|
InleidingEen lange nieuwsbrief om rustig en ontspannen op de bank te lezen in deze donkerder wordende dagen, met een extra trui. Vervolgens het derde artikel, waarin vragen worden beantwoord, staat in deze nieuwsbrief. En tenslotte het langste artikel met veel plaatjes: over leuke en interessante historische drukwerken en voorwerpen waar we helaas niet een heel artikel aan kunnen besteden. Lees deze nieuwsbrief op: https://www.stelling-amsterdam.nl/nieuwsbrief/2022/nieuwsbrief-518/ Tip: houd de cursor boven elke afbeelding om een beschrijving te zien.
|
Dienstberichten- Er is een nieuwe versie verschenen van 'Beste Nederlanders', een persoonlijke brief over het werk bij een Stay Behind organisatie tijdens de Koude Oorlog. Er zijn een paar kleine correcties en de opmaak is wat gewijzigd, maar ook nieuwe informatie over Kattenburg, advocatenkantoren in Utrecht, oefening Den Helder, afwikkeling opheffing en over een paar gebruikte forten. Ook zijn de vergeten foto's in de bijlage over de forten alsnog toegevoegd. Als je op 22 of 23 oktober naar Fort bij Uithoorn komt, dan is het wellicht handig eerst dit document te lezen en dan vragen te stellen. - In het Amsterdamse metrostation Weesperplein is op een onbekend moment de toegang zichtbaar gemaakt voor het geval het station als openbare schuilplaats zou dienen. Het was verborgen achter een baksteen-muur en een metalen plaat en nu zichtbaar achter glas. Het betreft in ieder geval de zuidoostelijke uitgang, naar de HvA Campus. Ben je in de buurt, ga dan zeker even kijken en dat kan zonder in te checken met je OV Chipkaart. - Vanaf 2012 is al het nieuw ontvangen digitale materiaal meteen in de database ingevoerd. Digitaal materiaal dat tussen 1999 en 2012 beschikbaar was gesteld, zoals foto's van opa, waren daar al deels aan toegevoegd. Onlangs hebben we een eindsprint gemaakt en al het materiaal zit nu in de database, gekoppeld aan forten en militairen. Aan verschillende personen zijn betere scans gevraagd en ontvangen. - Leuk weetfeitje: onze digitale collectie over militair erfgoed, maar vooral de Stelling van Amsterdam, is de 600 GB grens gepasseerd. Back-ups zijn daar niet bij opgeteld...
|
Grenspalen geocachingTekst en foto: René Ros (Kenniscentrum Waterlinies).
Het Kenniscentrum Waterlinies start een actie waarbij iedereen op zoek kan naar grenspalen in de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Door te noteren of er nog een grenspaal is en waar die staat, krijgen we een goed beeld van de kleinste onderdelen van ons UNESCO-Werelderfgoed. Er is een app gemaakt waarmee iedereen met smartphone of (GPS-)camera op pad kan gaan. Na aanmelden ontvang je toegang tot de app en de bijbehorende instructies. Je kan kiezen naar welk fort je in je omgeving wilt en met een plattegrond kan je zien waar de grenspalen zouden moeten staan. Met je smartphone kan je meteen ter plekke aangeven of je een grenspaal aantreft en foto's ervan maken. Als je een (GPS-)camera hebt, dan kan je foto's maken en die later thuis in de app invoeren. Wij controleren en verwerken al deze waarnemingen tot een compleet overzicht. Lijkt het je leuk om mee te doen in oktober en november? Op de aparte Grenspalen Inventarisatie-pagina vind je meer informatie hoe je je kan aanmelden. Aanmelden kan vanaf nu! N.B. Deze inventarisatie omvat voorlopig alleen de terreinen van de Nieuwe Hollandse Waterlinie (NHWL), inclusief die in de Gooi en Vechtstreek. De grenspalen van de Stelling van Amsterdam (StvA) zijn al geïnventariseerd door het Documentatiecentrum Stelling van Amsterdam. Grenspalen Inventarisatie op website Kenniscentrum Waterlinies
|
MUD-paal in bruikleen gegevenTekst: René Ros. Onze verzameling historische voorwerpen en drukwerken over militair erfgoed in de regio Amsterdam is ondertussen gevarieerd én aanzienlijk. Het materiaal is beschikbaar voor bruikleen en zo is op 10 september jl. een MUD-paal naar Hoek van Holland gegaan.
De Stichting Fort aan den Hoek van Holland heeft met haar tentoonstelling in 2015 het betreffende fort moeten verlaten. Met exposities in nabijgelegen voormalige Duitse munitiebunkers 'Hamburg' en 'Bremen' zetten ze hun werk manmoedig voort als Nederlands Militair Kustverdedigingsmuseum. De bunker 'Bremen' is na de Tweede Wereldoorlog gebruikt als centrale post van de MUD aan de Nieuwe Waterweg. Op een van de wanden is ook een originele plattegrond van de Nieuwe Waterweg mét de palen te vinden. Uiteraard wilden ze daar ook een echte MUD-paal bij tonen. Die stellen we dan ook met plezier beschikbaar en het is vanaf oktober in hun tentoonstelling te zien. Mijnenuitkijkdienst
|
Koude Oorlog Weekeind op Fort bij Uithoorn (H)Tekst en foto's: René Ros.
Het fort is vanaf de jaren 1970 tot 1991 gebruikt door Operaties, een van de twee Stay Behind organisaties die samen als O&I bekend staan. Hun taak was om een kern van verzets- en inlichtingen-agenten voor te bereiden. Bij een mogelijke bezetting door het Warsaw-Pact/Sovjet Unie moest het verder uitgebouwd worden om de bevolking tot verzet aan te zetten en inlichtingen in te winnen voor een regering in ballingschap. Omdat ook radiocommunicatie een belangrijke rol speelde wordt dit herdacht met het speciale radiozendstation PH60CUBA in de telegrafistenkamer in het fort. Geprobeerd zal worden om verbinding te maken met andere deelnemende stations in objecten van de Koude Oorlog. Hiervoor wordt gebruik gemaakt van de korte golf, deze wordt nog steeds gebruikt door militairen om verbindingen te maken. Op het fort zal ook een radiowagen uit de Koude Oorlog staan.
Het Fort bij Uithoorn is op 22 en 23 oktober open van 10.00 tot 16.00 uur. Toegang is gratis. Koude Oorlog Weekeind, 60 jaar Cubacrisis
|
Vragen gesteld! (3/3)Tekst: René Ros. Op de oproep voor vragen en suggesties voor archiefonderzoek, in de twee nieuwsbrieven voor de zomervakantie, is één reactie gekomen. We blijven daarom vooral doen wat we altijd deden. Namelijk onze eigen vragen beantwoorden maar vooral laten leiden door gevonden en geschonken documenten en voorwerpen. Maar misschien ook beter kijken of van de circa 80 vragen die we per jaar ontvangen, een aantal ook openbaar in deze nieuwsbrief beantwoord kunnen worden. Vraag 2: "Als je de website Topotijdreis bekijkt voor de StvA en NHWL dan zijn de forten soms verdwenen, maar in oude kaarten staan de forten gewoon ingetekend!"
Bij de keuze van de kaarten voor op de website Topotijdreis heeft men om onbekende redenen de militaire en civiele kaarten door elkaar gebruikt. Dat maakt dat je in sommige jaren wél forten ziet liggen en in andere jaren een opvallend fantasie-weiland of geheel wit vlak. Maar dat heeft waarschijnlijk niets met het jaartal te maken. Als je in- en uitzoomt krijg je andere kaarten met verschillende schalen en ook daarbij verdwijnen en verschijnen de forten. Uit een schenking hebben we een map van alle topografische kaarten die de Topografische Dienst in opdracht van de Duitse bezetter tijdens de oorlog uitgaf. Samen met de vraagsteller zijn de kaarten bekeken en geconcludeerd dat daar alle forten wél zichtbaar op staan. De openbare civiele kaarten zijn waarschijnlijk ook gebruikt als basis voor de kaarten die de Sovjet-Unie van Nederland maakte. Op de 1:100.000 kaarten schijnen de meeste forten aangegeven te staan, maar niet allemaal. In Rusland zijn die kaarten nog staatsgeheim zodat wij niet bevestigen noch ontkennen dat dergelijke kaarten in onze collectie aanwezig zijn... Heb jij nog verbeteringen op dit antwoord? Stuur ze gerust toe en we zullen proberen ze te vermelden.
|
Nieuwe aanwinsten in de collectieTekst: René Ros. De eerste helft van 2022 hebben we diverse nieuwe aanwinsten voor de collectie ontvangen. Als er een verhaal te achterhalen is, dan krijgen ze meestal een eigen artikel in deze nieuwsbrief. Deze keer besteden we aandacht aan een aantal waarvan dat verhaal onbekend is. Ze kunnen dus alleen kort genoemd worden, en wellicht weet iemand meer informatie over deze aanwinsten. Van het Cultuur Historisch Museum Oene ontvingen we een boekje met distributiebonnen van de gemeente Amsterdam uit de periode 1914-1919. In de collectie zitten al verschillende van deze bonnen, maar deze uitvoering als boekje met kaft ontbrak nog.
Via een aankoop voegden we de kaart "Landkaart Utrecht I" toe, met daarop de inundaties in de omgeving Oude Wetering en Mijdrecht aangegeven. De verkoper heeft het uiteindelijk geschonken, in ruil voor een rondleiding op Fort Uitermeer dat binnenkort gaat plaatsvinden.
Ook nieuw is een komische foto van militairen voor "Tent 10", voor een gebouw dat sterk lijkt op de manege van de Ripperdakazerne te Haarlem. Komisch, omdat vier man theatraal twee anderen met scheerkwasten bewerken. En een ander heeft een stuk kuch (brood) op zijn bajonet geprikt. Op de kragen is een rond embleem te zien, mogelijk het wiel van het in 1915 opgerichte Korps Motordienst. En ook dat past bij de Ripperda Kazerne. Tevens konden twee groepsfoto's van een zogenoemd brugdetachement worden aangeschaft. Amsterdammer Van de Vrande schreef over zijn dienst bij een dergelijk detachement om een niet nader genoemde brug te bewaken. De commandant op de twee foto's is dezelfde persoon en zijn gezicht komt me heel bekend voor, maar ik weet nog niet waarvan... Alle rivierbruggen (vooral spoorbruggen) zijn na 1918 wel een keer vervangen zodat het herkennen van de brug aan de metalen spanten een lastige klus is. Foto's van dergelijke brugdetachementen in de geïllustreerde pers uit die tijd, zijn van Moerdijk en Westervoort, maar die bruggen lijken niet overeen te komen.
Nog mooier is de prentbriefkaart die ene G. Wielenga op 1 oktober 1915 aan zijn vriend Jouwsma in Sneek stuurde. Het toont vier militairen en twee fietsen voor een woning waaraan het bord "Bureau Detachementscommandant" is bevestigd. In het zolderraam is een naaimachine te zien. Één militair heeft een platte pet met daarop 'II' dat voor ons 2e Regiment Vesting-Artillerie staat. Achterop toont een stempel dat het in Uithoorn op de post is gedaan.
Vier foto's door één of meer Duitse militairen gemaakt tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn ook toegevoegd. Twee tonen de Cottwicherbrug bij Delden en een derde onbekend geïnundeerd gebied. De vierde foto is van een nog niet geheel afgewerkte groepsschuilplaats, waarvan boven de ingang in ieder geval HM te lezen is met mogelijk daarachter het getal 32, 33, 35, 36, 38, 52, 53, 55, 56 of 58. 'HM' staat voor Hakkelaarsbrug - Muiderberg, dat was het eenvoudigste deel. En bij een magneetvisser konden we twee metalen voorwerpen ophalen. Een soort metalen deksel is volgens Gerard de Graaf (smalspoormuseum Stoomtrein Katwijk-Leiden) een aspot-deksel van een smalspoorlorrie van fabrikant Du Croo & Brauns. Dat laatste was niet moeilijk, omdat die naam in de deksel staat. Het is een soort wieldop op de uiteinden van de wielassen, met een oliesmeerpunt. Er is een deel afgebroken en je kan je voorstellen dat bij een ontsporing de deksel kapot ging en in de gracht van Fort benoorden Spaarndam is gegooid. Want uit die gracht is de deksel opgevist. Een veel zwaarder voorwerp is uit de gracht van Fort aan de Klop gehaald. Het kan dus van het fort komen maar ook uit de fortwachterswoning of een van de andere woningen in de omgeving. Het gaat om een zogenoemde 7-staafs gasradiator die door Houben Werke AG uit Aken is gemaakt, wiens naam drie keer op het apparaat voorkomt. In Nederlandse kranten maakte de Nederlandse vertegenwoordiger er vooral in 1929 reclame voor. De fabriek werd in 1793 opgericht en vermoedelijk maakten ze deze gasradiatoren tussen 1900 en 1940. De gasbranders met kraan zitten onderin en die verwarmden via de staven de omgevingslucht. Een aansluiting op stadsgas lijkt wel noodzakelijk, zodat het nog onduidelijk is of het daadwerkelijk op een fort is gebruikt dat destijds buiten de stad lag. Aanvullend onderzoek is nodig en gaan we proberen, maar dat is niet zo gemakkelijk. Als iemand meer informatie weet, dan horen we dat graag.
Er zijn meer aanwinsten met betrekking tot de Nieuwe Hollandse Waterlinie, met name prentbriefkaarten van/naar een fort, maar die laten we hier buiten beschouwing. In dit artikel zijn de Stelling-aanwinsten met enige informatie beschreven, maar veel meer is er helaas niet over te zeggen. We bewaren ze goed voor wie ze binnenkort of in de verre toekomst wil gebruiken voor onderzoek, publicatie of tentoonstelling. De aanwinsten en andere voorwerpen zijn op afspraak te bekijken in onze bibliotheek op Fort Uitermeer. Voor zover aangekocht is dat mede mogelijk gemaakt door donaties, waarvoor hartelijk dank. Heel veel dank aan alle genoemde organisaties en personen voor hun medewerking. We zullen de spullen zorgvuldig bewaren en waar mogelijk gebruiken. Soldaat Van de Vrande
|
|
Deze nieuwsbrief is een uitgave van het Documentatiecentrum Stelling van Amsterdam. De redacteurs en auteurs aanvaarden geen aansprakelijkheid, op welke wijze ontstaan, door het gebruik van de inhoud van de website, nieuwsbrief of andere publicatie, door welke persoon en voor welk doel dan ook. Wij hebben ons best gedaan om alle rechthebbenden op deze website / nieuwsbrief te achterhalen. Eenieder die meent dat zijn/haar materiaal zonder voorafgaande toestemming hier is gebruikt, verzoeken wij om zich tot ons te wenden. Bij gebruik als bron voor publicaties en andere uitingen is bronvermelding verplicht en tevens wordt deskundige begeleiding, door bijvoorbeeld de redacteur of auteur, aanbevolen. In de nieuwsbrieven weergegeven meningen zijn een deel van een column of strikt persoonlijk tenzij expliciet anders is aangegeven. 'Majoor Van Hall' en 'Soldaat Troelstra' zijn fictieve militairen uit het verleden die dienen als pseudoniemen voor verschillende personen. Activiteiten zoals rondleidingen worden mogelijk door andere partijen georganiseerd en de verantwoordelijkheid voor inhoud, uitvoering e.d. ligt geheel bij de betreffende partij. De inhoud van een nieuwsbrief wordt na publicatie niet meer gewijzigd en kan later onjuist zijn gebleken of niet meer van toepassing zijn. De auteursrechten berusten bij René G.A. Ros tenzij anders is aangegeven.
|
Nieuwsbrief 518
De begroeiing wordt weer minder en de militaire grenspalen worden weer zichtbaar. Daarom is nu het goede moment om te starten met de geocache en op zoek te gaan naar de grenspalen.
De MUD-paal is in 2003 bij de sluizen van IJmuiden gevonden en sindsdien in onze collectie. 'MUD' staat voor Mijnen Uitkijk Dienst, hetgeen een onderdeel van de Koninklijke Marine was. Hun taak was om tijdens een oorlog bij vier haventoegangen het plaatsen van zeemijnen door vijandelijke schepen en vliegtuigen te peilen. Daarvoor werd een zogenoemd Pelorus-apparaat gebruikt, die op palen rond de havenmonden werden geplaatst. De betonnen palen heten dan ook formeel Pelorus-opstanden.
Fort bij Uithoorn is een van de forten die tijdens de Koude Oorlog werden gebruikt door de geheime Stay Behind organisaties. Naar aanleiding van 60 jaar Cuba Crisis zijn er tijdens het Koude Oorlog Weekeind op 22 en 23 oktober as. speciale activiteiten op meerdere toepasselijke locaties.
René Ros is auteur van de uitgebreidste publicatie over O&I, getiteld 'Beste Nederlanders', dat gebaseerd is op de herinneringen van medewerker Operaties 'Pelt'. Hij zal om 11.30 en 14.00 een presentatie verzorgen en vragen beantwoorden over O&I. Er worden bovendien rondleidingen door het fort gegeven, met aandacht voor de 19e en 20e eeuw.
Dat is een vraag over de Topografische Dienst (TD) die tot 2010 onderdeel was van het Ministerie van Defensie. En toen als Geo-informatie onderdeel is geworden van het Kadaster. Voor zover ik weet produceerde de TD twee kaarten: een militaire kaart met alle informatie en een civiele kaart zonder militaire terreinen voor verkoop aan het publiek.
