Sluit [X]   
 

Steunen met een donatie?

© 1999-2025, René G.A. Ros
Laatst gewijzigd 27-5-2025

Nieuwsbrief Stelling van Amsterdam

Nieuwsgierig? Lees deze nieuwsbrief maar!Nieuwsbrief 556

Nieuwsbrief Stelling van Amsterdam
Een nieuwsbrief over militair erfgoed in de regio Amsterdam.
27ste jaargang, nummer 556, 27 mei 2025

 

Inhoud

In deze nieuwsbrief:

 

Inleiding

Weer een bomvolle en gevarieerde nieuwsbrief. Met de excursie naar Durgerdam, de gevonden unieke bouwfoto's van Fort bij Nigtevecht, reacties op het kunstmatige intelligentie-artikel, ontwikkelingen op Fort bij Penningsveer en Fort Zuidwijkermeer, bezoek aan het Kazemattenmuseum Kornwerderzand en Aalsmeerse archieven over een liniewal en een inlaatsluis.

Tip: houd de cursor boven de afbeeldingen om een beschrijving te lezen.

 

Dienstberichten

- Op donderdag 29 mei aanstaande is het Hemelvaartsdag. Onze bibliotheek is dan in de middag open. Als je dan wel gelegenheid hebt om langs te komen, bij te praten en materiaal in te zien dan ben je van harte welkom. Wellicht tijdens een fietstocht naar Fort Uitermeer?
Bibliotheek

- Ik had het eerder en handiger kunnen doen, maar op basis van de hoofdverdedigingslijn (HVL) bleek het eenvoudig om in Google Earth er een vlak van te maken om het oppervlakte van de Stelling te berekenen. Net als de hoofdverdedigingslijnen van drie verschillende linies (zie nieuwsbrieven 524 en 535), blijkt ook het oppervlakte van de Stelling binnen de HVL niet te kloppen c.q. onnauwkeurig te zijn. Andere publicaties noemen 900 km2, maar Google Earth berekent het als 720 km2 wat een correctie van maar liefst -20% is! Het Google Earth-bestand waarmee de lengte voor drie linies is bepaald, is aangevuld met het StvA-vlak. Je kan het bestand als bewijsmateriaal downloaden, en eventueel controleren en helpen verbeteren.
HVL Waterlinies bestand

- Onze oudste publicatie 'Patriotten 1787' (2006) is gemoderniseerd en in een nieuwe versie beschikbaar. Als de gotische letters je een doorn in het oog waren, die zijn vrijwel geheel verdwenen. De teksten en afbeeldingen zijn in de eigen database ingevoerd, gecontroleerd door Peter Schat, en als PDF gegenereerd. De meeste voordelen van de wijzigingen zitten achter de schermen.
Patriotten 1787

- Nieuw van het sitebureau Hollandse Waterlinies: "Hoe werkt het watersysteem van de Hollandse Waterlinies?"
Een animatiefilmpje met een paar bloopers, zoals over Zijkanaal A en gemalen.
'Hoe werkt het watersysteem van de Hollandse Waterlinies?' op YouTube

- Reactie: "Weer een mooi gevulde nieuwsbrief. Interessant stuk over Uithoorn!"

 

Excursie naar de Kustbatterij bij Durgerdam (H)

Tekst en foto: René Ros.

Op zaterdag 28 juni aanstaande organiseren we een aparte excursie naar de Kustbatterij bij Durgerdam. Het is een van de weinige mogelijkheden om met een historische rondleiding de afgelegen kustbatterij met vuurtoren te bezoeken. De boottocht en het schootsveld zijn al een belevenis, het eiland en de gebouwen zijn een ervaring op zich. Aanmelden is gestart!

Zicht vanuit de vuurtoren op de Kustbatterij bij Durgerdam.De excursie begint om 12.45 met inschepen op de veerboot, afgemeerd aan de buitenzijde van de schutsluis bij het adres Bert Haanstrakade 1051 in Amsterdam-IJburg. In IJburg geldt betaald parkeren, maar het is goed per fiets en met de tram 26 bereikbaar. Om ongeveer 15.15 worden we weer van het eiland opgehaald en uiterlijk 15.45 zijn we terug in IJburg.

We verblijven ongeveer anderhalf uur op het eiland, voor een rondleiding en vrij wandelen. Twee eigen gidsen zullen aandacht aan de militaire historie en de natuur schenken. Neem ook zeker een fotocamera mee!
Je kan zelf eten en drinken meenemen, maar het afval zal je ook zelf mee terug moeten nemen. Op de veerdienst is aan boord ook drinken te verkrijgen. Op het eiland zijn toiletten aanwezig.

De kosten bedragen 25 euro inclusief btw en aanmelden en betalen vooraf is noodzakelijk. Donateurs ontvangen 10% korting. Meld je aan via onderstaande link en je ontvangt daarna een bevestiging met informatie voor de betaling. Aanmelden kan tot en met 20 juni aanstaande, zolang er nog plaatsen op de veerboot zijn.

Kustbatterij bij Durgerdam
Aanmelden voor excursie Kustbatterij bij Durgerdam
Rederij Navigo
Vuurtoreneiland

 

Zeldzame bouwfoto's gevonden

Tekst: René Ros.
Foto's: collectie Geniemuseum.
Met dank aan: Frans van Bavel en Twan Kusters (Geniemuseum), Huib Fransen, David Ross.

Een van de militaire collecties die een direct verband met onze Stelling heeft, is die van de Stichting Historische Genieverzameling welke beter bekend is als het Geniemuseum. Het omvat de geschiedenis van het Regiment Genietroepen dat tegenwoordig op de Van Brederodekazerne en de Lunettenkazerne bij Vught is gevestigd. We gingen terug, nu niet voor het museum, maar vanwege de unieke foto's die in de collectie gevonden zijn.

Beton storten op Fort bij Nigtevecht.Het was al vele jaren bekend dat foto's van de bouw van Fort bij De Kwakel door W.H. Cool zijn gemaakt. Hij was daar destijds als luitenant der Genie bij betrokken en het fotoalbum schonk hij aan de Historische Genieverzameling toen hij uit dienst was. In 2016 hebben we van het Geniemuseum de scans ervan mogen ontvangen, om ze te bestuderen of er zand in de lokalen werd gebracht om de daken op te storten. In het Noord-Hollands Archief ligt zijn dagboek over de bouw van hetzelfde fort, welke recent is gedigitaliseerd voor alle 323 dagen.

Uit verschillende bronnen waren ons wel al drie foto's van een net voltooid Fort bij Nigtevecht bekend. De vraag was dan ook, zijn er nog meer foto's van Cool? Ja, die blijken er te zijn!!! En waarschijnlijk zijn die al eerder ontdekt, maar weer in de vergetelheid geraakt of heeft iemand ze voor zichzelf gehouden.
Nu de collectie van het Geniemuseum, na 15 jaar werken door de vrijwillige medewerkers, geordend en beschreven is, kwamen er vrij eenvoudig meerdere fotoalbums van Cool boven water. Een aantal foto's zijn helaas geheel verbleekt of onscherp en met moeite is te zien wat er op staat. Maar het merendeel is nog in goede staat.

Van het Fort bij Nigtevecht werd een eigen fotoalbum gevonden met 29 FANTASTISCHE foto's van de bouw van het fort en de nevenbatterij, uit de periode augustus 1904 tot en met mei 1905. Met foto's van de tijdelijke loods en betonfabriek dat ten noorden van de gracht stond. Met een tijdelijke houten brug over de gracht om met smalspoorrails de kipwagens het beton naar de bouwplaats te rijden. En vervolgens vele foto's van het maken van bekisting, storten van het beton, verdichten ervan en uit de bekisting halen.

Van bovenaf kijk je op de muren die net gestort zijn, terwijl het dak er nog niet is. Maar ook de drie woningen en de bergloods, het lossen van de voorpantsers voor de hefkoepels, het zand storten aan de frontzijde van de nieuwe gebouwen en de honden en paarden. De foto's zijn een aanvulling op die van Fort bij De Kwakel en geven een beeld voor alle forten met gebouwen. O ja, ook deze foto's tonen niets dat er op wijst dat de lokalen met zand werden gevuld om daarop het dak te storten.
Na voltooiing van Fort bij Nigtevecht is Cool naar Fort bij De Kwakel gegaan. Zijn leidinggevende was Kapitein F. Dekker waarvan een portretfoto aanwezig is. Hem kenden we al van Fort aan de Middenweg en zijn handtekening staat op een bouwtekening van Fort bij Nigtevecht.

Bouw van de ontijzeringsinrichting op de Militaire Drinkwatervoorziening.Een kleiner publiek zal de foto's van de bouw van de Militaire Drinkwatervoorziening bij Sloten weten te waarderen. Cool heeft er als Genie-officier in 1902-1904 gewerkt en liet er drie fotoalbums van na. In totaal gaat het om 74 foto's, maar twee fotoalbums zijn vrijwel identiek en verschillen alleen de bijschriften of de mate van verbleken van de foto's. Het slaan van de heipalen, de betonmolen met kipwagens, het metselen van bakstenen funderingen en muren, het plaatsen van dakspanten, het plaatsen van afsluiters, de stoommachines en het slaan van de bronputten. En tot slot foto's van het geheel voltooide complex van ontijzeringsinrichting, filterbassin, reinwaterkelder en machinegebouw.

De drie woningen staan ook op de foto's, maar die waren al eerder gebouwd. De leukste foto is het storten van de vloer van de ontijzeringsinrichting waarin stokjes staan om de openingen in de vloer te krijgen. Het water moest immers door die vloer de kelder in sijpelen. Ook bijzonder zijn de foto's van twee logiesschepen voor de arbeiders en leidinggevenden, waarvan één leesbaar de naam van aannemer "D. de Groot Gorinchem" draagt.

Het derde fotoalbum was maar deels gevuld met foto's van de Drinkwatervoorziening. Vanaf een pagina "Militaire foto's" bleken nog 62 geheel andere foto's te zitten. Vermoedelijk zat Cool toen op een kazerne in Utrecht, waarschijnlijk de Damlustkazerne. Het bevat veel foto's van oefeningen op de grachten van het Fort aan het Vossegat: bruggen erover bouwen en ijsvrij maken. Maar ook van sportwedstrijden, geweergymnastiek, tentenkamp, aanleggen van loopgraven met schuilplaatsen en ander gegraaf in zandgrond. Opmerkelijk is een foto van kleine geschutskoepels, die mogelijk als proefneming van hout waren. Er zijn ook veel foto's van militairen die op en rond de Koninklijke Militaire Academie (K.M.A.) te Breda met drijfzakken, roeiboten en bruggenbouw bezig zijn. Cool was van 1907 tot 1916 werkzaam op de K.M.A.

Toren en contrescarpgebouw van Fort bij Honswijk.Er was gehoopt dat er ook veel foto's van forten van de Nieuwe Hollandse Waterlinie tussen zouden zitten, maar dat viel wat tegen. Het bleken er maar twee te zijn, en zonder datum. De eerste is een foto van manschappen in witte en donkere uniformen in het gelid voor de kazerne van het Fort Ronduit bij Naarden. De naamsteen van het fort is leesbaar van de foto. Mogelijk is ook een foto van een kanon, met zicht op een oever van een groot water, op dit fort gemaakt. De tweede foto is van het Fort bij Honswijk en geeft een beeld van de 'straat' tussen de toren en het contrescarpgebouw, met enkele militairen.

Historische foto's van de Nieuwe Hollandse Waterlinie blijven dus, omdat er weinig gebouwd werd toen het fototoestel haar intrede deed, heel zeldzaam. Maar we kunnen er in ieder twee aan toe voegen. Er zijn ook drie fotoalbums van Cool over de Stelling van het Hollands Diep en het Volkerak waar hij tijdens de mobilisatie 1914-1918 was gelegerd. Daar hebben we nog niet naar gekeken, ze zijn ook nog niet gedigitaliseerd, en laten we graag aan anderen om te ontdekken.

Door de medewerkers van het Geniemuseum zijn de foto's van drie fotoalbums gescand. Om de foto's te bekijken en te helpen met scannen ben ik naar Vught geweest en heb met een eigen scanner het fotoalbum van Fort bij Nigtevecht gescand. Alle foto's zijn vervolgens door mij beschreven, door de originele bijschriften en datums over te nemen en een eigen gedetailleerde omschrijving toe te voegen. De tien mooiste foto's van Fort bij Nigtevecht zijn als digitaal fotoalbum aan de Stelling-website toegevoegd.
Heel veel dank aan de medewerkers van het Geniemuseum voor de medewerking en samenwerking! Als je interesse hebt in of meer informatie wenst over de foto's, neem dan contact op met ons of met de bibliotheek van het Geniemuseum via het adres info@geniemuseum.nl o.v.v. 'BIBLIOTHEEK FOTOALBUMS StvA'.

In 1907 woonde Cool enkele maanden met zijn vrouw in Utrecht. Volgens het bevolkingsregister van de gemeente Utrecht verhuisde hij uit Uithoorn en zij uit Amsterdam. De Linie Kudelstaart - Uithoorn was al gereed en voor de forten bij Uithoorn werd pas twee jaar later aan de bomvrije gebouwen begonnen. Heeft hij daar gewerkt aan andere militaire voorzieningen? Wellicht de bomvrije gebouwen van Fort bij Kudelstaart? Waar zijn die foto's?

N.B. Vanaf 26 mei tot 7 juni verschijnt tussen 10.00 t.e.m. 22.00 uur elk uur een van de 176 foto's, kaften en inhoudlijsten in de Collectie Inventaris. En vervolgens ook op ons Bluesky account en LinkedIn bedrijfsprofiel. Alles geheel automatisch, uiteraard. Zie de iconen op onze webpagina's en volg ons als je dat nog niet doet?

Eerste-Luitenant Cool (NIEUW)
Fotoalbum 'Bouw Fort bij Nigtevecht' (NIEUW)
Fort bij Nigtevecht
Militaire Drinkwatervoorziening
'Dekkingen van beton' in Nieuwsbrief 439 (2016)
'Genieverzameling: waterlinie-documenten in Brabant' in Nieuwsbrief 549 (2024)
Collectie Inventaris

 

Reacties 'Wat weet A.I. over de Stelling?'

Tekst: René Ros.
Met dank aan: meerdere personen wier namen bij de redactie bekend zijn.

Een door AI gegenereerde afbeelding van een remise van Fort bij Abcoude op de wal van Spaarndam.In Nieuwsbrief 554 verscheen het artikel 'Wat weet A.I. over de Stelling?', waarover een paar reacties binnen kwamen.

"Ontzettend leuk en leerzaam je artikel in de nieuwsbrief over het gebruik van A.I. Denk persoonlijk een slechte tool om iets rond geschiedenis op papier te krijgen. Vooral je opmerking dat je elke dag een ander antwoord krijgt klopt. [...] Geef mij maar 'echte' bronnen 😊".

"Zou de auteur van de FaceBook pagina Hollandse Waterlinies ook A.I. gebruiken? Op 7 april jl. stond er: "Wist je dat in de forten van de Stelling van Amsterdam vaak hefkoepels werden gebruikt? In de hefkoepel werd een kanon, machinegeweer of mortier geplaatst."
Jammer dat zo'n bericht dan ook nog gedeeld wordt."

Inderdaad, A.I. kan tegenwoordig ook de verklaring zijn voor onjuistheden in een tekst.

'Wat weet A.I. over de Stelling?' in Nieuwsbrief 554 (2025)

 

Ontwikkelen van Penningsveer en Zuidwijkermeer

Tekst: René Ros.
Foto's: Carolien Vernout (DStvA), René Ros, Jelle Draper (i.o.v. Landschap Noord-Holland).
Met dank aan: Balster van Duijn (Ruimtetijd B.V.), Martin Hilgers, Carolien Vernout (DStvA), Brecht de Groot (Landschap Noord-Holland).

Uitnodigingen voor feestelijke fortborrels mogen best duidelijker zijn over wie er uitgenodigd zijn en welke kledingvoorschriften gelden. Een tweekoppige delegatie van het Documentatiecentrum maakte gebruik van een uitnodiging van Landschap Noord-Holland voor de "projectafsluiting Fort Zuidwijkermeer". Bleek het een kleinschalige 'elite-opening' met gedeputeerde, wethouders en directeurs te zijn. Goed dat de wandelschoenen bij de auto waren gewisseld voor iets netter schoeisel!

Gracht met bomvrije kazerne van Fort bij Penningsveer.in de ochtend hadden we een deel van de Stelling langsgereden en mochten we met die wandelschoenen op Fort bij Penningsveer rondlopen. Het fort waarvan de gebruiker zo graag wilde dat het vanwege historische banden eigendom van Defensie zou blijven. Toen het toch werd verkocht mocht het vanwege het Didam-arrest uit 2021 niet eerst aan andere overheden aangeboden worden. Volgens het gelijkheidsbeginsel moet het aan de markt worden aangeboden en zodoende werd dit fort in 2022 voor 1,5 miljoen euro openbaar verkocht aan het bedrijf Ruimtetijd B.V.

Deze nieuwe eigenaar wil het fort "ontwikkelen tot een creatief landschap waar experiment voortdurend gaande is. Tegen de versnelling van de maatschappij in en omringd door de natuur van dit UNESCO erfgoed". Buiten het gebouw zagen we nog niet veel van die ontwikkelingen, maar die blijken vooral binnen te hebben plaatsgevonden. We hopen dat de historische oorsprong van het fort na het uitvoeren van de plannen duidelijk blijft. We hebben rustig een rondje over het groene fort kunnen lopen en mooie foto's gemaakt.

Na een fort dat aan het begin van een herontwikkeling staat, gingen we naar een fort voor de oplevering van de herontwikkeling. Tussendoor bekeken we een aantal van de kleine bouwwerken rond Spaarndam. En na een lunch moesten we wat ophalen bij de papierrestauratoren in Zaandijk, daarna binnendoor naar Fort Zuidwijkermeer.

Spreker Bas Rüter, Directeur Landschap Noord-HollandBas Rüter, Directeur Landschap Noord-Holland, begon zijn toespraak opmerkelijk door te zeggen dat ze het betrekken van buurtbewoners gewoon verkeerd hadden aangepakt! Complimenten voor deze eerlijkheid en de drang naar verbetering. Mede daardoor heeft het traject voor hergebruik van Fort Zuidwijkermeer acht jaar geduurd. Met een huurcontract van 10 jaar gaat Bourgondisch Lifestyle het fort exploiteren als 'Kaasfort Amsterdam'.
Gedeputeerde Beemsterboer herinnerde aan de subsidie en lening die de provincie heeft verstrekt, omdat ze het hergebruik van de forten belangrijk voor het behoud vindt. En wethouder Breunesse van Zaanstad sloot zich daarbij aan. Opmerkelijk was dat de wethouder het eigenlijk jammer vond dat ze maar één fort in hun gemeente hebben, er liggen vijf forten op maximaal 1 kilometer van hun gemeentegrens. Er zijn inmiddels meer gedeputeerden en wethouders die liever geen werelderfgoed hadden gehad.

Vervolgens werd het fort 'officieel' geopend door de gedeputeerde en wethouder aan een touwtje elk een deur van de hoofdtoegang open te laten trekken. Waar is de tijd van het schieten met kanonnen gebleven!? Nieuwe ARBO-wetgeving voor politici, omdat een paar ex-gedeputeerden gehoorbeschading hebben opgelopen?
Met wat bubbels werd geproost en binnen nog wat verteld over de verbouwing en het nieuwe gebruik, o.a. door eigenaar Bourgondisch Lifestyle René Koelman. Wij troffen er een vrijwilliger die niet wist dat er al 26 jaar een website over de Stelling is, die ook voor hem is gemaakt. We hebben nog niets van hem gehoord, zodat we vermoeden dat hij al zeven weken bezig is om de hele website door te nemen.

Het kleine gezelschap werd in drie groepjes opgedeeld voor drie korte rondleidingen. Op het dak ging het over de natuurwaarde van het fort en wat daar de afgelopen tijd aan is verbeterd. Het was niet meer overwoekerd, maar ook geen kaalslag. En zo te horen kunnen lokaal gevangen kikkerbilletjes ook in het bourgondische assortiment, of mag dat niet van de boswachters?

Werkzaamheden op de snij- en expeditieafdeling van het Kaasfort.Links in het hoofdgebouw werd verteld over het afrijpen en de distributie van niet-gangbare, ambachtelijke kazen voor horeca en detailhandel, waaronder de eigen winkels in Amsterdam en Beverwijk. Op het fort is geen verkoop aan particulieren, dat vinden die genoemde buurtbewoners wel fijn.
Rechts in het hoofdgebouw zagen we de kantoorruimten, de vrijwilligersruimte in het door de Duitse bezetter aangebouwde toiletgebouw maar ook de keelkazemat met munitieopslag en de kelder eronder.

De bedoeling is nooit om betweterig te zijn, en bij een gevoeligheid let ik daar extra op en hou mijn mond. Op dit fort zijn de kelders de gevoeligheid, waar ik echter door een ander in de discussie werd getrokken. De afgelopen jaren heb ik een oogje open gehouden en archiefstukken aangevraagd, maar geen snippertje bewijs gevonden dat de twee kelders onder de beide keelkazematten bestemd waren of gebruikt zijn voor de opslag en distributie van vlees.

Alleen in het bouwbestek worden de kelders genoemd. In de Memorie van Verdediging, de handleiding van het fort, worden ze niet genoemd. Op situatietekeningen staan de trappen wel aangegeven, maar de kelders niet en zelfs de aanduiding 'kelder' ontbreekt. Terwijl alle andere ruimten wel benoemd worden, waaronder "Levensmiddelen". In het Stelling-archief zijn geen dossiers met 'abattoir', slacht' of 'vleesch' gevonden en slechts tweemaal 'voeding' in niet relevante omschrijvingen.

Bezoekers in een van de kelders in de keelkazematten.Dat is onvoldoende om het als feit te presenteren, hoogstens als hypothese maar niet in alle soorten publicaties. De website Oneindig Noord-Holland geeft nog gekkere informatie over de kelders, maar dat is een leukeverhaaltjeswebsite.
De enige andere en oudste bron die het vleeskelders noemt, en waar het oorspronkelijke provinciaal monumentregister naar verwijst, is het beroemde Stelling-boek uit 1988. En alhoewel dat boek erg belangrijk voor het bewustzijn en behoud is geweest, heeft het meerdere aannames als feiten gepresenteerd. Op basis van archiefstukken is - sorry om te moeten zeggen - niet met zekerheid te zeggen waar de kelders voor gebouwd en gebruikt zijn. Nu wordt één ervan voor het afrijpen van kaas gebruikt, dat is een onweerlegbaar feit.

In januari 2018 wisten we van de plannen voor het fort en mochten we met een ploegje het hele fort binnen en buiten fotograferen om de situatie van dat moment vast te leggen. Dat was wel verstandig om te doen, maar een dramatische verbouwing is het gelukkig niet geworden. Waar met voedingsmiddelen wordt gewerkt zijn de muren en plafond natuurlijk aangepakt. En alle manschappenlokalen hebben tussenwanden gekregen die strak in de originele verfkleur zitten.

Een aantal ruimten op de uiteinden van het hoofdgebouw, zoals de intacte privaten, zijn geheel ongemoeid gelaten. Ook de originele tussenwanden hebben nog afbladderende verf, het is mooi verval en nog goedkoper ook. In de poterne lijkt het alsof er weinig gebeurd is, behalve dat de stormdeuren weer open zijn. De muurschildering is daar ook nog aanwezig, maar hoe het met de schilderingen in een paar lokalen van het hoofdgebouw is, hebben we deze keer niet kunnen zien. Wellicht een volgende keer?

Het zal niet verbazen dat tot slot de bar en een kaasbuffet werden geopend, dat volgens de collega verrukkelijk was. Zelf lust ik geen kaas en was blij dat het fort niet naar kaas rook...

Fort bij Penningsveer
Fort Zuidwijkermeer
Ruimtetijd
Kaasfort Amsterdam
'Van fort naar kaasbunker: de verborgen geschiedenis van Fort Zuidwijkermeer' op YouTube NHL

 

Buiten de Stelling: Kazematten Kornwerderzand

Tekst en foto's: René Ros.
Met dank aan: Otto Bodemeijer (DStvA).

Het bleek alweer zeventien jaar geleden te zijn, dat we de Positie Kornwerderzand op de Afsluitdijk hebben bezocht. Je wacht voor dit soort dingen vaak te lang op een passende gelegenheid. Dat we een soldatenkist in het nabijgelegen Makkum moesten ophalen was dan eindelijk de aanleiding om op zaterdag 4 april naar Friesland te rijden.

Een van de Nederlandse kazematten bij Kornwerderzand.Het ophalen van de soldatenkist kostte weinig tijd en was een mooie reden om de plaatsjes Makkum en Kornwerd te bekijken en vanaf de voormalige zeedijk naar de Afsluitdijk te kijken. We nuttigden een vroege lunch in een restaurant bij Zurich, waarna we de hele middag tijd hadden voor het Kazemattenmuseum Kornwerderzand. Wat ook de locatie is van een aantal authentieke Duitse opnamen uit mei 1940 in onze collectie.

De parkeervoorzieningen zijn uitstekend, vervolgens twee maal met trappen onder de draaibrug door slingeren was wel grappig maar een aardige hindernisbaan. De toegangsprijs aan de kassa was met slechts 10 euro zeker geen hindernis en met de Museumkaart is het gratis! Het toegangsbewijs geeft je toegang tot twee los gelegen terreinen en een tussengelegen mitrailleurkazemat. Alles uitstekend voorzien van informatieborden.

In totaal konden we vijf indrukwekkende Nederlandse kazematten en drie minder indrukwekkende Duitse verblijven van binnen bekijken. In 2008 was er nog veel beplanting op de wallen en het interieur van de kazematten was zo veel mogelijk origineel ingericht maar behoorlijk leeg. Anno 2025 is de beplanting weg en zijn veel ruimten in gebruik genomen als tentoonstellingsruimte. Met voorwerpen, informatieve teksten en beeldschermen zijn die ruimten zelf niet meer te beleven. Ook is het het lokale verzetsmuseum geworden. Toch overheerst het gevoel dat je kort na mei 1940 door de kazematten loopt.

Een gang in een van de kazematten van Kornwerderzand.De "in eigen beheer gemaakte" video's gaven een bewegend beeld maar diverse gebruikte afbeeldingen waren van matige kwaliteit. Ook verraste het dat er een stellig verband met de Atlantikwal werd gelegd. Terwijl bij de ingebetonneerde tank juist geen verband met de Rijn-IJssel verdediging (m.n. de IJssellinie) werd gelegd. Misschien toch nog eens de bronnen erop nakijken, zoals het boek 'Kazematten op de Afsluitdijk, Den Oever, Kornwerderzand, Wons, Breezand' door drs. J.R. Verbeek† uit 2013.

Na drieënhalf uur rustig rondwandelen hadden we alles bezocht en waren we onder de indruk van wat we gezien hadden. Het was niet druk en het museum is veel dagen in het seizoen open, zodat je het prima op eigen gelegenheid kunt bezoeken. Er is een restaurantje maar we weten niet wat er geserveerd wordt, het aanbod staat niet op de website, en daarom hadden we elders geluncht.

We hebben erg van het bezoek genoten en keerden vermoeid maar voldaan terug naar Amsterdam. De heen- en terugreis duurde bijna net zo lang als het bezoek aan het museum. Maar ach, het was gezellig en we hebben zowel van het tussenliggende landschap als het museum genoten. Bovendien stond er een soldatenkist in de achterbak, maar daarover een andere keer meer.

Kazemattenmuseum Kornwerderzand

 

Archieven gemeente Aalsmeer (1/2?): vervallen weg en sluis

Tekst en foto's: René Ros.
Bronnen: Noord-Hollands Archief, 1949 Gemeentebestuur van Aalsmeer (Gemeente Aalsmeer), 1929-1945; Noord-Hollands Archief, 2316, Gemeentebestuur van Aalsmeer (Gemeente Aalsmeer), 1946-1985; Noord-Hollands Archief, 1459 Gemeentebestuur van Aalsmeer (Gemeente Aalsmeer), 1986-1995.

Na 2024 zal ook dit jaar het Noord-Hollands Archief in Haarlem weer een aantal maal bezocht worden. Er waren al eerder veel archiefstukken geraadpleegd, maar het laatste bezoek was in 2016 geweest. De wensenlijst was wat lang geworden en er zijn in de loop der tijd ook nieuwe archieven beschikbaar gekomen. Na elk bezoek worden de resultaten verwerkt en, zodra er tijd in de agenda is, een nieuw bezoek gepland. In drie archieven van de gemeente Aalsmeer, over de Vuurlijn en het Fort bij Kudelstaart. Een groot aantal betrokkenen leeft nog en bij hen zal deze informatie gedeeltelijk bekend zijn, maar archiefbronnen geven mogelijk een uitgebreider en betrouwbaarder beeld?

Vuurlijn langs Batterij I in de Linie Kudelstaart-Uithoorn.De gemeente Aalsmeer trok vanaf 22 april 1933 met de gemeente Uithoorn op tegen het ministerie van Defensie, via de Eerstaanwezend-Ingenieur (EAI) te Amsterdam. Hun zorg betrof de weg Vuurlijn in hun beider gemeenten, langs de Linie Kudelstaart - Uithoorn. Zij beklaagden zich over de zeer slechte staat van het wegdek. Daarmee blijkt dat Vuurlijn toch een originele naam is, in ieder geval in 1933.

De EAI liet in juni weten dat "enkele zeer gevaarlijke kuilen waren gedicht" en in juli begonnen zou worden met "meerdere verbeteringen". In augustus schreef de gemeente Aalsmeer aan de EAI dat die verbeteringen nog niet waren aangebracht en wilde voor september weten of de EAI aan hun verzoek wil gaan voldoen. En dreigde het dossier aan de minister van Defensie te gaan voorleggen. In het antwoord van de EAI ging hij het juridisch pad in, door te vragen welke verordening aan het verzoek van de gemeente ten grondslag ligt. Maar deelt tegelijk mee dat de werkzaamheden op 22 september zouden worden aanbesteed.

Op 7 november 1933 laat Uithoorn aan Aalsmeer weten dat zij een telegram aan het ministerie van Defensie hebben gestuurd met de tekst: "Toestand Vuurlijn onhoudbaar. Ten gevolge van veel regen levensgevaarlijk. Verzoeke dringend spoedige maatregelen." De week ervoor was (in De Bilt) gedurende 23 uur 26 mm. regen gevallen.

Het is september 1934! als de EAI schrijft: "dat ik geen termen kan vinden over te gaan tot een grondige vernieuwing van den weg KUDELSTAART-UITHOORN, zulks in verband met de omstandigheid, dat na het gereedkomen van den Provincialen weg, AALSMEER-UITHOORN bedoelde weg van zeer ondergeschikt belang zal worden. Niettemin zal de onderwerpelijke weg in een zoo goed mogelijken staat worden gehouden." En daarmee eindigen de dossiers over de weg.

Het is soms makkelijk te vergeten dat voor ons vanzelfsprekende wegen, destijds nog niet bestonden. Leerzaam om te realiseren dat de weg die onderdeel werd van een liniewal heel lang de doorgaande weg tussen Aalsmeer/Kudelstaart en Uithoorn is geweest en nu vooral een fietspad is. De provinciale weg is in 1939 opgeleverd en werd later N201 genoemd.

Een dossier dat de periode 1982-1988 beslaat gaat over het deelplan Plasoever 1987, als onderdeel van een bestemmingsplan. Het Fort bij Kudelstaart viel buiten de planzone, dat de Kudelstaartseweg vanaf het fort tot en met de Herenweg langs de oostoever van de Westeinderplassen betrof. Er werd geen vermelding gezien, terwijl het fort al in 1973 een rijksmonument was maar blijkbaar had het nog geen invloed op haar omgeving. De Directie Gebouwen, Werken en Terreinen (vh. Genie) van de Landmacht werd in december 1984 wel genoemd als "verplichte instantie voor overleg Besluit Ruimtelijke Ordening".

Tevens is er een dossier dat begint met een brief van de Stichting Vrienden van Fort Kudelstaart i.o. in oktober 1991 aan de gemeente. De stichting stelt een plan voor om de bergloods van het fort, met een unieke ligging direct aan de doorgaande weg, te kopen en te gaan gebruiken als expositieruimte, theehuis c.q. panne(n)koekenhuis. Anderhalf jaar in het proces laat de gemeente weten dat het geen medewerking aan die plannen gaat verlenen vanwege "verkeersaantrekkende werking van de plannen" en werd het perceel in maart 1994 verkocht aan een particulier.

Keerdam tegen de oostzijde van de Inlaatsluis bij Fort bij Kudelstaart.In mei 1972 spraken de Hoofdingelanden Horn- en Stommeerpolder (nu woonwijken en bloemenveiling) naar het Hoogheemraadschap Rijnland hun zorgen uit, over de inlaatsluis die naast het Fort bij Kudelstaart ligt. Met "verontrust over de slechte toestand" zullen ze bedoelen dat een doorbraak van de sluis gevreesd wordt, met waterinstroom naar onder andere hun polder.

Het lijkt er op dat ze dit al bij de gemeente Aalsmeer hadden aangekaart, omdat die in maart van hetzelfde jaar al een vergunning had verleend voor "aanleg keerdam ter vervanging van het keerschut". Volgens de bijgevoegde tekening gaat het om een aarden dam tegen het oostelijke sluishoofd. Van zowel Rijnland als de provincie Noord-Holland volgde in november goedkeuring.

Na openbare inschrijving werd op 21 maart 1973 de opdracht gegund aan Hollandsche Wegenbouw Zanen B.V. voor 36.850 gulden (vergl. 75.000 euro) die tussen maart en juli 1973 moet zijn uitgevoerd. Uit andere stukken blijkt dat in 1990 de sluis is gerenoveerd en het brugdek is vervangen.
Uit eigen waarneming is bekend dat dat in 2004-2006 nogmaals is uitgevoerd. Daarbij is de keerdam weggehaald en de sluishoofden gerestaureerd waarbij in het oostelijke sluishoofd een betonnen damwand is geplaatst. Tevens is er toen een moderne fietsbrug naast geplaatst.

In de volgende nieuwsbrief volgt een artikel over gevonden explosieven bij het Fort bij Kudelstaart.

Linie Kudelstaart - Uithoorn
Fort bij Kudelstaart
Inlaatsluis benoorden het fort bij Kudelstaart
'Dagboeken Kapitein van Rijsbergen' in Nieuwsbrief 436 (2016)
'Dagboek 'Sluis bij Kudelstaart' in Nieuwsbrief 437 (2016)
'Archieven gemeente Aalsmeer, explosieven Kudelstaart (2/2?)' in Nieuwsbrief 557 (2025) [link wordt later aangebracht]

 

Deze nieuwsbrief is een uitgave van het Documentatiecentrum Stelling van Amsterdam. De redacteurs en auteurs aanvaarden geen aansprakelijkheid, op welke wijze ontstaan, door het gebruik van de inhoud van de website, nieuwsbrief of andere publicatie, door welke persoon en voor welk doel dan ook. Wij hebben ons best gedaan om alle rechthebbenden op deze website / nieuwsbrief te achterhalen. Eenieder die meent dat zijn/haar materiaal zonder voorafgaande toestemming hier is gebruikt, verzoeken wij om zich tot ons te wenden. Bij gebruik als bron voor publicaties en andere uitingen is bronvermelding verplicht en tevens wordt deskundige begeleiding, door bijvoorbeeld de redacteur of auteur, aanbevolen. In de nieuwsbrieven weergegeven meningen zijn een deel van een column of strikt persoonlijk tenzij expliciet anders is aangegeven. 'Majoor Van Hall' en 'Soldaat Troelstra' zijn fictieve militairen uit het verleden die dienen als pseudoniemen voor verschillende personen. Activiteiten zoals rondleidingen worden mogelijk door andere partijen georganiseerd en de verantwoordelijkheid voor inhoud, uitvoering e.d. ligt geheel bij de betreffende partij. De inhoud van een nieuwsbrief wordt na publicatie niet meer gewijzigd en kan later onjuist zijn gebleken of niet meer van toepassing zijn. De auteursrechten berusten bij René G.A. Ros tenzij anders is aangegeven.

Stelling van Amsterdam op Bluesky Doc.centrum Stelling van Amsterdam op LinkedIn

Deze website wordt verzorgd door particuliere experts en is geen website van een overheid.
Alle rechten voorbehouden, o.a. gebruik door commerciële partijen alleen met voorafgaande toestemming.
Stelling van Amsterdam. Een stadsmuur van water.
UNESCO Werelderfgoed sinds 1996
ReneRos.biz voor ontwikkeling, advies & expertise en opleidingen voor Filemaker database-toepassingen. (Advertentie)
 
 
 
FMTraining - Trainingen en cursussen voor gebruikers en ontwikkelaars van FileMaker (Advertentie)