Sluit [X]   
 

in 1916: Landweer op onbeperkt klein verlof

© 1999-2024, René G.A. Ros
Laatst gewijzigd 29-1-2024

Donateur worden?

Nieuwsbrief

Nieuwsbrief 229

Nieuwsbrief Stelling van Amsterdam, nummer 229
(8ste jaargang, 26 januari 2006)

Een nieuwsbrief over de website Stelling van Amsterdam (StvA) van Stichting Militair Erfgoed Groot-Amsterdam (MEGA). Geschreven door René Ros tenzij anders aangegeven.
<https://www.stelling-amsterdam.nl/>

Deze nieuwsbrief is, met illustraties, ook te vinden op:
<https://www.stelling-amsterdam.nl/nieuwsbrief/>
Daar is ook informatie te vinden over deze nieuwsbrieven, het aanmelden en het archief.

Heb jij informatie die via deze nieuwsbrief aan geïnteresseerden gezonden kan worden? Stuur de informatie dan aan <e-mail adres vervangen door formulier>.

 

Inhoud

In deze nieuwsbrief:

Hierboven staat achter de artikelen, indien van toepassing, welke gemeente het betreft.

 

Inleiding

Deze nieuwsbrief begint met de aankondiging voor de Dagexcursie 2006, de inschrijving is vandaag gestart!

De afgelopen maanden heeft een onderzoek plaatsgevonden naar mogelijke aanwezigheid van explosieven op het vm. Militair Terrein Zeeburg en het erop gelegen Marinevliegkamp Schellingwoude. De onderzoeker, Alfred Bakker, is zo vriendelijk geweest om een historische samenvatting op te stellen die in deze nieuwsbrief als vier aparte artikelen is opgenomen.

Het laatste artikel gaat over de moord op Georgische soldaten op het Fort aan de St. Aagtendijk. Dit is een weinig plesant artikel dat wellicht niet met een lege maag gelezen moet worden. Maar toch beter dan daadwerkelijk de identificatiekaarten vast houden.

René Ros

 

Dagexcursie 2006

Op 22 april 2006 wordt voor de zesde keer een geheel verzorgde, unieke dagexcursie naar een deel van de Stelling van Amsterdam georganiseerd door Stichting Mega.

Het doel van de excursies is om vooral forten die normaal niet of nauwelijks toegankelijk zijn te bezoeken en waar mogelijk zelf vrij rond te wandelen.
Tevens een prachtige gelegenheid om elkaar weer te zien of kennis te maken met degenen die we kennen van de website, van vorige excursies en anderen die zich betrokken voelen bij de Stelling.

Ook dit jaar hebben we een aantrekkelijk programma kunnen samenstellen om verschillende forten in het gebied Muiden - Abcoude te bezoeken. Het programma ziet er, onder voorbehoud van wijzigingen, als volgt uit:

- Parkeren van auto's bij Maxis Muiden en ophalen treinreizigers Station Weesp
- Ontvangst met koffie/thee en lokale versnapering in de Theetuin te Weesp
- Wandeling met gids over twee bastions Vesting Weesp
- Vrij wandelen Fort Uitermeer
- Lunch en vrij wandelen op liniedijk en Fort bij Nigtevecht
- Wandeling met gids op Fort bij Abcoude
- Middagconsumptie bij Fort bij Abcoude
- Vrij wandelen Kustbatterij bij Diemerdam

De kosten bedragen slechts € 38,50 waarin vervoer in personenbusjes, entreekosten 2 forten, koffie, lunch en middagconsumptie zijn inbegrepen.
Na afloop gaan de chauffeurs en organisatoren dineren bij Chinees restaurant Tong Ah te Weesp. Deelnemers zijn welkom om mee te dineren maar deze activiteit valt buiten de excursie.

Meer informatie en het aanmeldingsformulier vind je op:
<https://doccentrum.stelling-amsterdam.nl/activiteiten/dagexcursie/>

 

Onderzoek explosieven Zeeburg

Door Alfred Bakker, Ingenieursbureau Amsterdam

Vooruitlopend op de toekomstige herinrichting van het Zeeburgereiland voor woningbouw heeft Ingenieursbureau Amsterdam een bronnenonderzoek verricht naar de mogelijke aanwezigheid van conventionele explosieven. Geraadpleegd zijn diverse primaire bronnen. Maar ook ex-dienstplichtigen en deskundigen zoals Klaas van Brakel, René Ros, Jon van der Maas en ex-luchtmachtofficier Gerrit Jan Zwanenburg droegen kostbare informatie aan. Waaronder Duitse stafkaarten uit 1942 en 1943 en een Brits inlichtingenrapport uit 1942 over het Seaplane Station Amsterdam.

Dit onderzoeksproject was om meerdere redenen bijzonder om uit te voeren. Om te beginnen voelde ik me zeer vereerd met het verzoek van Projectbureau IJburg om een dergelijk onderzoek te verrichten.
Ten tweede is onderzoek naar militaire activiteiten een nieuwe, uitdagende loot aan de stam. En ten derde waren de veelheid aan amateur historici, ex-militairen en de fora waarop zij informatie verspreiden en/of elkaar vinden een eye opener voor me. Tenslotte vond ik de onbaatzuchtigheid van diverse personen om materiaal ter beschikking te stellen zeer stimulerend.

Op basis van de uitkomsten van het onderzoek laat het Projectbureau IJburg een detectieonderzoek verrichten naar de mogelijke aanwezigheid van niet gesprongen explosieven.

Ingenieursbureau Amsterdam: <http://www.iba.amsterdam.nl/>

Ouwe Stomp: <http://www.ouwestomp.nl/>
Go2war2: <http://www.go2war2.nl/>

Militair Terrein Zeeburg: <https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/zeeburg/>
Marinevliegkamp Schellingwoude: <https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/schellingwoude/>
Beeldbank Gemeentearchief Amsterdam: <http://gemeentearchief.amsterdam.nl/archieven/beeldbank/> (zoek op 'watervliegtuig' en 'DO X')

(Historische Foto's: Gemeentearchief Amsterdam)

 

Onderzoek explosieven Zeeburg: 1890 - 1940

Gebleken is dat het Zeeburgereiland ontstaan is als baggerbergplaats in 1890-1894. Toen de baggerspecie in het westelijk deel boven de hoogwaterlijn uit kwam werd er in 1907 een schiet- en exercitieterrein ingericht voor het garnizoen Amsterdam.
In 1916 vestigde de Marinievliegdienst langs het Buiten IJ het Marinevliegkamp Schellingwoude met een hangar en een hellingbaan voor watervliegtuigen. Er waren in de jaren twintig onder andere Fokker T-bommenwerpers gestationeerd, die gebouwd waren in de nabijgelegen Fokker-fabriek in Amsterdam-Noord.
Opmerkelijk is dat Schellingwoude aangemerkt werd als burgerluchthaven dat ook vliegboten voor passagiersvervoer kon ontvangen, zoals de reusachtige Dornier-X (zie foto rechts). De vliegtuigen landden en startten binnen nautische grenzen in het huidige IJmeer. Landingen buiten dat gebied waren riskant voor vliegboten en er zijn meerdere crashes bekend.

Het Zeeburgereiland moet ook gebruikt zijn voor de opvang van vreemdelingen. Een zwager van Otto Frank was er in 1938-1939 geinterneerd.

 

Onderzoek explosieven Zeeburg: 1940 - 1945

Eind mei 1940 namen de Duitsers het Marinevliegkamp in beslag en transformeerden het tot de grootste watervliegtuigbasis in Nederland: Fliegerhorst Schellingwoude, waar de Luftwaffe-onderdelen Küstenfliegergruppe 406 en 906 en de 1. Bordfliegerstaffel 196 werden gestationeerd.
In de loop van de oorlog werden op vrijwel het gehele eiland militaire objecten opgericht waaronder een Befehlsstandbunker, een brandstofopslagplaats, twee hangarcomplexen, munitiebunkers en onderkomens voor circa 500 man. Op een RAF-luchtfoto uit november 1942 is zichtbaar dat de hangars en bunkers gecamoufleerd zijn met netten.

De aanwezigheid van watervliegtuigen zoals Dorniers en Junkers bleef niet onopgemerkt voor de RAF, die de basis in augustus 1940 diverse malen bombardeerden. Ter afleiding legden de Duitsers schijnvliegveld SF 13 aan in de Uitdammer Die, dat inderdaad enkele malen gebombardeerd werd.
Vanaf oktober 1940 was op Schellingwoude een Seenotstaffel gevestigd ter redding van Duitse (en soms Britse) piloten op de Noordzee en het IJsselmeer.

De basis werd zwaar verdedigd met FLAK. Er zijn vijf opstellingen bekend op het eiland zelf en nabijgelegen opstellingen ten noorden van de Oranjesluizen, langs de Durgerdammerdijk en ten westen van de Schellingwouderbreek.
Het Seeflugplatz maakte tussen 1943 en 1945 deel uit van de zogenoemde 'Stadtverteidigung' of 'Verteidigungsbereich-Ost' ter verdediging van de stad Amsterdam. Langs de Zuider IJdijk werd een schietbunker gebouwd. Ten zuiden van de Oranjesluizen werden schuttersputjes gegraven. Op de hoekpunten van het Zeeburgereiland waren mitrailleurs opgesteld.

In juni 1943 stortte een Avro Lancaster-bommenwerper van de RAAF brandend neer op het Zeeburgereiland na deelname aan de "Battle of the Ruhr" in Duitsland. Zes bemanningsleden kwamen om het leven en de zevende werd krijgsgevangen gemaakt. Aangezien metalen schaars waren in Duitsland zijn de meeste restanten vrijwel zeker geborgen, met uitzondering van de Rolls Royce vliegtuigmotor die in 1978 geborgen werd.
De laatst bekende oorlogshandeling op het eiland dateert van eind maart 1945: "Die FLAK in Schellingwoude wird dieser Tage Abgezogen werden".

Foto Fliegerhorst Schellingwoude: <http://www.dornier24.com/images/pages/Do-24_p172.html>

 

Onderzoek explosieven Zeeburg: 1945 - 2005

Na de oorlog werd de basis niet meer in gebruik genomen door de Marine Luchtvaartdienst. Wel vestigde de Marine-inlichtingendienst zich met enkele radiomasten op het zuidoostelijke deel van het eiland.
De door de Duitsers in Heimatschutz-stijl opgerichte gebouwen werden in gebruik genomen door Kamp Zeeburg, kantonnementsziekenhuis en de Militaire Kaderschool. In de Militaire Kaderschool woedde in 1946 een grote uitslaande brand die wegens de ontploffende munitie niet direct geblust kon worden.
Bekend is dat in 1947 de Befehlsstand bunker werd verbouwd tot "amunitie-bunker", waar volgens een ex-commando onder andere fosforgranaten waren opgeslagen.
Een dienstplichtige van de lichting 1958-1 heeft gerept over de mogelijke aanwezigheid van munitie onder de grond nabij het badhuis. Een dienstplichtige van de lichting 1965 noemde traangasoefeningen ter voorbereiding op het huwelijk van Beatrix in Amsterdam.

De geïsoleerde ligging van het eiland werd opgeheven in 1957 met de opening van de Amsterdamse- en de Schellingwouderbrug. Ondanks de komst van de Van Heutsz-compagnie naar Kamp Zeeburg in 1960 werd omstreeks 1962 het westelijk deel van het eiland vrijgegeven. In 1968 vertrok de Marine-inlichtingendienst noodgedwongen naar Eemnes nadat de aanleg van hoogspanningsmasten de ontvangst verstoord had. In 1972 stelde de provincie Noord-Holland een centralisatie van munitieopslag voor zodat drie jaar later de amunitiebunker werd gesloopt.
De gebouwen op het noordelijke deel werden omstreeks 1975 gesloopt, vooruitlopend op de bouw van de Rioolwaterzuiveringsinrichting Oost. De laatste opstal van Kamp Zeeburg verdween in 1999 met de sloop van de kantine (zie foto).

Een toegangspoort is het laatste overblijfsel van het kamp. In het zuidwestelijk deel van het eiland bevindt zich nog een woning, als onderdeel van de uit 1907 daterende schietbanen, en een drietal Duitse bunkers, waaronder de grootste van Amsterdam.

 

"1 sandaal van hout met lederen band" - Moord op Georgische soldaten

Op 20 en 21 april 1945 werden op het Fort aan de St. Aagtendijk, in gebruik als Munitionslager "Monika", door - naar verluidt dronken - Duitse soldaten een aantal Georgische soldaten in Duitse dienst vermoord.
Zij waren onderdeel van het Georgisches Infanterie-Bataillon 822 dat van september 1943 tot januari 1945 in Zandvoort verbleef. Daarna zijn ze naar Texel overgeplaatst maar een aantal bleef achter. Op Texel kwamen de Georgiers in de nacht van 5 op 6 april in opstand welke maar liefst tot 20 mei duurde (zie foto monument Georgische begraafplaats).
De opstand was echter afgesproken voor 20 april, de verjaardag van Hitler. Of de Georgiers op Fort aan de St. Aagtendijk op die datum ook in opstand kwamen of de Duitsers hun woede koelden voor de opstand op Texel is niet duidelijk. Wel is duidelijk dat het geen 'nette' executie was.

Elf maanden later, op 22 maart 1946, werden 15 lichamen opgegraven en beschreven door de Dienst Berging en Identificatie, Bureau Amersfoort, Kamp Laan 1914. Voor elk lichaam werd een kaart opgesteld, die nu in de archieven van het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie liggen, en voor ieder is vermeld "In staat van ontbinding; de opperhuid is gedeeltelijk vergaan, de haren en nagels hebben losgelaten". De lichaamslengte, voor zover nog kon worden vastgesteld, was tussen de 1,64 en 1,84 m. Allen droegen een militaire werkjas en andere Duitse kledingstukken met bij enkele het 'Georgien' embleem. Bij geen van allen werd schoeisel aangetroffen behalve "1 sandaal van hout met lederen band".

De geconstateerde doodsoorzaken geven aan dat het duidelijk geen executie betrof:
- wond buikstreek
- schedel rechts verbrijzeld
- rechter sleutelbeen en schouderblad gebroken
- nekschot
- schotwond rechterborst (2x)
- schot rechterzijkant schedel (2x)
- schot in achterhoofd (2x)
- schot rechterzijde voorhoofd
- inschotopening ca. 9 mm in linker voorhoofdsbeen
- niet bekend (3x)
Een van de lichamen had een gebroken kaak.

Fort aan de St. Aagtendijk: <https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/st-aagtendijk/>
Opstand der Georgiers: <http://vvv.texel.net//mooi_texel/historie/opstandgeorgiers>

 

Overig

- Het Noodhospitaal AMC heeft een eigen informatiepagina gekregen: <https://www.stelling-amsterdam.nl/bunkers/diversen/amc/>

- Op het eiland Marken heeft een 'Fortbuurt' bestaan, tegenwoordig 'Kets'. Heeft iemand enig idee hoe de naam 'Fortbuurt' is ontstaan en waar meer informatie is te vinden? Heeft het iets te maken met het nooit voltooide Kanaal naar Marken (Amsterdam-Marken) van Goudriaan?

- In een overzicht van het Bunderarchiv-Militararchiv staat de enig bekende naam van een FLAK-batterij bij Amsterdam. Namelijk 'Batterie Hardt' voor de batterij van Fliegerhorst Schellingwoude, waarmee de batterij aan de Durgerdammerdijk bedoelt moet worden. <http://www.lwag.org/reference/barl001.pdf>

- Gedeputeerde mw. R. Kruisinga schrijft in haar weblog van 7 januari 2006 wederom over de Stelling: <http://www.noord-holland.nl/thema/concern/politiek_en_bestuur/Gedeputeerde_Staten/
R_Kruisinga/actueel/actueel_2005/6_januari_2005.asp
>

- Het is deze maand vijf jaar geleden dat (opnieuw) bekend werd waar het Duitse radarstation Seeadler lag. <http://www.radarstation.nl/>

 

Deze nieuwsbrief is een uitgave van het Documentatiecentrum Stelling van Amsterdam. De redacteurs en auteurs aanvaarden geen aansprakelijkheid, op welke wijze ontstaan, door het gebruik van de inhoud van de website, nieuwsbrief of andere publicatie, door welke persoon en voor welk doel dan ook. Wij hebben ons best gedaan om alle rechthebbenden op deze website / nieuwsbrief te achterhalen. Eenieder die meent dat zijn/haar materiaal zonder voorafgaande toestemming hier is gebruikt, verzoeken wij om zich tot ons te wenden. Bij gebruik als bron voor publicaties en andere uitingen is bronvermelding verplicht en tevens wordt deskundige begeleiding, door bijvoorbeeld de redacteur of auteur, aanbevolen. In de nieuwsbrieven weergegeven meningen zijn een deel van een column of strikt persoonlijk tenzij expliciet anders is aangegeven. 'Majoor Van Hall' en 'Soldaat Troelstra' zijn fictieve militairen uit het verleden die dienen als pseudoniemen voor verschillende personen. Activiteiten zoals rondleidingen worden mogelijk door andere partijen georganiseerd en de verantwoordelijkheid voor inhoud, uitvoering e.d. ligt geheel bij de betreffende partij. De inhoud van een nieuwsbrief wordt na publicatie niet meer gewijzigd en kan later onjuist zijn gebleken of niet meer van toepassing zijn. De auteursrechten berusten bij René G.A. Ros tenzij anders is aangegeven.

 

Stelling van Amsterdam op Twitter Stelling van Amsterdam op Facebook Doc.centrum Stelling van Amsterdam op LinkedIn
Stelling van Amsterdam op foto-site Instagram Stelling van Amsterdam op video netwerk YouTube

Deze website wordt verzorgd door particuliere experts en is geen website van een overheid.
Alle rechten voorbehouden, o.a. gebruik door commerciële partijen alleen met voorafgaande toestemming.
Stelling van Amsterdam. Een stadsmuur van water.
UNESCO Werelderfgoed sinds 1996
FMTraining - Trainingen en cursussen voor gebruikers en ontwikkelaars van FileMaker (Advertentie)
 
 
 
Bureau Meerzijdig let op meerdere zijden bij support, mediation, procesbegeleiding en trainingen. (Advertentie)