Nieuwsbrief Stelling van Amsterdam

Nieuwsbrief 313

Nieuwsbrief Stelling van Amsterdam
Nummer 313 (11de jaargang, 21 januari 2009)

Een nieuwsbrief over militair erfgoed in de regio Groot-Amsterdam.
Deze nieuwsbrief is, met illustraties, ook te vinden op: https://www.stelling-amsterdam.nl/nieuwsbrief/

Inhoud

In deze nieuwsbrief:

• Inleiding
• Dit jaar een eeuw geleden...
• Drie jongens door het ijs, een verdronken - Weesp
• De hartader van ons land - Amsterdam
• Grenspalen langs het ijs - Heemskerk - Beverwijk
• Modderen bij Spaarndam - Velsen - Haarlem
• Conducteurswoning te koop - Amsterdam
• Over de Rondzendlijst Verdedigingswerken
• Overig

Inleiding

Beste lezer,

Vergeten in de vorige nieuwsbrief en daarom in deze nieuwsbrief: een kort lijstje wat er een eeuw geleden in de Stelling gebeurde. En - gezien het schaatsfestijn dat onlangs Nederland beheerste, een historisch krantenartikel over een tragische gebeurtenis bij Fort Uitermeer. (Helaas geen toepasselijke artikelen over financiële crisis en nieuwe Amerikaanse president gevonden.)
Dan een artikel over een boek, waarover hier niets gezegd kan worden zonder de verrassing te verklappen...
Met de geringe begroeiing en het redelijke weer is dit het ideale jachtseizoen voor grenspalen. Fred Braaksma liep hiervoor over het ijs langs de Sint Aagtendijk. Uw redacteur ging als veldwerker de modder bij Spaarndam in.
Tenslotte over een verborgen woning die te koop staat. En over het opheffen van de Rondzendlijst Verdedigingswerken.

En vergeet niet om morgenavond (22 januari) om 19.55 uur naar Nederland 2 te kijken voor de aflevering over de Stelling van Amsterdam van de serie Nationale Landschappen!
Persberichten enz. op Stelling Forum: https://forum.stelling-amsterdam.nl/viewtopic.php?f=1&t=476

Maar let op: bij wijze van experiment wordt deze nieuwsbrief niet in haar geheel per e-mail verzonden maar alleen de inhoudsopgave en inleiding. Zie de gehele nieuwsbrief met foto's op:
https://www.stelling-amsterdam.nl/300-324/nieuwsbrief-313.htm
De redacteur verneemt graag of deze verzendwijze je goed- of afkeuring heeft.

De volgende nieuwsbrief zal waarschijnlijk op 4 februari verschijnen.

René Ros

Dit jaar een eeuw geleden...

... kwam er een nieuwe oorlogsinstructie en de eerste vredesinstructie voor de Stellingcommandant,
... werd de bouw van bomvrije gebouwen aangevangen op Fort bij Edam, Fort benoorden Purmerend, Fort aan de Drecht en Fort bij Uithoorn,
... was de aanbesteding van de onderbouw van de oefenhefkoepel bij Legerplaats bij Oldebroek,
... werden proeven met grindbeton genomen bij Oldebroek (zie Schietdoelen bij Schoorl),
... was er een ontploffing met twee dodelijke slachtoffers in de Schietkatoenfabriek De Oude Molen in Ouderkerk,
... werd waarschijnlijk (of in 1910) de schietbaan op het latere Militair Terrein Zeeburg opgeleverd,
... be-eindigde Arnoldus Kortenhorst (kunstenaar en soldaat/schilder Fort bezuiden Spaarndam) zijn tweejarige avondcursus aan de Rijksakademie van Beeldende Kunsten in Amsterdam,
... trad Theo Thijssen (schrijver en korporaal Fort bij Uithoorn) voor de tweede maal in het huwelijk,
... kreeg Koningin Wihelmina haar enige dochter, prinses Juliana,
... kreeg Nederland een landelijke standaardtijd, Amsterdamse Tijd of Nederlandse Tijd (zie Proloog).

(Links alleen in de tekst van de nieuwsbrief op de website)

Drie jongens door het ijs, een verdronken

Bron: Het Centrum, 2 januari 1928
Eerder verschenen in thema-nieuwsbrief 'Forten in digitale kranten' (nr. 250) d.d. 4 september 2006
Met dank aan Ron Erhardt†.

Gistermiddag halfvier zakte op de Vecht bij Fort Uitermeer een te Bussum wonende knaap door het ijs. Met behulp van een ladder, welke over het ijs geworpen werd, gelukte het, hem uit het water te halen. Bij den sluiswachter H. werd de jongen binnengebracht en van droge kleeren voorzien.
Even later kwamen, naar de Courant meldt, vanuit de richting Weesp twee broertjes aanrijden, de 14-jarige Jan H. en de 12-jarige Frans H., wonende te Weesp. Plotseling zag eerstgenoemde hoe zijn broertje door het ijs zakte. Hij wilde hem grijpen, doch geraakte daarbij zelf in het wak. Met groote inspanning gelukte het den knaap weer met het hoofd boven te komen, onmiddellijk daarop geraakte hij bewusteloos, maar voelde nog, hoe hem een lus over het hoofd geworpen werd. Zijn broertje Frans was inmiddels onder het ijs verdwenen.
De cafehouder B. had van den wal af de hulpkreten van de knapen gehoord en was met eenige omstanders toegesneld, aan welke spoedige hulp het te danken was, dan Jan H. nog bijtijds op het droge kon worden gebracht. Hij werd bij den fortwachter, den heer P.M. Wolsing, binnengedragen, alwaar kunstmatige ademhaling werd toegepast, met het gevolg, dat hij eenigen tijd later weer tot bewustzijn kwam.
Van het fort werd naar het zich te Weesp bevindende fort getelefoneerd, waardoor de rijkspolitie alhier gewaarschuwd kon worden, welke per Roode Kruis-auto, waarin zich burgemeester Bletz van Weesperkarspel, op wiens grondgebied het ongeval zich had afgespeeld, en dr. Wartena bevonden, naar Uitermeer reed. Intusschen had men alle pogingen in het werk gesteld, door dreggen als anderzins, om Frans H. boven het ijsoppervlak te brengen, hetgeen echter niet mocht gelukken. Na anderhalf uur zag men zich genoodzaakt de pogingen op te geven. Morgenochtend vroeg zal, met behulp van een visscher, die de stroomingen in de Vecht nauwkeurig kent, opnieuw naar het lijkje gedregd worden.
Nadat Jan H. op het fort van droge kleeren was voorzien, werd hij per Roode Kruisauto naar zijn woning in de Verl. Nieuwstraat te Weesp vervoerd. Aan de ouders werd eerst later medegedeeld, welk tragisch lot het jongste broertje getroffen had.

N.B. Na herpublicatie in 2006 bleek dat een van de nieuwsbrief-abonnees een neef is van de broertjes Jan en Frans H. Het krantenartikel was binnen die familie geheel onbekend en is vele malen afgedrukt. Later reageerden ook kleinkinderen van de fortwachter, wiens correcte naam Wolse bleek te zijn. Zij herinnerden zich vaak op het fort gespeeld te hebben met de slee die hun grootvader uit dank had gekregen.

Fort Uitermeer: https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/uitermeer/

De hartader van ons land

"De militaire en burgerlijke verdediging [zijn] thans praktisch een. Het doel van een eventuele aanvaller is niet slechts het vernietigen van het militaire apparaat, doch vooral, hoe afschuwelijk het ook moge klinken, het aantasten van het moreel der burgerbevolking ... Teneinde de weerstandskracht van het gehele land te bevorderen zal het noodzakelijk zijn, dat aan de bescherming van de burgerbevolking grote aandacht wordt geschonken. Amsterdam is de hartader van ons land en als daar de morele krachten ineenstorten, zal voor ons land het laatste uur geslagen zijn."
Nee, deze uitspraak is niet rond 1874-1897 door Den Beer Poortugael, Eland of een andere politicus of hoge officier gemaakt. Het is de Amsterdamse burgemeester d'Ally die het in maart 1952 tegen de gemeenteraad zei.

Het is een van de vele citaten in het proefschrift 'Als de hemel valt. Bescherming bevolking tussen fantasie en werkelijkheid' uit 2001 dat auteur Rieke Leenders enige tijd geleden op verzoek toestuurde. En de titel dekt de lading uitzonderlijk goed. Maar zowel de overheid als de bevolking had andere fantasieen over de werkelijkheid. Dat is algemeen voor oorlogsvoorbereiding; niet weten waarvoor en hoe je je moet voorbereiden. En ook wat het doel betreft verschillen de Stelling en de B.B. wellicht niet veel, wel in de uitvoering.
Een andere opmerkelijkheid is dat de BB-commandopost in de Memlingstraat te Amsterdam daar onder andere is gekomen omdat er in de buurt al 400 telefoonlijnen liepen naar de bunker van de Duitse Sicherheitsdienst (Olympiaplein?).
Met de BB-kring Amsterdam als voorbeeld, schetst het boek op gedegen wijze hoe de werkelijkheid en het imago van de B.B. in de loop der tijd veranderden. Door de ontwikkelingen in de wapenwedloop maar ook door science-fiction films. Het boek is helaas niet meer te verkrijgen maar is wel bij de Koninklijke Bibliotheek en diverse universiteitsbibliotheken te lenen, mogelijk via de openbare bibliotheek. Tweedehands lijkt het nog niet aangeboden te worden.

Minister Den Beer Poortugael: https://www.stelling-amsterdam.nl/mensen/poortugael/
Minister Eland: https://www.stelling-amsterdam.nl/mensen/eland/
Bescherming Bevolking: https://www.stelling-amsterdam.nl/bunkers/beschermingbevolking/
B.B. Commandopost Amsterdam: https://www.stelling-amsterdam.nl/bunkers/beschermingbevolking/amsterdam/
'Als de hemel valt' in diverse bibliotheken: http://www.worldcat.org/isbn/907500138X?loc=Netherlands

Grenspalen langs het ijs

Tekst en foto: Fred Braaksma.

Maandag 12 januari 2009. De schaatsgekte van het weekeind is voorbij. De sloten zijn echter goed beloopbaar en ik besluit om de gracht langs de St. Aagtendijk te volgen, op zoek naar de verschillende voorzieningen. Normaal is het een door modder en drek slecht beloopbaar stuk.
Het inundatiekanaal annex gracht is, met uitzondering van de A9-coupure, nog intact. Maar hoe staat het met de grenspalen en de gietijzeren kokers? Het hekje bij de coupure voor de Zuidermaatweg is geen grote hindernis. De grenspalen O13, O13a en O14 waren me reeds bekend en aanwezig alsook het dubbele kleidepot.

Ik volg de inundatiekade ten westen van het inundatiekanaal. Bij de eerste knik in de grenssloot ligt grenspaal O15 er ongezond bij. Er steekt een pijpje onderuit, is het wellicht gerepareerd?
Het monumentenregister spreekt over grenspalen O15 t.e.m. O21 die nog aanwezig zijn behalve dat ik grenspaal O20 niet aantref. Daarentegen staat wel grenspaal O23 vlakbij de A9-coupure. Na een stukje omlopen naar de andere zijde van de A9, bij de ontvangkom met Stenen Beer, staat nog een grenspaal: O30. Beide worden niet in het provinciaal monumentregistergenoemd, dus geen bescherming?

Grenspaal O17 is echter een vreemde eend in de bijt [passend seizoensgrapje, red]. Het lijkt alsof deze paal gloednieuw is en er pas is neergezet (zie foto rechts). Dit in tegenstelling tot de andere grenspalen die er echt wel 100 jaar oud uitzien. Welke partij doet hier het onderhoud en zou grenspaal O20 dan ook weer terugkomen? Zou een mooi project zijn: in de hele Stelling alle palen weer op hun eigen plekje gereconstrueerd.
Ook de beide gietijzeren kokers in de dammen in het inundatiekanaal zijn gelukkig goed behouden en zichtbaar. Al met al een leuk expeditie waarbij het niet al te modderig werd.

St. Aagtendijk: https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/st-aagtendijk-linie/

Modderen bij Spaarndam

Dinsdag 20 januari 2009. Er ligt her en der nog een laagje ijs in de sloten. Maar ter voorbereiding van de excursie moest de liniewal bij Spaarndam belopen worden, het was geen echte speurtocht naar grenspalen. De liniewal is door modder en drek slecht beloopbaar behalve dat ervoor of erachter een goede weg loopt.

De wandeling begon bij het Fort bezuiden Spaarndam, over twee damsluizen en langs grenspalen O3 en de onlangs herplaatste O6*, naar de Nieuwe Rijweg. Deze loopt voor de liniewal met gracht en toont de complexiteit van het inundatiesysteem doordat later in het inundatiegebied een voorstelling met bomvrije schuilplaatsen is aangelegd.
Aan de andere kant van de IJdijk volgt de ene scherfvrije schuilplaats na de andere in het talud van de wal. Nabij Fort benoorden Spaarndam is grenspaal D41 slecht te zien omdat een hek eraan is vastgezet. Rond Spaarndam staan minder grenspalen van hardsteen maar meer van grindbeton. Grindbeton is duidelijk minder bestand tegen de vergankelijkheid zodat vaak te zien is dat het beton gewapend is. De letter 'D' duidt erop dat de palen zijn geplaatst op een moment dat het ministerie 'Ministerie van Defensie' heette.

Het Fort benoorden Spaarndam was het keerpunt, de terugweg ging over de glibberige kruin van de liniewal. De ondergewerkte nevenbatterij is zichtbaarder geworden. Na de fundering van de luchtwachttoren wordt de liniewal breder en zijn resten van loopgraven te zien.
Terug bij de IJdijk door de Voorstelling naar het westen gegaan. De vele schuilplaatsen, soms strak in het gelid (zie foto rechts), zijn bij elk weer bijzonder om te zien. En door het verschil in hoogte en daardoor begroeiing zijn de gronddepots opvallend. De frontwal kalft over een behoorlijke lengte af.
De hoop was om langs de frontgracht van die Voorstelling te kunnen lopen maar dat kan niet. Maar een pad door de polder volgt de gracht redelijk en de nodige grenspalen zijn te zien: D81, D78, D77, D70, D72, D69, D67, D66 en D64**. D68, D71 en D80 zijn hopelijk over het hoofd gezien...

* Het monumentregister kent O6 niet en zou hier O4 moeten staan.
** Alleen D64 staat niet in het provinciaal monumentregister.

Positie bij Spaarndam: https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/spaarndam/
Fort bezuiden Spaarndam: https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/spaarndam-zuid/
Fort benoorden Spaarndam: https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/spaarndam-noord/

Conducteurswoning te koop

Foto: Frank van Drie.

De conducteurswoning annex bureel van het Sectorpark Ilpendam, afdeling Materieel bij Het Schouw staat voor 699.000 euro k.k. te koop. Van het nabijgelegen Sectorpark Ilpendam, afdeling Munitie is alleen het terrein en wat beplanting te herkennen.
In de Stelling van Amsterdam zijn vier sectorparken met ieder twee afdelingen/locaties waarvan ongeveer de helft nog een of meer gebouwen heeft. Vermoedelijk heeft elk sectorpark gemiddeld 70.000 gulden gekost (vergl. 747.000 euro). Bij elke afdeling Materieel staan nog steeds vrijwel identieke woningen waaronder dit exemplaar bij Het Schouw. De andere originele gebouwen van het sectorpark (in 1928 acht stuks) zijn niet meer aanwezig. Enkele magazijnen uit ca. 1937-1939 zijn nog wel aanwezig maar vallen niet (meer) onder het te verkopen perceel.

De woning staat in een rustig hoekje langs het Noordhollands Kanaal, bijna voor de ochtendfile naar Amsterdam. Deze nieuwsbrief heeft niet tot doel om de makelaardij in te gaan, maar het is een mooie aanleiding om weer eens aandacht aan dit vergeten object te schenken. En het zou wel aardig zijn als iemand met historisch besef de volgende eigenaar wordt, wellicht een van de abonnees?

Sectorpark Ilpendam, afdeling Materieel: https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/schouw/
Sectorpark Ilpendam, afdeling Munitie: https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/slochterbrug/
Woninginformatie bij makelaardij Poelwijck Sweers: http://www.poelwijck-sweers.nl/index.php?cmd=62&sub_menu_item_id=62&template=5&menu_item_id=40

Over de Rondzendlijst Verdedigingswerken

De Rondzendlijst Verdedigingswerken is een mailinglijst, over verdedigingswerken in heel Nederland uit alle perioden, dat sinds maart 2001 bestaat als onderdeel van de website Forten Info. Alhoewel een rondzendlijst de snelste en handigste manier is voor vragen en discussie, bleef een gezonde hoeveelheid berichten achterwege.
Om praktische en persoonlijke redenen is in goed overleg besloten om de inspanningen tussen het Fortificatie Forum en Forten Info op dit communicatie-gebied te bundelen. Dat betekent dat de rondzendlijst beëindigd zal worden. Voor vragen en discussies wordt nu doorverwezen naar het Fortificatie Forum welke in februari 2008 op initiatief van Peter de Krom en anderen is gestart. Enkele voordelen van een forum zijn dat het overal en altijd met slechts een webbrowser gebruikt kan worden. Maar vooral dat de diverse onderwerpen hun eigen forum hebben zodat er geen ruis op de lijn is met berichten die je per definitie niet interessant vindt.

Om misverstanden te voorkomen: deze Nieuwsbrief Stelling van Amsterdam blijf je ontvangen omdat het geen onderdeel is van de Rondzendlijst Verdedigingswerken. Tevens blijft het Stelling Forum bestaan voor specifieke berichten en discussie over de Stelling van Amsterdam.
Op Forten Info blijven nieuwsberichten geplaatst worden door een meerkoppige redactie. Deze kunnen nu gevolgd worden door middel van een RSS-feed.

Forten Info: http://www.forten.info/
Forten Info RSS-feed: http://www.forten.info/nieuws/admin/rss.php
Rondzendlijst Verdedigingswerken: http://www.forten.info/rondzendlijst/
Fortificatie Forum: http://www.fortificatieforum.nl/
Stelling Forum: https://forum.stelling-amsterdam.nl/
RSS Startpagina: http://rss.startpagina.nl/

Overig

Overig kort, en meestal actueel, nieuws verschijnt op het Stelling Forum. Door je eenmalig te registeren kan je eenvoudig zien welke onderwerpen zijn geplaatst sinds je vorige bezoek, kan je je abonneren op een forum/onderwerp en kan je zelf berichten plaatsen. Gebruik deze link voor een overzicht van de nieuwste berichten:
https://forum.stelling-amsterdam.nl/nieuw/