|
InleidingNog een paar dagen om mee naar de Kustbatterij bij Durgerdam te gaan, een van de weinige mogelijkheden dit jaar! Verder hebben we het dagboek van de Groep Westzaan over 1914-1915 wat beter bekeken. En een samenvattend artikel over allerlei kengetallen over de Stelling en daarmee de Hollandse Waterlinies. Verder over een oude bodemvondst in de Schoorlse duinen. De deelnemers schreven het verslag van de recente dagexcursie. En tenslotte deel 2 over de Aalsmeerse archieven, over explosieven. Tip: houd de cursor boven de afbeeldingen om een beschrijving te lezen.
|
Dienstberichten- Op de topografische kaarten van 1981 t.e.m. 1987 staat het Wijkertunneltracé van de snelweg A9 over het Fort aan de St. Aagtendjk geprojecteerd, om veel eerder op het oude tracé van/naar Alkmaar aan te sluiten. Als dat was uitgevoerd dan was het fort verloren gegaan, maar had de snelweg bij Fort bij Veldhuis verder van de hoofdverdedigingslijn gelegen en waren er daar geen nieuwbouwwijken gekomen? - Onze bibliotheek op Fort Uitermeer is in de maanden juli en augustus op de geplande dagen alleen op afspraak te bezoeken. - Reactie: "10.000 maal bedankt voor het in de lucht hebben, houden en uitbreiden van de enige website over de Stelling van Amsterdam met uitgebreide en degelijke historische informatie."
|
Excursie naar de Kustbatterij bij Durgerdam (H)Tekst en foto: René Ros. Op zaterdag 28 juni aanstaande organiseren we een aparte excursie naar de Kustbatterij bij Durgerdam. Het is een van de weinige mogelijkheden om met een historische rondleiding de afgelegen kustbatterij met vuurtoren te bezoeken. De boottocht en het schootsveld zijn al een belevenis, het eiland en de gebouwen zijn een ervaring op zich. Aanmelden is gestart! NOG DRIE DAGEN OM AAN TE MELDEN!
We verblijven ongeveer anderhalf uur op het eiland, voor een rondleiding en vrij wandelen. Twee eigen gidsen zullen aandacht aan de militaire historie en de natuur schenken. Neem ook zeker een fotocamera mee! De kosten bedragen 25 euro inclusief btw en aanmelden en betalen vooraf is noodzakelijk. Donateurs ontvangen 10% korting. Meld je aan via onderstaande link en je ontvangt daarna een bevestiging met informatie voor de betaling. Aanmelden kan tot en met 20 juni aanstaande, zolang er nog plaatsen op de veerboot zijn. Kustbatterij bij Durgerdam
|
Dagboek WestzaanTekst en foto: René Ros. Er zijn niet veel dagboeken bewaard gebleven van eenheden in de Stelling van Amsterdam. Deze dagboeken gaan uiteraard niet over de mentale bespiegelingen van de personen, maar korte zakelijke verslagen door de twee commandanten over de werkzaamheden en bijzondere kwesties. We willen enige aandacht geven aan het dagboek van de groep Westzaan.
Het dagboek van het groepsstafkwartier Westzaan is onlangs gefotografeerd, alle 40 pagina's van ongeveer A5-formaat. Van die groep zijn ook twee vermeldingen van de Memorie van Verdediging bekend, maar er zit ook materiaal van forten uit een andere groep in, zodat het onduidelijk is of het wel van de groep Westzaan is. Het herinneringsalbum dat aan de groepscommandant De Grave is geschonken, bevindt zich ook in onze collectie. Best een aardige verzameling over alleen die groep Westzaan. Het "Dagboek Groeps Stafkwartier Westzaan" betreft de periode van de eerste mobilisatiedag op 1 augustus 1914 tot en met 26 januari 1915. Vooral over de eerste weken van de mobilisatie wordt veel geschreven en blijken de vele moeilijkheden, die zich door onvoldoende voorbereiding voordeden. Met bijvoorbeeld een zin als "Op de 14den mobilisatiedag is de eerste munitie voor de veiligheidsbewapening aangekomen". Maar ook het tekort aan officieren en onderofficieren wordt genoemd, waarbij mogelijk ook Luitenant Rang wordt bedoeld. Ook geeft het dagboek een beeld van de Memorie van Verdediging, de gebruiksaanwijzing met alle benodigde informatie voor elke sector, groep, vak en fort. Het moest door hen zelf in Amsterdam opgehaald worden. Om het vervolgens met meerdere officieren door te nemen en te concluderen dat het grote moeilijkheden gaf. Terwijl ze met de uitvoering ervan bezig waren, liep er een doorgedraaide militair met een mes door de weilanden. Aan het eind van de eerste mobilisatiemaand kwam een mevrouw Spoor voordrachten houden over "de noodzakelijkheid en het onvermijdelijke van de oorlog". Je ziet, niet alleen de paraatheid maar ook de motivatie moest hoog zijn! Op 12 augustus 1914 schreef De Grave voor de eerste maal alleen "Geen bijzondere melding". En dat zal vanaf dat moment tot de laatste dag in het dagboek, de meest voorkomende vermelding zijn. Uitzonderingen zijn vooral aantekeningen over oefeningen, waaronder een schietoefening op Fort bij Velsen met de 15 cM. kanonnen! Er is dus wél geschoten! Waar zouden de oefendoelen zijn geweest? De gevonden persoonsnamen zijn in de Personen Index opgenomen, een aantal kenden we al uit het herinneringsalbum van commandant De Grave of de mobilisatie-herinneringen van Luitenant Rang. En van de anderen hopen we dat die later ergens opduiken en verbanden gelegd kunnen worden. Een aantal teksten uit het Dagboek van de Groep Westzaan zijn op een nieuwe webpagina opgenomen en aldaar te lezen. Dagboek Groep Westzaan (NIEUW)
|
Cijfers en lettersTekst en afbeelding: René Ros De afgelopen twee jaar zijn er verschillende kerngetallen over de Stelling van Amsterdam aan bod gekomen en bleken die voor verbetering vatbaar. De oude kerncijfers zullen lang blijven plakken, omdat we oude informatie maar blijven overschrijven zonder naar nieuwe informatie te kijken en te willen verbeteren. Dat ik zelf 25 jaar onterecht heb aangenomen dat die getallen klopten is beschamend...
Het eindjaar is een stuk minder duidelijk en hangt er van af op welke wijze je vindt dat de Stelling eindigde. Na de Eerste Wereldoorlog in 1918? Opheffen van het zelfstandig commando in 1922? Met de Meidagen 1940? Besluit opheffing na de Tweede Wereldoorlog? Intrekken van de Kringenwet? Als je met Google Earth de hoofdverdedigingslijn van de stafkaart uit 1916-1920 vrij nauwkeurig volgt, dan kom je op 149 kilometer. Met 39 kilometer zeefront van Muiden tot Edam, dus 110 km landfront. Historisch gezien is 149 kilometer het meest nauwkeurig, maar de zeedijk valt niet onder het UNESCO Werelderfgoed dus dan 110 kilometer? In overleg met historicus Chris Will, zijn ook de lengten van de hoofdverdedigingslijnen van de Oude- en de Nieuwe Hollandse Waterlinie op dezelfde moderne manier bepaald op respectievelijk 125 en 95 km. Overigens ligt van de totaal 195 km. hoofdverdedigingslijn in het werelderfgoed Hollandse Waterlinies circa 110 km. in de provincie Noord-Holland en die is daarmee de grootste provincie, met de circa 75 km. van de provincie Utrecht op de tweede plaats. En van de 89 verdedigingswerken zijn er 45 in Noord-Holland (50%!), 29 in Utrecht, 9 in Gelderland, 5 in Noord-Brabant en 1 in Zuid-Holland. Toch heeft elk van de vier provincies in het gemeenschappelijk orgaan een gelijke stem en een merendeels gelijke financiële bijdrage. Vanuit Noord-Holland werkt er niemand op het sitebureau in de plaats Utrecht, alleen mensen van andere provincies en allen van de NHWL-bloedgroep. Wat betreft het oppervlakte van de Stelling bleek het eenvoudig om in Google Earth achteraf een vlak te maken van de hoofdverdedigingslijn van de StvA. En ook het oppervlakte van de StvA binnen de HVL bleek niet te kloppen c.q. onnauwkeurig te zijn. Andere publicaties noemen 900 km2, maar Google Earth berekent het als 720 km2 wat een correctie van maar liefst -20% is! Het boek "Geschiedenis van de Stelling van Amsterdam" uit 1908-1910 noemt 740 km2. In een apart artikel '1, 2... Heel veel forten?' is het aantal van 43 forten en grote (kust)batterijen aan bod gekomen. Waarbij ook het aantal forten in het werelderfgoed Hollandse Waterlinies is geteld door voor beide linies dezelfde soorten verdedigingswerken te tellen. Op de 'officiële' website wordt zowel 96 als 104 gebruikt en dat lijkt een optelling van wat er voor de twee linies apart werd gehanteerd, met dubbeltellingen en niet dezelfde soorten tellen.
Met in een archiefstuk genoemde waterpeilen is in het artikel 'Over Nederlandse en Duitse inundatiepeilen' voldoende aannemelijk gemaakt, dat voor de StvA 20-30 cm. de juiste inundatiehoogte moet zijn geweest. Dat wil natuurlijk niet zeggen dat dat ook voor het gehele bestaan van de Nieuwe Hollandse Waterlinie hetzelfde is. Van de NHWL is ons geen authentiek archiefstuk bekend dat een inundatiehoogte noemt. Tenslotte nog over een nieuw onderwerp, de afkortingen... In authentieke bronnen zoals brieven maar vooral verklaringen van afkortingen in KMA-instructies wordt 'StvA' gebruikt. En zelden 'SvA' dat vrijwel altijd in recentere publicaties wordt gebruikt. Voor de Nieuwe Hollandse Waterlinie is de authentieke afkorting 'NHWL' en niet 'NHW'. Ik vind die authentieke afkortingen net iets onderscheidender en mooier. Bovendien, wie zijn wij om onze voorouders hier op te corrigeren? Met de onderstaande links kan je de genoemde eerdere artikelen lezen. Het document 'HW Objectenlijst' is met plaats en provincie uitgebreid. En het (gewijzigde) Google Earth-bestand 'HVL Waterlinies' kan je als bewijsmateriaal downloaden, en eventueel controleren en helpen verbeteren. Laten we wat nauwkeuriger en zorgvuldiger met onze recente geschiedenis en onze voorouders omgaan? Ik wil helemaal niet zeggen dat niets klopt, maar deze punten kloppen vaak niet en dat zou juist voor kengetallen niet het geval moeten zijn. En ik ken geen steekhoudende argumenten om tot andere conclusies te komen. Ik wil graag mezelf en de bekende kennis verbeteren, daarom zijn opmerkingen en verbeteringen altijd van harte welkom. Wil je een andere bijdrage daaraan leveren, wijs anderen er dan op als ze achterhaalde informatie gebruiken? "Vertrouwen is goed, controle is beter." HVL Waterlinies bestand (Google Earth-bestand)
|
Isolatoren in de duinenTekst: René Ros. Er zijn goede redenen dat archeologen altijd willen weten waar iets is gevonden, hoe diep en wanneer. Maar wat doet iemand als zij/hij iets vindt dat die persoon helemaal niet herkent als enigszins waardevol? En hoe kunnen we nu nog achterhalen waar twee isolatoren uit het zand van de Schoorlse duinen voor aangeschaft en gebruikt waren? En ja, er zijn in de Schoorlse duinen dingen gebeurd die in een nieuwsbrief over de Stelling van Amsterdam passen.
Het is bekend dat de proefopstellingen door de proeven zijn beschadigd en na afloop zijn opgeblazen. Maar er zijn ook aanwijzingen dat er nog flinke restanten moeten zijn, zoals getuigen die zeggen dat ze er nog in geweest zijn. Ook een afwijkend georiënteerde duinkam bij strandpaal 30 doet vermoeden dat er iets onder het zand ligt. De Schoorlnaar Rob Boer (1947-2017) heeft naar aanleiding van ons onderzoek nog meer archiefonderzoek gedaan en over gepubliceerd in het tijdschrift van de Cultuur-historische Vereniging Scoronlo. We zijn er in 2001 - op geleende Staatsbosbeheer dienstfietsen - heen geweest en hebben er meerdere malen in deze nieuwsbrief aandacht aan geschonken. En aan de gemeente Bergen gesuggereerd om eens grondradar-onderzoek te doen. Ze hebben de locatie wel genoteerd als mogelijk archeologisch interessant. Ik hoop ooit nog eens een grondradar-onderzoek of uitgraven mee te maken. De twee gevonden isolatoren heeft de vinder later aan Ab Visser gegeven, die ze onlangs te koop aanbood. Het gaat om twee heel standaard isolatoren die decennia in heel Nederland voor zogenoemde luchtlijnen voor telegrafie, telefonie en stroom zijn gebruikt, zo luidde de reactie van de curator van het Houweling Telecom Museum. Hij kon er dan ook geen fabrikant of jaartal aan verbinden. De PTT gebruikte wel eens groene isolatoren omdat ze minder zichtbaar zijn dan witte.
Over de schietproeven weten we dat er, naast smalspoor met stoomlocomotief, ook telegraafverbindingen waren. En wel met aansluitingen bij een observatiepost, de locatie van de mortier bij de Franschman, de locatie van het 15 cM. geschut en bij het kamp. Ook moet er via Bergen een verbinding met Alkmaar zijn geweest, en mogelijk met de rest van het land. Op een foto van een grote, houten observatiepost, bij een artikel van Rob Boer, lijken isolatoren te zien. Doch de foto is niet gedetailleerd genoeg en al helemaal is niet te zien of de isolatoren een grijstint hebben. Schietdoelen bij School
|
Verslag dagexcursie 2025Tekst: meerdere deelnemers. De 24ste dagexcursie in 25 jaar vond op 17 mei jongstleden plaats. De 30 deelnemers bezochten de Vesting Muiden, Fort aan het Pampus en de Westbatterij en zagen onderweg diverse gebouwen. Het weer was uitstekend en zelfs behoorlijk zonnig en warm. Uit de reacties van de deelnemers is dit verslag samengesteld.
"Een hoogtepunt was het bezoek aan Remise F waar we binnen mochten kijken, normaal zie je alleen de buitenkant! Dan de wandeling over de wallen, die mooi opgeknapt waren, was ook erg leuk." "Ook kijken we bij het Waterschild op het terrein van het Muiderslot, wat toch een prachtig kasteel blijft."
"We lopen ook nog langs de Westbatterij waar we toegang krijgen van de huidige bewoners."
Vesting Muiden
|
Archieven gemeente Aalsmeer (2/2): explosieven KudelstaartTekst en foto's: René Ros. Na 2024 zal ook dit jaar het Noord-Hollands Archief in Haarlem weer een aantal maal bezocht worden. Er waren al eerder veel archiefstukken geraadpleegd, maar het laatste bezoek was in 2016 geweest. De wensenlijst was wat lang geworden en er zijn in de loop der tijd ook nieuwe archieven beschikbaar gekomen. Na elk bezoek worden de resultaten verwerkt en, zodra er tijd in de agenda is, een nieuw bezoek gepland. In één archief van de gemeente Aalsmeer, vooral over explosieven bij het Fort bij Kudelstaart. Een aantal betrokkenen leeft nog en bij hen zal deze informatie gedeeltelijk bekend zijn, maar archiefbronnen geven mogelijk een uitgebreider en betrouwbaarder beeld?
Omdat op die locatie een munitiesteiger was geweest, werd aangenomen dat Defensie slordig met "dit soort vuurwerk" was omgegaan en er wat "tussen wal en schip" was gekomen. In een brief in december 1989 geeft Defensie/DGWT weerwoord: "De munitie, die thans is aangetroffen is met aan stelligheid grenzende waarschijnlijkheid in de Tweede Wereldoorlog ter plaatse van een voormalige munitiesteiger in het water terechtgekomen Duitse munitie". Het was al bekend dat de Duitse bezetter het fort gebruikte voor de opslag van munitie, waarschijnlijk voor de Vordere Wasserstellung. Bovendien betoogde Defensie, is het water niet meer van hen maar van Domeinen en daarom niet hun pakkie 'an. Bij baggeren in de fortgracht zelf was niets aangetroffen, zodat de vondst in het toeleidingskanaal een incident moest zijn. In juli drong de gemeente aan op spoedige maatregelen om de gevaarlijke situatie snel te verhelpen. Daarbij gaf ze een historisch overzicht van het fort waaruit voor ons nieuw en interessant is:
Wel werden twee buurtbewoners (geboren 1926 en 1919) door wachtmeesters van de Rijkspolitie, groep Aalsmeer, gehoord. Een derde, eerder door de gemeente genoemde, persoon was inmiddels overleden. Beiden verklaarden dat er naast de brug op de oorspronkelijke locatie ook een tweede brug ter hoogte van de rechter keelkazemat is geweest. Hierover werden vanaf de munitiesteiger wapens, handgranaten, munitie en T.N.T. het fort op gebracht - waarbij ze geen smalspoor of ander transportmiddel noemen. Geen van beiden heeft gezien dat er explosieven in het water werden gedumpt. Wel zei één van hen meerdere keren gezien te hebben dat er handgranaten in de gracht werden gegooid waardoor er dode vissen boven kwamen drijven. Dan houdt de bruikbare informatie op, de stukken over de ruiming zitten waarschijnlijk in het actuele archief bij de gemeente Aalsmeer zelf. Wel weten we dat bij aanvang van de restauratie van de inlaatsluis in 2004, gewerkt is met een graafmachine met een versterkte cabine en er zeecontainers en schermen rond de sluis waren geplaatst. Bij het uitbaggeren is een variatie aan grote (58 niet verschoten granaten) en kleine munitie (1109 st.) gevonden, evenals explosieven (17 kg., verpakking?) en ontstekers. Van de geïdentificeerde munitie is het meeste Duits en daarnaast Tsjechisch, Russisch, Frans en Amerikaans. Het lijkt er op dat het Beute Munition (buitmunitie) is dat op het fort werd opgeslagen en per ongeluk of expres in het water viel. De sluiskom is om grond-mechanische redenen niet geheel uitgebaggerd en destijds heeft het onderzoeksbedrijf daarom geen Vrij van Explosieven-verklaring afgegeven... (In de vorige nieuwsbrief stond een artikel over de vervallen staat van de weg Vuurlijn en de inlaatsluis bij Kudelstaart.) Fort bij Kudelstaart
|
|
Deze nieuwsbrief is een uitgave van het Documentatiecentrum Stelling van Amsterdam. De redacteurs en auteurs aanvaarden geen aansprakelijkheid, op welke wijze ontstaan, door het gebruik van de inhoud van de website, nieuwsbrief of andere publicatie, door welke persoon en voor welk doel dan ook. Wij hebben ons best gedaan om alle rechthebbenden op deze website / nieuwsbrief te achterhalen. Eenieder die meent dat zijn/haar materiaal zonder voorafgaande toestemming hier is gebruikt, verzoeken wij om zich tot ons te wenden. Bij gebruik als bron voor publicaties en andere uitingen is bronvermelding verplicht en tevens wordt deskundige begeleiding, door bijvoorbeeld de redacteur of auteur, aanbevolen. In de nieuwsbrieven weergegeven meningen zijn een deel van een column of strikt persoonlijk tenzij expliciet anders is aangegeven. 'Majoor Van Hall' en 'Soldaat Troelstra' zijn fictieve militairen uit het verleden die dienen als pseudoniemen voor verschillende personen. Activiteiten zoals rondleidingen worden mogelijk door andere partijen georganiseerd en de verantwoordelijkheid voor inhoud, uitvoering e.d. ligt geheel bij de betreffende partij. De inhoud van een nieuwsbrief wordt na publicatie niet meer gewijzigd en kan later onjuist zijn gebleken of niet meer van toepassing zijn. De auteursrechten berusten bij René G.A. Ros tenzij anders is aangegeven. |
Nieuwsbrief 557
De excursie begint om 12.45 met inschepen op de veerboot, afgemeerd aan de buitenzijde van de schutsluis bij het adres Bert Haanstrakade 1051 in Amsterdam-IJburg. In IJburg geldt betaald parkeren, maar het is goed per fiets en met de tram 26 bereikbaar. Om ongeveer 15.15 worden we weer van het eiland opgehaald en uiterlijk 15.45 zijn we terug in IJburg.
Bekend zijn een dagboek van de bouw van Fort bij De Kwakel en in onze collectie zitten dagboeken over de aardwerken van Fort bij Spijkerboor en de sluis bij Fort bij Kudelstaart. Van de mobilisatie zijn er maar vier bekend: Groep Westzaan, Stelling Amsterdam, Sector Arts te Ouderkerk en Sector Commandant (Ouderkerk). Het dagboek van de Stellingcommandant is jaren geleden door wijlen Joop de Vries gedigitaliseerd, zit in onze database en komt in de online historische kalender voor.
Al in 2008 konden we in het artikel 'Koninklijke Besluiten over de Kringenwet' laten zien dat 1880 niet het juiste jaartal was om als begin van de Stelling van Amsterdam te gebruiken. Het jaar van de Vestingwet uit 1874 zou ook kunnen, maar het duurde nog lang voordat het commando werd ingesteld of de spaden de grond in gingen. Het tracé werd in 1881 vastgesteld en aangenomen terwijl in 1880 er niets significants gebeurde. In 1884 kreeg Fort bij IJmuiden als eerste nieuwe fort een classificatie als vestingwerk voor de Kringenwet.
Wat betreft de hoogte van inundaties wordt heel vaak 50 cm. of 'kniediep' genoemd, terwijl deze zeeverkenner weet dat dat voldoende is om met een roeibootje over te varen. Een authentieke bron over de StvA noemt 20-30 centimeter en bij die diepte wordt varen inderdaad lastig. Daarmee is niet gezegd dat de inundaties altijd en overal 20-30 centimeter diep zouden moeten zijn, dat varieerde met het maaiveldniveau in de polders. Maar het merendeel van een inundatie had wel die diepte moeten hebben.
We kregen contact met iemand uit de regio die twee isolatoren aanbood. Die waren ooit - maar niet bekend wanneer en waar precies - in de duinen van Schoorl gevonden door Jacobus Offers (1908-1999) alias Ome Ko. Deze Ome Ko vertelde in zijn jeugd, kort na de Eerste Wereldoorlog, in "het fort" was geweest. En daar is het verband met de Stelling van Amsterdam, omdat tussen 1890 en 1894 er schietproeven zijn uitgevoerd op betonnen en bakstenen gebouwen.
Het begin van het schroefdraad is wat verroest en er lijkt ook nog wat cement aan te zitten. Heeft het in een muur ingemetseld gezeten? Wat wel afwijkt is dat de porseleinen koppen niet wit maar groen zijn. Waarom? De schietdoelen en de bijbehorende infrastructuur hoefde niet gecamoufleerd te worden, zeker nog niet vanuit de lucht. Kwamen ze gewoon uit de voorraad van de Genie en waren ze groen geschilderd zodat de palen met isolatoren minder tussen begroeiing en in het landschap zouden opvallen? Of zijn ze veel later door de Duitse bezetter in het gebied gebruikt? Gezien het restje cement, is dat laatste wel het meest waarschijnlijk.
"Wat hebben we een mazzel met het prachtige weer! De ontvangst in Fort H met appeltaart en slagroom is helemaal top. We gaan veel wandelen vandaag en met de boot naar Pampus."
"Ik vind Pampus toch wel een van de bijzonderste objecten uit de Stelling, om je voor te stellen dat meer dan 130 jaar geleden mannen een kunstmatig eiland bouwden met de werktuigen van toen! Niet voor niks hangt de luchtfoto van Pampus boven mijn bureau!"
"Elk jaar ontdekken we weer nieuwe informatie en objecten van de Stelling van Amsterdam. Maar bovenal is het altijd reuze gezellig; bijna de jaarlijkse reünie waar de meesten het afgelopen jaar doornemen."
In april 1989 waren explosieven gevonden bij het baggeren in het toeleidingskanaal van de inlaatsluis. Dit was ten behoeve van een nieuwe woonboot voor de toenmalige beheerder van het fort. De eerste twee geschepte bakken bleken granaten te bevatten en de aannemer legde zelf het werk stil en het leidde tot een redelijk dik dossier. De brieven over wetgeving inzake de procedures en de kosten van het ruimen explosieven ("Bommenregeling") laten we hier maar buiten beschouwing. Er was sprake van drie mogelijke ligplekken en twee waren al bezet, waaronder één in de sluiskolk van de inlaatsluis zelf. Hier lag al 30 jaar een woonboot van een voormalige Marine-officier en commandant van een mijnenveger.