E-Nieuwsbrief Website Stelling van Amsterdam, nummer 60
(11 maart 2002)
Beste lezer,
Bij deze een nieuwe e-nieuwsbrief over de website Stelling van
Amsterdam; een onafhankelijk particulier initiatief zonder
winst-oogmerk.
<https://www.stelling-amsterdam.nl/>
Deze nieuwsbrief is, met meer verwijzingen, ook te vinden op:
<https://www.stelling-amsterdam.nl/nieuwsbrief/>
Daar is ook meer informatie over deze nieuwsbrieven, het aanmelden en
het archief te vinden.
Heb jij informatie die via deze nieuwsbrief aan geïnteresseerden gezonden kan worden? Stuur de informatie dan aan <e-mail adres vervangen door formulier>.
Tip: stuur de nieuwsbrief door aan anderen en vraag ze ook abonnee te worden.
INHOUD
In deze nieuwsbrief:
POST 12
Van een medewerker van de BOAG
Bouw Advies Groep, welke in opdracht van de KNSF het terrein van de Schietkatoenfabriek
De Oude Molen in Ouderkerk ontwikkelt, heb ik de plannen voor Post 12 vernomen.
Deze 'Post nummer 12 aan het
Groote Loopveld te Ouwerkerk' ligt naast het terrein dat nu met een laag
aarde wordt opgehoogd.
Men blijft met de bouwwerkzaamheden om de post heen werken en het gaat samen
met een plein deel uitmaken van een open as tussen de kantoorgebouwen die er
komen. Omdat de waterberging van het terrein gelijk moet blijven wordt er een
- van oorsprong niet aanwezige - gracht om de post aangelegd. Mogelijk wordt
de verzakte aarden wal van de post opnieuw onder profiel gebracht. Daar is nog
geen haast mee, pas eind 2003 moet het terrein ingericht zijn.
<http://www.boag.com/>
<http://www.knsf.nl/>
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/ouderkerk-molen/>
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/posten/>
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/ouderkerk-tl/>
OMWAPENING PAMPUS
Gelezen in het boek 'Kustversterkingen 1900 - 1940' van Drs. J.R. Verbeek:
"Eind 1939 werd overwogen ten behoeve van de verdediging van de IJsselmeerkust
één van de koepels van 24 cm van het fort
Pampus te slopen en in de vrijkomende koepelschacht een complete koepel
op te stellen met twee moderne kanonnen van 10 cm lang 30 Koepel, welke afkomstig
was van het Fort bij Spijkerboor.
In verband met de hoge sloop- en verplaatsingskosten, zomede problemen van technische
aard, kwam het niet tot de voorgestelde omwapening van het Fort Pampus."
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/pampus/>
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/spijkerboor/>
VERNIEUWD DAK FORT BIJ NIGTEVECHT
In 1999 zijn Jurgen en ik meegeweest met een ploeg mensen van Natuurmonumenten
om hun forten eens te bekijken. Het Fort
bij Nigtevecht was vochtig, je sokken werden nat en de schimmelsporen
sloegen diep in je longblaasjes. Het was duidelijk dat het dak lekte.
Binnen een jaar zijn Stichting
Herstelling en Stichting
Tectum begonnen met een werkgelegenheidsproject en in verschillende
etappes is het dak geheel opnieuw bedekt. Dat is onlangs gereed gekomen en er
zijn aanpassingen in het fort gemaakt om het beter geschikt te maken als bezoekerscentrum.
<http://www.herstelling.nl/>
<http://www.tectum.nl/>
<http://www.natuurmonumenten.nl/nieuws/p_actualiteit.asp?cc=1&NieuwsItemID=1201&BezoekerscentrumID=2&ProvCode=&NrInProvincie=0>
GEMEENTEARCHIEF ZAANSTAD
Ik besloot eindelijk maar weer eens een vrije dag te nemen om iets leuks te
doen. Er waren twee dingen die ik op een werkdag kon doen die niet op in een
weekeind kunnen plaatsvinden. Namelijk enkele verspreidde forten bezoeken of
een archief in. Vanwege het matige weer ging ik maar de studiezaal van het Gemeentearchief Zaanstad in Koog aan de Zaan in.
Een klein doch modern archief, alleen niet voorzien van stopcontacten voor draagbare
computers. De genealogische archieven - ze staan op fiche - zullen best op orde
zijn, maar de andere zijn veelal een rommeltje. De archieven zijn niet eenduiding
genummerd dus was er regelmatig verwarring over het archief en de periode. Bovendien
kwam ik in enkele dossiers uit archieven van 1940 - 1945 ook boekwerken tegen
uit 1891 en 1913. Het Zaalberg archief is toegankelijk via kaarten in houten
kaartenbakstellingen maar heeft wel een weelde aan informatie.
Ik had me nauwelijks gerealiseerd dat er wel veel forten rond Zaanstad liggen,
maar veelal liggen deze net buiten de gemeentegrens van de huidige gemeente
of haar rechtsvoorgangers. Over het Hembrugterrein dacht ik veel tegen te komen
en juist daarom ben ik op zoek gegaan naar de kleinere zaken. Alle inventarissen
van gemeenten en waterschappen/polders werden nagelopen maar kwantitatief weinig
gevonden. Maar wel van kwaliteit!
<http://www.zaanstad.nl/functies/pagfunctie.cfm?parameter=67> (Gemeentearchief
Zaanstad)
Van de Marechaussee Kazerne Wormerveer heb ik zowel de akten van verkoop door de toenmalige Gemeente Wormerveer en
de her-aankoop gevonden. In 1918 werd het terrein van circa 4700 vierkante meter
door de Staat aangekocht voor 22.200 gulden. Daarbij werd afgesproken dat de
gemeente een bedrag van 8125 gulden in rekening kon brengen als de Wandelweg
was omgelegd. Die rekening kwam pas in 1933 toen de gemeente grond had afgestaan
voor de naastgelegen provinciale weg. Uiteraard begon daarmee een meningsverschil
waarvan de uitkomst helaas niet in het dossier te vinden was. Het laatste stuk
was van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten waarin zij verkondigde dat de
gemeente grotendeels in haar gelijk stond.
In 1966 werd het terrein terugverkocht, met bebouwing, voor slechts 11.097,50
gulden. Kort daarna is de Witte Paardensloot, tussen de provinciale weg en de
kazerne, gedempt. Daardoor kan je nu tanken op het terrein. Zoals eerder hier
bericht is het laatste restant van de kazerne eind vorig jaar tussen de garage
uit gesloopt.
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/wormerveer/>
Dat ons-ben-zunig verhaal kwam ik even later nog een keer tegen in de archieven
van de Gemeente Zaandam. In maart 1900 begon de Staat met het onteigenen van
een terrein op het Visschershop, een buitendijks terrein aan de oostzijde van
de Voorzaan / Zijkanaal G. De bedoeling was om hier het Sectorpark
Zaandam, afdeling Materieel te bouwen.
De gemeente Zaandam en een aantal inwoners wensten echter geen ontplofbare stof
omdit dit de handels- en havenbelangen zou schaden. Het Ministerie van Oorlog
deelde mee dat men er in kleine magazijnen geweerpatronen en kleine munitie
wilde gaan opslaan.
In februari 1901 werd afgezien van verdere onteigening en werd aan de overzijde
een deel van het terrein van de Artillerie-Inrichtingen gebruikt. Vervolgens begon een klein conflict over de bedragen die door de gemeente
werden doorberekend voor advertenties met mededelingen over de onteigening.
De Genie schreef in een brief onder andere: "[dat het overblijvende deel
van het perceel] zoo goed als waardeloos zal worden - ten zeerste overdreven
is, kan bijvoorbeeld blijken uit het feit dat het Gemeente
bestuur van Amsterdam geen bezwaar ziet in het opleggen van een groote
patronen voorraad in een loods nabij de Kazerne Oranje Nassau aldaar - gelegen
in een zeer bevolkt kwartier." Over veranderende inzichten gesproken! En
wat de gemeente in Zaandam betreft is er eigenlijk niet veel veranderd. Lees
dit maar eens de Raadsnotulen
van 31 mei 2001:
"Je moet er zorgvuldig en precies in zijn, omdat er een situatie is die
hier is gegroeid. Ik ben het met u eens: de veiligheid van de burgers staat
voorop. Je kunt je afvragen hoe dat de afgelopen 80 jaar is geweest. De veiligheid
van de burgers staat voorop. Dat zou wat mij betreft de inzet rechtvaardigen
- en ook de groeiende inzichten die over dit soort zaken aanwezig zijn –
om te kijken of je er in een bepaalde tijdslijn voor kunt zorgen dat daar geen
munitie meer aanwezig is."
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/zaandam/>
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/zaandam-ai/>
<http://www.zaanstad.nl/>
<http://www.zaanstad.nl/assets/pdf/Raadsnotulen_31_mei_2001.pdf>
Er zijn in het archief enkele fraaie, doch soms rommelige, archieven over de
Duitse bezetting. Niet alleen met formulieren, maar ook affiches, verslagen
van de ondergrondse over o.a. vier pogingen om springstoffen uit de pijler van
de Hemspoorbrug te krijgen, een Ausweis voor vliegveld Bergen e.d.
De stukken over de vordering (niet openbaar, inzage na verzoek en niet-publicatie
verplichting) van gebouwen in Zaandam waren indrukwekkend dik. Ik hoopte aanwijzingen
over de locaties van Duitse stafafdelingen of hergebruik van (on)bekende Nederlandse
legerobjecten te vinden. Maar het ging over garages, woningen, loodsen en schade
door paarden aan een gevorderd weiland. Wat moesten de Duitsers met al die voetbalvelden?
Niet altijd voetballen want soms werd de tribune gesloopt. Een kort briefje
dat de bewoonster van een pand joodse is en daarom sinds x november 1942 geen
recht op vergoeding had was stuitend. Dat gaf bij mij weer een pas-op-de-plaats
gevoel en dat we het niet alleen over beton moeten hebben.
De aparte bibliotheek gaf een goede indruk alhoewel ik maar twee boeken heb
aangevraagd. Een ervan was het 'Herinnerings-Album van den Grooten Watersnood.
Januari 1916'. Fraaie foto's met weinig foto's van militairen - niet in verhouding
met hun bijdragen. Een ander item was een reclameboekje van Eurometaal
uit 1957. Weinig tekst maar fraaie foto's van de zojuist in gebruik genomen
.50" patronenfabriek. Dat is die grote witte hal langs het kanaal, waar
vroeger de kolenloods van de Marine stond.
<http://www.eurometaal.nl/>
Over die loods is ook nog iets leuks te vertellen. In een brief van de Gemeente
Zaandam uit 1877 staat aangegeven dat er een commissie op bezoek was waarbij
het idee leefde om de marine scheepswerf
uit Amsterdam naar Zaandam te verhuizen. En wel naar het terrein waar later
de Artillerie-Inrichtingen (AI) is gekomen. Rond die tijd waren er ook plannen
om de hele Marine-haven van Den Helder naar Amsterdam te verhuizen dus het doorschuiven
van de werf naar Zaandam sluit daar mooi op aan. Het bouwjaar van de Marine-kolenloods
is mij onbekend maar het stond er al in 1895 toen men begon met de bouw van
de AI. Langs Zijkanaal H, eentje naar het oosten, lag een eigen Marine munitiemagazijn.
Mijn conclusie is dat enkele zaken uitgevoerd zijn die vooruitliepen op de verhuisplannen.
Wat zou de landkaart van Noord-Holland er anders uit gezien hebben als die plannen
wél uitgevoerd waren.
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/adam-marine/>
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/magazijnen/lijst.htm#NOORDERYPOLDER-MARINE>
In de correspondentie van de Gemeente Oostzaan over dienstplichtigen kwam ik het adres van de Garnizoenscommandant Amsterdam tegen. Ik had altijd aangenomen dat deze naar de oorlog in de Oranja Nassau-kazerne zat. Maar de brieven waren geadresseerd aan De Lairessestraat 41 te Amsterdam. Weet iemand hier meer over te vertellen?
Uiteraard heb ik ook nog gezocht naar aanwijzingen over de Marechaussee Kazerne Zaandam. In de inventarissen was er geen enkele aanwijzing te vinden. En ook de lijst met bouwvergunningen voor de verdachte Vinkenstraat noemde geen kazerne. Daarom heb ik besloten om de bijna lege pagina over deze kazerne van de website te halen.
PRINS BERNHARD
Hans Muller† blijkt ondergetekende echt kandidaat gesteld te hebben voor de Zilveren
Anjer onderscheiding van het Prins
Bernhard Cultuurfonds. Officieel in de pen geklommen en hij heeft zijn
best gedaan om een meer tastbare waardering te geven dan de sporadische standaard
e-mail die ik onregelmatig ontvang. Als ik mensen buiten cyberspace tegenkom
hoor ik vaak wel lyrische lofzangen en die blijken vaak slechts over een deel
van mijn werk te gaan. Desalniettemin beleef ik veel plezier aan mijn werkzaamheden
en is dat de hoofdreden om ermee door te gaan.
Begin maart liet het Prins Bernhard Cultuurfonds aan Hans weten dat zijn kandidaat
niet aan Zijne Koninklijke Hoogheid werd voorgedragen. Een scan van die brief
stuurde hij me tezamen met deze tekst:
"Helaas René, het heeft niet zo mogen zijn, ik heb mijn best gedaan.
Maar laat je daardoor niet ontmoedigen, er zijn velen met mij die grote waardering
hebben voor al het werk dat je in de SVA steekt. Hans"
<http://www.prinsbernhardcultuurfonds.nl/>
<https://www.stelling-amsterdam.nl/colofon/media/>
<https://www.stelling-amsterdam.nl/colofon/media/images/anjer.jpg>
VERSIE 1.8
Het wil niet zo vlotten met de eerder toegezegde versie 1.8. Daar zijn twee
redenen voor aan te dragen.
Ten eerste wil ik de nieuwe omschrijvingen een standaardopbouw geven die een
wandeling van buiten het terrein tot binnen in de bomvrije gebouwen beschrijft.
Daarbij ook aandacht voor peilschalen en de kalibers kanonnen. Die standaardopbouw
ben ik nu in een database aan het vastleggen zodat er steeds gelijkluidende
teksten worden gebruikt. De overdenkingen om een zorgvuldige standaardopbouw
te maken die niet halverwege het invullen van de 51 verdedigingswerken waardeloos
blijkt, kosten meer tijd dan ik dacht.
Bovendien komen er ook regelmatig nieuwe dingen die verwerking vereisen en die
ik niet lang wil laten liggen. Ik noem de Korps Luchtwachtdienst posten maar
ook het boek Kustverdediging dat ik al eerder uitgeplozen had. De verwerking,
tot b.v. nieuwe pagina's over het Fort bezuiden het Noordzeekanaal en de Kustbatterijen
IJmuiden, had nog niet plaatsgevonden. Maar ook die wil ik in versie 1.8 hebben.
Ook heb ik onlangs even de pont achter het Station Amsterdam Centraal genomen
om even bij het ENTOS terrein te kijken. Enzovoort.
Ik wil echter een stok achter mijn eigen deur hebben en niet een nieuwe versie
publiceren zonder aanpassingen van de omschrijvingen van de forten. Het duurt
dus nog even maar volgens mij is het wachten de moeite waard. Ondertussen probeer
ik de fans bezig te houden met nieuwsbrieven...
OVERIG
- Er is een aparte lijst van Luchtwachtposten
gemaakt, zie ook de vorige nieuwsbrief.
- De Forten
Site heeft er de laatste tijd veel verwijzingen
bij gekregen waaronder naar de pagina's van Natuurmonumenten over hun forten/natuurgebieden.-
Het gaat uitermate goed met de bezoeken, vele dagen zijn er 100 of meer bezoekers.
Over januari en februari waren er 2100 meer bezoeken dan dezelfde maanden in
2001. Echter, de algemenere Forten Site - ook een eigen productie - heeft voor
het eerst regelmatig even veel bezoeken als de Stelling-site. En soms zelfs
meer.
Met vriendelijke groet,
René Ros
