Nieuwsbrief Stelling van Amsterdam

Nieuwsbrief 400

Nieuwsbrief Stelling van Amsterdam
Thema: "Oefeningen in den vestingoorlog"
14de jaargang, nummer 400, 26 september 2012

Een nieuwsbrief over de website Stelling van Amsterdam met informatie over militair erfgoed in de regio Groot-Amsterdam.
https://www.stelling-amsterdam.nl/nieuwsbrief/

Inhoud

In deze nieuwsbrief:

• Inleiding
• Algemeene reserve en den voorpostendienst
• Nieuwerwetsche mitrailleurs
• Lichtbundels en slapeloozen nacht
• Plankendragers en tirailleurlinie
• Bestorming fort en plundering cantine
• Veldpost en postduif
• Gefingeerd geschut een echte uitzichttorens

Inleiding

Beste lezer,

In de herfst van 1912 werden weer vele dienstplichtige soldaten opgeroepen voor een herhalingsoefening. Deze werd afgesloten met grootschalige "Oefeningen in den vestingoorlog in een gedeelte van het Zuidfront der Stelling van Amsterdam" met de splinternieuwe forten rond Uithoorn.

De oefeningen trokken veel publiek en kwamen ruim aan bod in de kranten. Een onbekende verslaggever schreef en belde regelmatig zijn redactie om verslag te doen van een groots gebeuren.
Zelfs een fotograaf liep het hele gebied door en zijn foto's berusten nu bij het Nationaal Archief. Hartelijke dank aan Dick de Waal Malefijt voor de tip over deze foto's en het Nationaal Archief voor het kosteloos beschikbaar stellen ervan.
Er moet ook gefilmd zijn maar het is mij niet bekend waar de opnamen zijn gebleven: "[het derde bataljon van het 7e regiment] werd voor het gemeentehuis [in Uithoorn] bij het afhalen der inkwartieringsbiljetten door een kinematograaf opgenomen".

Ter gelegenheid van het feit dat deze oefeningen een eeuw geleden werden gehouden, brengt deze thema-nieuwsbrief een aantal interessante en leuke fragmenten van het krantenverslag mét de foto's onder de aandacht. Maar je kan elders op de website natuurlijk ook het hele verslag lezen...

Lees de nieuwsbrief op: https://www.stelling-amsterdam.nl/nieuwsbrief/2012/nieuwsbrief-400/
Volledige verslag Algemeen Handelsblad: https://www.stelling-amsterdam.nl/stelling/documenten/oefening-1912/
Overig kort nieuws op het Stelling Forum: https://forum.stelling-amsterdam.nl/nieuw/
Reageren kan door het contact-formulier te gebruiken. Openbaar reageren met een artikel is ook mogelijk.

De volgende nieuwsbrief zal waarschijnlijk op 10 oktober verschijnen. Bijdragen graag ruim van tevoren toezenden.

Met vriendelijke groet,
René Ros

P.S. Dank voor de verjaarsfelicitaties die ik onlangs ontving!

Tip: houd de cursor boven elke afbeelding om een beschrijving te zien.

Algemeene reserve en den voorpostendienst

Ingevolge de bevelen van den opperbevelhebber der blauwe troepen houdt de 1e Divisie stand in den gereed gemaakten tijdelijke vleugel Noordwijk aan Zee - De Kaag*, terwijl de 2e Divisie - tellende 16 bataljons, 1 compagnie wielrijders, 1 mitrailleurafdeeling, 1 escadron huzaren, 6 batterijen [Vesting Artillerie] en 1 compagnie veldpioniers, met bijbehoorende treinen** - tot versterking van de Stelling van Amsterdam wordt aangewezen.

Deze Divisie marcheert op 23 September in verschillende colonnes over Aalsmeer en Uithoorn naar de haar door den Stellingcommandant aangewezen kantonnementen, waar zij voorloopig de algemeene reserve vormt.

Ingevolg de bevelen van den Stellingcommandant is op 22 September bij het aanbreken van den dag de veiligheidsbewaking ingesteld en zijn onderdeelen van de groepsreserven de sectoren Sloten en Ouderkerk tot den voorpostendienst aangewezen.

* zie de plannen voor permanente vleugeluitbreidingen.
** Trein: "De gezamenlijke middelen, die een leger noodig heeft om de krijgsbehoeften te vervoeren, die strekken tot het behoud der slagvaardigheid" (Bron: Militair woordenboek, H.M.F. Landolt)

Stellingcommandant Fabius

Nieuwerwetsche mitrailleurs en ratels

De eerste strijd is gestreden, duizenden dooden en gekwetsten bedekken de polders en dijkglooiïngen. Dit eerste gevecht heeft al dadelijk het bloedige karakter van een polderoorlog doen uitkomen, waarin één goed opgestelde mitrailleur een geweldige uitgestrektheid terrein onveilig maakt.

Daarna ging de tocht naar Bilderdam, waar we eenige leden van de z.g. Bezuinigingscommissie aantroffen. Nu, zij hadden daar een goed plaatsje en konden het hart ophalen aan het geluid van een ratel, voorstellende het vuur van de nieuwerwetsche mitrailleurs. Trouwens, ook bij den aanvaller werd de zuinigheid betracht: hier stonden de vuurmonden te paffen, voorgesteld door een of ander vuurwerkje achter een scherm of zeil - ons leger zit wel goed in zijn requisieten.

Voorstelling langs de Drecht (o.a. Bilderdam)

Lichtbundels en slapeloozen nacht

Nog dient vermeld, dat in het vak-Aalsmeer een verplaatsbaar zoeklicht van 60 c.M. aanwezig is en een z.g. kamlicht; het vak-Uithoorn beschikt over een zoeklicht van 60 c.M. en een van 90 c.M. Als proefneming zijn zij aangesloten aan de electrische centrale van Uithoorn.

Het is een phantastisch gezicht, die lichtbundels het terrein een oogenblik fel te zien beschijnen. Alles ziet er onder dat licht, hetwelk de rest van de omgeving in nog veel zwarter duisternis laat, anders uit; de toeschouwer is eerst geheel gedesoriënteerd.
De demoraliseerende invloed van de zoeklichten op de Japanners voor Port-Arthur was zoo groot, dat het voldoende was om bundels te richten op in aanbouw zijnde naderingswerken om allen arbeid daaraan te doen eindigen.

De verdediger had westwaarts van Aalsmeer een zoeklicht opgesteld, terwijl een monitor en een defensiesloep op [de Westeinderplas] kruisten. Een prachtig gezicht leverden die over het water glijdende lichtbundels op, terwijl het beschenen riet gouden korenaren geleek. Alleen dit reeds loonde de moeite van een slapeloozen nacht.

Een zoeklicht uit Uithoorn werkte; het bij de centrale aangesloten zoeklicht komt in werking om elf uur, daar anders te veel stroom onttrokken wordt aan de bevolking.

Plankendragers en tirailleurlinie

Snel gaat het thans door den polder rechts en links van het dorp over slooten en slootjes voorwaarts, ijlings werpen de plankendragers* van den verdediger hun last over de smalle waterscheidingen, waarover dan de groepen volgen, wel eens in de haast te veel op plukjes samenballende, om na de verspreiding aan de overzijde weer te trachten stand te houden. Maar de aanvaller, wiens munitie al vechtende werd aangevuld, laat hem niet op adem komen. Met een geestdriftig élan geeft de aanvallende compagniecommandant het voorbeeld om vooruit te snellen

Wij zagen secties zich zeer vlug in den polder in tirailleurlinie** oplossen. Maar bij velen was het merkbaar, dat het feu sacré*** er nog niet inzat - secties, die zoo sloom en langzaam over de planken overgangen gingen, in een propje wachtende totdat er plaats kwam om over te gaan, en zich daarna heel rustigjes aan de overzijde weer verspreidden, dat zij aanzienlijke verliezen zouden hebben geleden.

* Re-enactmentgroepen, zou u zich eens willen gaan bekwamen in de vaardigheid van plankendragers!?
** Breed verspreid naast elkaar lopend.
*** Heilig vuur.

Bestorming fort en plundering cantine

[Welk een voordeel de sterke nevel vanmorgen bood, wisten drie compagnieën te gebruiken om] het fort De Kwakel te naderen, waarbij zij het voordeeltje hadden, dat een veldwacht op den weg buiten het fort zijn post eenvoudig verlaten had.

De aanvaller slaagde er in, aan de keelzijde van het fort te komen, waar de schildwachten bij de smalle draaibrugjes in verbouwereerdheid hun posten ijlings in den steek lieten en naar het fort snelden.

Intusschen was de geheele fortbezetting gealarmeerd, en beschoot* met kanonnen, mitrailleurs en geweren de fortbrug. Niettemin klauterden een paar van de aanvallers onder de gesloten ijzeren deuren op de brug, lichtten de klink er af en lieten de overigen binnen, met het gevolg, dat te ongeveer half zeven de drie compagnieën in het fort waren.

Het laatste bedrijf waarschijnlijk in werkelijkheid wel niet zoo plots van stapel zijn geloopen. De vijand zou zich vermoedelijk om de keelzijde van het fort in het terrein hebben vastgezet. Men vergete ook niet, dat de versperringen van het voorterrein gefingeerd zijn, dus gemakkelijker te passeren dan werkelijke versperringen zouden zijn.

Op het uur, dat ik dit telefoneer, wist de [fort]commandant nog niet, welke beslissing de [Stellingcommandant] over zijn lot had genomen. Wel was hedenochtend, na de zoogenaamde inneming van het fort, bericht gekomen, dat de aanvaller het werk moest verlaten, zoodat deze dan ook spoedig aftrok, na de cantine flink geplunderd te hebben.

* Red.: niet echt natuurlijk, maar scheidsrechters oordeelden over het effect.

Fort bij De Kwakel

Veldpost en postduif

De veldpost schijnt niet zoo vlug te werken, als men zou meenen. Althans, er werden klachten vernomen, dat officieren hun courant een dag te laat krijgen, hetgeen voor hen teleurstellend is, daar dit de eenige bron is, waaruit zij kunnen zien, hoe de toestand eigenlijk is.
Het aardige denkbeeld van de [Stellingcommandant] om een "Veldmare" te laten drukken en onder te troepen te doen verspreiden, ten einde hen dagelijks op de hoogte te houden, heeft hij moeten opgeven, ook alweer pecunia causa*. Om hierin toch enigszins te kunnen voorzien, werden een paar maal enkele duizenden exemplaren van "Het Nieuwsblad voor Nederland" verspreid met een uiteenzetting van den toestand, toegelicht door schetsen.

* Door geld(gebrek) veroorzaakt.

Red.: over de veldpost is geen passende foto beschikbaar. Terwijl van de gebruikte postduiven en de veldtelefoon er wel foto's zijn maar geen tekstfragmenten. Links de veldtelefoon in een tent met de bijbehorende wagen. Rechts kijken officieren naar de postduiven die ze zojuist hebben losgelaten. Wijst een van hen naar een duif die meteen op een boomtak is gaan zitten? Ze kijken iets gespannener dan als wij een e-mail verzenden...

Gefingeerd geschut en echte uitzichttorens

De verdediger had zijn lange verdedigingslinie bezet met twee bataljons van het zevende regiment infanterie in de eerste linie en een landweerbataljon in algemeene reserve. Hij beschikte over acht mitrailleurs, de afdeeling veldartillerie (waartoe diende het vroegere veldgeschut), een batterij lange kanonnen van 10 c.M., een batterij houwitsers van 12 c.M., twee batterijen van 10 c.M. mortier; verder over een zware telegraafbrigade, vier telephoonstations, een groep van drie defensiesloepen.
Hij werd ondersteund door batterijen in de hoofdstelling.
(Enkele der genoemde batterijen waren gefingeerd of voorgesteld door ander geschut).

Heden werd dan ook in de batterijstellingen langs den gedekten verbindingsweg het noodige zware geschut opgesteld en werd de infanterie-opstelling in gereedheid gebracht, o.a. door het aanbrengen op de borstwering van lange latten met inkepingen, waarin de geweren kunnen rusten, wanneer in den nacht vuur moet gebracht worden in en voor de voorwaarts aangebrachte versperringen.

De verschillende batterijen worden van boven met biezen bedekt tegen eventueele luchtverkenning; de toegangswegen worden door verhakkingen en versperringen (meestal voorgesteld door latten, plankjes enz.) afgesloten. Ook de in het achterterrein opgerichte uitzichttorens zijn zooveel mogelijk met takken bedekt, zoodat het silhouet minder afsteekt. Op het erf van een boerderij is o.a. een uitschuifbare glazerwasschersladder opgesteld.