacht nog een paar weken totdat alles weer groen is en laat je verrassen!
Stichting Uiteraard Uitermeer

Dagexcursie Stelling van Amsterdam 2019

Op zaterdag 22 juni as. zal voor het achttiende jaar de geheel verzorgde, unieke dagexcursie naar een deel van de Stelling van Amsterdam plaatsvinden. We bezoeken een viertal forten in de Sector Ilpendam en enkele andere objecten tijdens een rondrit door het gebied.

We beginnen met een bezoek aan het verbouwde Fort aan de Nekkerweg met daarin het Fort Resort Beemster. Daarna gaan we via Beemster's inlaatsluis naar Fort aan de Middenweg. Dat fort zien we in haar nog verlaten inrichting voordat de verbouwing tot bed & breakfast begint. Hier zal ook de lunch verzorgd worden.

Vervolgens bezoeken we het normaal ontoegankelijke Fort bij Marken-Binnen met daarin het brandweeroefencentrum. De wandeling over de 'Weg dwars door den Polder Wormer, Jisp en Nek' zal een bijzondere polder-belevenis worden! Na een korte consumptie rijden we naar het Fort benoorden Purmerend. In dit fort is een wijngroothandel gevestigd en kan de kleine voorraad in het fortgebouw en de grote voorraad in de nieuwbouw bekeken worden.
Kortom, veel mooie locaties te zien en in goed gezelschap!

De dag begint om 9.30 uur en duurt tot ongeveer 17.00 uur. Alle kosten zijn inbegrepen in de deelnamekosten en onze donateurs krijgen korting.
Het aantal deelnemers is beperkt en door voorinschrijving door donateurs is een deel van de plaatsen al geboekt. Meer informatie is te vinden op de webpagina over de dagexcursie en daar kunt u zich ook aanmelden.
U bent van harte welkom om deel te nemen en u kunt zich vanaf heden aanmelden! En neem gerust een familielid, kennis of collega mee.

Dagexcursie Stelling van Amsterdam

Onderduikers op Diemerdam

Tekst en foto: René Ros.
Met dank aan: Esther Shaya (Stichting Joodse huizen).

Begin mei verschijnt de thema-nieuwsbrief 'Onderduik en verzet' waarin een paar verhalen van Stelling-locaties tijdens de Tweede Wereldoorlog aan bod komen. Twee bijzondere ooggetuige-verhalen worden nu al gepubliceerd om er geen afschrikwekkende stortvloed van informatie van te maken. Lees het nu dus maar alvast...

Voor de thema-nieuwsbrief wordt sinds vorig jaar augustus informatie verzameld maar tijdens het schrijven kwamen nieuwe vragen en nieuwe antwoorden naar voren. En die leidde weer tot nieuwe aanknopingspunten met nieuwe vragen en... je weet wel.

Al doende kwam ik in contact met Esther Shaya die de herinneringen van twee personen over de Kustbatterij bij Diemerdam had weten vast te leggen. Ze interviewde in 2016 Lies, de dochter van fortwachter Klop, en de vragen en antwoorden zijn door mij tot een lopend verhaal gemaakt. Daarbij is zo min mogelijk toegevoegd en is het taalgebruik van Lies behouden. De Joodse onderduikster Rinah Pomeranz† leeft nog en zij heeft in 2017 haar eigen herinneringen opgeschreven.

De twee verhalen bieden een zeldzame inkijk in de herinneringen van twee direct betrokkenen en bevatte nuttige aanknopingspunten voor mijn eigen onderzoek.
Uiteraard moeten deze verhalen bewaard en gedeeld worden. Daarom zijn, met toestemming en medewerking van Esther Shaya, beide verhalen als aparte documenten aan de website toegevoegd.

Kustbatterij bij Diemerdam
Diemerdamse oorlogsherinneringen (nieuw)
Onderduiken op Diemerdam (nieuw)
Joodse Huizen

Georgische soldaten van Fort aan de St. Aagtendijk geïdentificeerd

Tekst en foto's: Stichting Sovjet Ereveld.

Door een DNA-match is de identiteit vastgesteld van twee Georgische soldaten op het Sovjet Ereveld in Leusden. Het onderzoek is uitgevoerd door het Nederlands Forensisch Instituut. Het is voor het eerst dat met behulp van DNA onomstotelijk de identiteit van een formeel nog ‘onbekende soldaat’ op het Sovjet Ereveld is vastgesteld.

Dat heeft de Amersfoortse onderzoeker Remco Reiding van de Stichting Sovjet Ereveld vandaag bekend gemaakt. "In twee gevallen weten we nu honderd procent zeker wie er in het graf ligt. Het opschrift ‘onbekende soldaat’ kan op hun grafsteen worden vervangen door hun eigen naam,” aldus een verheugde Reiding. Het betreft Pido Tsjoliasjvili (zie foto hieronder) en Anton Gviniasjvili.
Reiding heeft namens de Stichting Sovjet Ereveld deze week Georgië bezocht om de twee families persoonlijk het goede nieuws te kunnen vertellen. In 2016 had Reiding bij mogelijke nabestaanden in Georgië reeds DNA afgenomen.

De Amersfoortse onderzoeker bekommert zich al twintig jaar om de 865 soldaten op het Sovjet Ereveld en hun families. Door jarenlang bronnenvergelijk had hij eerder met grote waarschijnlijkheid de namen achterhaald van de vijftien op het Sovjet Ereveld begraven Georgiërs.
De groep was op 20 april 1945 in Beverwijk door de nazi’s gefusilleerd na diefstal van 88 handgranaten. De Georgiërs waren in 1941 aan het Oostfront krijgsgevangen gemaakt door de Duitsers. In 1943 werden ze naar Nederland gebracht om de kust bij Zandvoort en op Texel te verdedigen.

Op Reidings initiatief hebben de betrokken autoriteiten recent ingestemd met het openen van de vijftien graven in Leusden, om DNA van de gevallen Georgische soldaten te kunnen afnemen. De Bergings- en Identificatie Dienst van de Koninklijke Landmacht heeft deze delicate klus geklaard. Daartoe moest eerst de aarde boven de houten buiten-kisten worden verwijderd, waarna de zinken binnen-kisten konden worden geopend.
De Georgiërs waren in 1945 nabij hun executieplaats op Fort aan de Sint Aagtendijk begraven. In 1946 waren ze daar geëxhumeerd, in zinken kisten gelegd, en naar Leusden overgebracht. Hierdoor zijn hun stoffelijke overschotten in tact gebleven.

In de afgelopen jaren is Reiding vaker naar Georgië gereisd om bij mogelijke nabestaanden DNA af te nemen. Een handeling die klinische zuiverheid vereist, anders zou het DNA-spoor vervuild kunnen raken. Maar terzelfder tijd is het afnemen van wat wangslijm voor de nabestaanden een emotionele gebeurtenis. "Families wachten vaak al 75 jaar. Ze willen zo graag weten wat er met hun vader of opa is gebeurd. Door mijn DNA-afname komt het verlossende antwoord wel heel dichtbij,” aldus Reiding. "Toch moet ik altijd weer een slag om de arm houden. Het is immers pas een feit bij een honderd procent match.” Ook deze week heeft Reiding weer DNA bij vermoedelijke Georgische nabestaanden afgenomen.

Stichting Sovjet Ereveld
Fort aan de St. Aagtendijk

Help mee met digitaliseren fortwachters-registers

Tekst en foto: René Ros (Kenniscentrum Waterlinies).

Voor onderzoek naar de geschiedenis van de diverse forten maar ook voor genealogen, kan het nuttig zijn om een overzicht te hebben van de fortwachters. In plaats van dit per fort uit te zoeken is het handig om de gehele registers van fortwachters te digitaliseren. Het Kenniscentrum Waterlinies (KCW) gaat dit uitvoeren en zoekt vrijwilligers die daarbij willen helpen.

In het Nationaal Archief zijn een drietal registers gevonden die de periode 1852-1940 beslaan en hopelijk een compleet landelijk overzicht geven. Het maken van foto’s van deze registers is voltooid (fase 1) en momenteel wordt de database gebouwd om de foto's te verwerken (fase 2). De informatie op de foto’s moet vervolgens gedigitaliseerd worden door het overtypen en nakijken van gegevens voor zover die op de pagina’s voorkomen (fase 3). Na het vaststellen van personen en locaties (fase 4) kunnen de gegevens gepubliceerd worden (fase 5).

Voor fase 3 zoeken we vrijwilligers met computervaardigheden die vanaf huis op de database willen inloggen. Elke keer krijgt de vrijwilliger één of meer pagina’s toegewezen waarvan de foto van de pagina gedownload en, met een programma naar keuze, geopend kan worden om in te zoomen, de leesbaarheid te verbeteren enz. (Invoer). Ook krijgt men pagina’s toegewezen die al door anderen zijn ingevoerd maar die gecontroleerd en eventueel aangevuld moeten worden (Controle). Bij aanvang krijgt de medewerker een of twee pagina’s die direct gecontroleerd worden door de beheerder als training. Tevens wordt het op prijs gesteld als je in het KCW lokaal de database komt testen en leren gebruiken.

De handgeschreven teksten zijn meestal goed te lezen en je zal leuke informatie aan je voorbij zien komen. Hulp wordt uiteraard geboden als dat nodig is. Het is wel gewenst dat je een computer met een groot beeldscherm hebt.
De voortgang is moeilijk te voorspellen en hangt onder andere van het aantal vrijwilligers af. Het project zal vermoedelijk in mei beginnen en daarna meerdere maanden duren, wellicht tot eind van dit jaar.

Lijkt het je leuk en nuttig om hieraan mee te werken? Neem alsjeblieft contact op met René Ros via het e-mail adres rene.ros@kenniscentrumwaterlinies.nl als je nog vragen hebt of als je je wilt aanmelden.

Kenniscentrum Waterlinies

Veldtocht in de sector Sloten

Tekst en foto's: René Ros.
Met dank aan: Otto Bodemeijer, Martijn de Liefde (Zeilfort), Serge Schoemaker (Stichting Fort van Hoofddorp).

Aansluitend op het voornemen om meer naar buiten te gaan en er ook verslag van te doen, hebben we op 23 maart een veldtocht naar het zuidwesten van de Stelling gemaakt. Er stonden vier locaties op het programma waarvan twee forten.

We bezochten eerst het Fort bij Kudelstaart wat we van binnen en van buiten mochten fotograferen. Buiten is het fort grotendeels ontdaan van de begroeiïng zodat vanuit de observatiepost de Kudelstaartseweg te zien is. Binnen was het nog een lekkere rommel van jachthavenspullen en alleen de munitieruimten en een keelkazemat gaven een verlaten gevoel.
De plannen voor dit fort zijn zo omvangrijk dat de originele gebouwen erbij in de schaduw gesteld gaan worden. De twee frontbatterijen komen op een ondergrondse parkeergarage te staan en het hele zandpakket wordt vervangen door nieuwe gebouwen. De beoogde verbouwing is groter dan het voorbeeld Fort aan de Nekkerweg, waarover een medewerker van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed zei dat zoiets tegenwoordig niet meer zou worden toegestaan...

Vervolgens reden we naar het Fort bij Hoofddorp dat momenteel verbouwd wordt tot 'fortpark' met openlucht theater, wandelroute enzovoort. Op de website Stichting Fort van Hoofddorp wordt wel horeca en zaalverhuur genoemd maar we vinden nog geen concrete informatie over een restaurant of een andere economische herbenutting waarmee de exploitatie bekostigd zal worden.
Van buiten de gracht is te zien dat het een flinke restauratie is en er werd ook op deze zaterdag gewerkt. De buitenmuren zijn door reiniging van hun oudheid ontdaan. Is het de bedoeling dat het er weer als nieuw uit gaat zien?
Binnen schijnt hetzelfde gedaan te zijn maar dat hebben we niet zelf kunnen waarnemen. We hadden de stichting een e-mail gestuurd maar nog geen antwoord gekregen en van de aanwezige uitvoerder kregen we geen toestemming om het terrein te betreden. (Inmiddels hebben we een toezegging om het fort op een later moment te bezoeken.)

Bij beide forten zijn we wel benieuwd óf er historische kennis is ingezet. We denken dat het vooral als een bouwkundige uitdaging wordt gezien. En dat veel details verloren gaan doordat ze niet gezien en gewaardeerd worden. Meer historische kennis had wellicht zelfs een beter plan kunnen opleveren.

Om nog wat mooi verval te zien, zijn we naar Zwanenburg gereden om het penantenstelsel te bewonderen. Dat is een soort meervoudige damsluis waarmee de Ringvaart van de Haarlemmermeer afgesloten kon worden om een aparte, hogere Liedeboezem te creëren voor het inunderen van de polders nabij Haarlem. Een aantal jaren geleden zijn de bakstenen en hardstenen pijlers geconsolideerd omdat de brokstukken in het water vielen. Het ziet er wat netter uit maar het is wel duidelijk dat het een oud bouwwerk is.

Onze eigenlijke bestemming was het Sectorpark Sloten, afdeling Materiaal in Halfweg. Ook weer zo'n plek waar je anders niet zou komen maar wel heel mooi is, met Zijjkanaal F, de spoorbrug en de suikerfabriek. Op de open grasvlakte bij het kanaal zijn de piketpaaltjes al uitgezet voor de nieuw te bouwen woningen. Daar moet tot de jaren 1980 een bergloods hebben gestaan. De wasbrug is helaas gesloopt terwijl de nieuwe bewoners daar op zaterdag vast gebruik van hadden willen maken.
Er staan nog twee gebouwen waarvan één een originele voertuigenloods met werkplaats en magazijn uit 1937 is. Bedenk dat het terrein een rol had in het gebruik van diverse, verdwenen munitiemagazijnen in het huidige Westelijk Havengebied.
Het andere gebouw lijkt als kantoor voor de gemeentewerf in de jaren 1980 gebouwd te zijn. Wat er met beide gebouwen gaat gebeuren is ons niet bekend. Maar logistiek is helaas nooit een sexy onderwerp geweest. De wachterswoning staat er nog en wordt bewoond. Dankzij die woning konden we van een historische foto bepalen waar die precies is gemaakt.

De dag was bijna om toen we naar het Sectorpark Sloten, afdeling Munitie reden, ook bekend als '1800 Roeden'. Ook zo'n bijzonder terrein met gebouwen uit diverse perioden. Wat zou het mooi zijn als er nog iemand kan vertellen hoe het is gebruikt. Tijdens de rondwandeling dwaalden de gedachten even af naar de jongemannen die in 1915 probeerden een munitieloods op te blazen. Of de NSB-ers die er hun eigen prikkeldraad-afrastering moesten aanleggen.
Het was weer een mooie tocht en de volgende wordt met lente-weer hopelijk nog mooier.

Fort bij Kudelstaart
Fort bij Hoofddorp
Sectorpark Sloten, afdeling Materiaal
Sectorpark Sloten, afdeling Munitie
Zeilfort Kudelstaart
Stichting Fort van Hoofddorp

Graf van de verdronken korporaal

Tekst en foto: René Ros.
Met dank aan: Mischa Smeding (gem. Amsterdam, begraafplaats De Nieuwe Ooster).

Onlangs was ik weer eens op de begraafplaats De Nieuwe Ooster in Amsterdam. Natuurlijk ook even langsgegaan bij het graf van Hendrik Bander, de verdronken korporaal van het Fort aan het Pampus. De naam van het fort staat op de grafsteen genoemd. Maar het hele grafmonument was weg!

Na mijn ontdekking van het graf, eind 2017, is het door de begraafplaats op een lijst van te bewaren bijzondere graven geplaatst. Wetende dat er nog iemand in het graf begraven zou worden, nam ik aan dat dat moment was gekomen en het monument tijdelijk elders lag.

Toch maar even langs de administratie gegaan waar ik als een oude bekende werd begroet en werd uitgenodigd een stukje te gaan wandelen. Ik meende een blik van "ben benieuwd wat hij er van gaat vinden" te zien. We liepen naar een grasstrook vlakbij de parkeerplaats en daar was tot mijn grote verrassing het grafmonument opgesteld. Ik was er kort tevoren langs gelopen...

De grafsteen had, door de lange tekst voor Hendrik Bander, geen ruimte meer voor een vijfde naam. Om de huidige steen, vermoedelijk uit 1942, te behouden, had er een kleine steen of glasplaat toegevoegd kunnen worden. De familie had al voor een geheel nieuwe steen gekozen met de huidige tekst en een toevoeging. Als oplossing is het grafmonument afgestaan aan de begraafplaats en verplaatst naar vak 82. Zonder de stoffelijke resten want die liggen uiteraard nog in het graf in vak 25. Dat maakt het helaas minder authentiek.
Binnenkort worden de letters opnieuw 'gezwart' en dan is het een enorme verbetering van een door coniferen onzichtbaar graf zoals ik het aantrof.

"Hier zal het monument altijd blijven", zei de medewerkster, "en bedenk dat als jij ons niet op het graf had gewezen, het dan weg was geweest". Ik had niet verwacht dat dat al zo snel gezegd zou worden...

Biografie Korporaal Bander
'Wie was de verdronken korporaal?' in Nieuwsbrief 458