Sluit [X]   
 

Fortwachter Pijl in 1933: "M.A. Pijl en 3 kd" met S.S. "Johan de Wit"...

© 1999-2024, René G.A. Ros
Laatst gewijzigd 29-1-2024

Donateur worden?

Nieuwsbrief

Nieuwsbrief 326

Nieuwsbrief Stelling van Amsterdam
Nummer 326 (11de jaargang, 26 augustus 2009)

Een nieuwsbrief over militair erfgoed in de regio Groot-Amsterdam. Deze en alle voorgaande nieuwsbrieven zijn, met illustraties, te raadplegen op:
https://www.stelling-amsterdam.nl/nieuwsbrief/

Inhoud

In deze nieuwsbrief:

 

Inleiding

Beste lezer,

Na een broodnodig extra lang zomerreces is dit dan de eerste nieuwsbrief van de tweede helft van 2009. Hopelijk is iedereen tot rust gekomen.

Uiteraard begint deze nieuwsbrief met nieuws en bezoektips voor de komende Stellingmaand. Ten tweede een aantal aardigheden uit een niet-officiële brochure over de ontwerpen voor een nieuwe Stelling. En vervolgens een artikel over een nieuw boek over de Koude Oorlog, welke zeker een aanrader genoemd mag worden.
Tenslotte twee artikelen naar aanleiding van een bezoek aan een andere nationaal reduit, namelijk dat van Denemarken. Eerst over de forten van København en daarna over Koude Oorlog restanten en musea in het oosten van Denemarken.

OPROEP: Wil je als bezoeker of organisator de andere lezers laten weten wat je tijdens de Stellingmaand hebt beleefd? Stuur dan, kort na de betreffende belevenis, gerust een kort verslag van maximaal 400 woorden voor deze nieuwsbrief. Indien gewenst krijg je hulp bij het schrijven van de tekst.

Bekijk de gehele nieuwsbrief met afbeeldingen en links op:
https://www.stelling-amsterdam.nl/laatstenieuwsbrief/

Overig kort nieuws verschijnt op het Stelling Forum. Zie de nieuwste berichten op:
https://forum.stelling-amsterdam.nl/nieuw/

De volgende nieuwsbrief zal waarschijnlijk op 9 september verschijnen.

Met vriendelijke groet,
René Ros

 

Stellingmaand 2009

Foto: Hans Baas, Stichting Mega.

De 'officieuze' website Stellingmaand 2009 van Stichting Mega is wederom op 1 augustus beschikbaar gekomen en sindsdien nog aangevuld. Met een frisse stijl en gemakkelijk raadpleegbaar; behalve per dag is ook op een kaart te zien welke forten opengesteld zijn.
De website bevat een overzicht van alle forten die ons hebben laten weten dat ze in september open zijn, met een verwijzing naar de website van de fortbeheerders voor meer informatie.
De Batterij aan de Sloterweg mag niet meer betreden worden wegens de te slechte bouwkundige staat. Fort Hinderdam is om onbekende redenen niet opengesteld.

De officiële opening van de Stellingmaand is 28 augustus op Fort bij Abcoude. Het thema van Stellingmaand 2009 is 'Mobilisatie' omdat het op 29 augustus 70 jaar geleden is dat het Nederlandse leger mobiliseerde.
Op Fort bij Abcoude vindt dit jaar de theatervoorstelling 'Fort Nederland II' plaats. Ook Fort bij Spijkerboor is actief met DAF-materieel, tokkelen en abseilen evenals soldatenkampement in verschillende weekeinden. Of trouw voor een dag op de Kustbatterij bij Diemerdam. Fort aan het Pampus biedt enkele gespecialiseerde rondleidingen maar ook de mogelijkheid in het fort te overnachten.
6 September is er op Fort bij Edam een "Mega-evenement' met soldaten, veldslag, speurtocht, tentenkamp, natuur-educatie enz. En het fort is ingericht als levend museum met o.a. postkantoor en ziekenzaal.
Op Fort aan de St. Aagtendijk is, behalve op 12 september met rondleidingen e.d., ook op 13 september open maar meer muzikaal. Bovendien rijden beide dagen oude legervoertuigen een pendeldienst tussen dat fort en Fort bij Veldhuis.

Waarom een 'officieuze' Stellingmaand-website? Omdat naar de mening van voldoende personen de 'officiële' Stelling-website slecht raadpleegbaar is. Die website is ontstaan alsof er niet al een website bestond en veroorzaakt veel verwarring. Er zijn 'vredesbesprekingen' gaande waarover we zeer hoopvol zijn gestemd.
We denken wederom een complete website te kunnen bieden waarmee de verwachte 4.000 bezoekers eenvoudig de weg naar de forten kunnen vinden. Onder andere de twee forten waaraan Stichting Mega een bijdrage levert om deze open te stellen: Fort aan de St. Aagtendijk en Fort bij Hoofddorp. Als je de Nieuwe Hollandse Waterlinie wilt bezoeken, kijk dan op de Fortenmaand-website.
Fortbeheerders die ons de per e-mail gevraagde informatie, vanwege de vakantie, nog niet hebben toegezonden kunnen dat alsnog doen. Hun informatie zal dan zo snel mogelijk aan de website toegevoegd worden.

Stellingmaand 2009: http://www.stellingmaand.nl/
Nieuws over Stellingmaand 2009 op Stelling Forum: https://forum.stelling-amsterdam.nl/viewtopic.php?f=1&t=614
Fortenmaand: http://www.fortenmaand.nl/

 

"Het palladium van Neerlands onafhankelijkheid!"

Enige tijd geleden trof uw archiefonderzoeker een alleraardigst boekje in het Stadsarchief Amsterdam aan. Maar een boek geeft meer plezier in een luie stoel op een aangenamere plek. Vanuit de studiezaal, via een draadloze Internet-verbinding, bleek een exemplaar voor slechts 20 euro te koop! Doch bij ontvangst bleek dit 131 jaar oude boekje nog nooit gelezen te zijn: een groot deel van de pagina's was niet van elkaar losgesneden! Zou het een exemplaar geweest zijn van de schrijver die de inhoud al kende, of van ongeïnteresseerde eigenaren???

Op een veranda te Denemarken is het exemplaar van de brochure 'Amsterdam in staat van beleg!' door J.C.C. Den Beer Poortugael (zie foto rechts) voor de eerste maal gelezen. Het drukwerkje van 108 pagina's was een eigen openbare uitgave uit 1878 om drie voorstellen voor een nieuwe Stelling van onderbouwd commentaar te voorzien en een eigen voorstel onder de aandacht te brengen.
Den Beer Poortugael rekent keurig voor hoeveel koeien en weiden, granen en akkers, drinkwater en reinwaterkelders, forten en belastinggelden enzovoort er volgens hem nodig zijn om 545.000 "menschen" zes maanden te voeden en te verdedigen. Omdat het zijn betoog voor een grotere Stelling ondersteunt, houdt hij een bevolkingsgroei in 10 jaar van 12% aan. Het hoofdstuk 'Politieke beteekenis van Amsterdam' over de achterliggende redenen van de Stelling is ook tegenwoordig zeer verhelderend (en daarom aan de website toegevoegd).

Magnifiek zijn de kaarten van "Het Zuiderzeefront der toekomst", na drooglegging van de Zuiderzee, met forten van Muiden tot Edam langs een nieuw kanaal (zie afbeelding links). Waarbij Fort bij Edam heel anders georiënteerd zou worden...
En er blijkt een extra strategisch belang van graan, aldus dit citaat: "Toch moet men het gemis van bier, vooral van Heineken's krachtig brouwsel, niet geringschatten. De prikkel en opwekking van dien drank werken allerheilzaamst. Men zorge dus dat de bierbrouwerijen zoo lang mogelijk blijven doorwerken. Door het uitbreiden van het zuidelijk front der stelling zal men dit kunnen bevorderen." Juist in het noorden en zuiden is het uiteindelijke tracé krapper dan zijn voorstel; dus daar ging de kans op voldoende bier in het belegerde Amsterdam!? Of schept het nu sponsormogelijkheden?

Alhoewel het een privé-uitgave was, was de schrijver niet de minste. Den Beer Poortugael werkte destijds als waarnemend hoofdintendant op het Departement van Oorlog en was een jaar later bijna zeven maanden Minister van Oorlog. Bovendien was hij van 1889 tot 1891 de Stellingcommandant. In 1891 nam Den Beer Poortugael ontslag en ging op 59-jarige leeftijd met pensioen. Hij bleef actief schrijven (hij zou nu zeker een weblog hebben gehad) en was delegatie-lid voor de twee Haagse Vredesconferenties in 1899 en 1907. Hij heeft de Eerste Wereldoorlog niet meegemaakt omdat hij in januari 1913 overleed, 80 jaar oud.

N.B. 1: Palladium = uit de hemel gevallen beeld van Pallas Athene, in Troje bewaard omdat het de onneembaarheid van de stad waarborgde.
N.B. 2: Ook in Denemarken waren dit soort openbare discussiestukken gewoon. In 1889 verscheen bijvoorbeeld "Leger, marine en fortificaties, een bijdrage aan de defensie-discussie" van E. Suenson, zoon van een admiraal en zelf kapitein bij de Marine maar later werkzaam in het bedrijfsleven. (Met dank aan Søren Østergaard)

Biografie Minister Den Beer Poortugael: https://www.stelling-amsterdam.nl/mensen/poortugael/
Hoofdstuk 'Politieke betekenis van Amsterdam': https://www.stelling-amsterdam.nl/stelling/stukken/politiek/
Boekbespreking 'Amsterdam in staat van beleg!' met citaten m.n. slotwoord, in 'De Gids' 1878: http://www.dbnl.org/tekst/_gid001187801_01/_gid001187801_01_0026.htm

 

De Russen komen!

Met dank aan: Mark Traa.

Heb je je al eens verbaasd over alle bouwwerken die de Nederlandse Staat namens ons ooit heeft gebouwd 'ten behoeve' van de Koude Oorlog? Op de Stelling-website staan er een aantal in de regio Groot-Amsterdam genoemd, op Forten Info staat een nog groter (maar nogsteeds incompleet) overzicht van zulke bouwwerken in geheel Nederland en voor Nederlandse troepen in het toenmalige West-Duitsland.

Over de achtergronden van de civiele bouwwerken was wel een en ander bekend. Maar niet alles en al helemaal niet van overheidsprojecten die geen bouwwerken hebben achtergelaten.
De kabinetsarchieven over die plannen zijn enige tijd geleden openbaar geworden en onderzoeks-journalist Mark Traa was de eerste die de velletjes van elkaar trok. Hierover publiceerde hij vorig jaar een zestal artikelen in HP/De Tijd maar op 30 juni jl. verscheen er van zijn hand het boek 'De Russen komen! Nederland in de Koude Oorlog' dat al één van de tien genomineerden voor de Grote Geschiedenisprijs 2009 is.

Nadat uw redacteur zelf het boek gelezen heeft, kan de flaptekst gerust geciteerd worden: "Hij schrijft over vluchtplannen en schuilkelders voor regering en koningshuis, over plannen om de vliegtuigen van de KLM en de binnenvaartschepen naar het buitenland te verplaatsen en om kunstwerken in bunkers te verstoppen. Schokkend zijn de tot in detail voorbereide, maar tot mislukken gedoemde plannen om hele steden en dorpen te evacueren.
Op papier ontstond een Nederland-in-oorlog: theater Carré was gereserveerd als mortuarium en op Curaçao werd een schaduwbevolkingsregister bewaard. Ook moesten communisten per schip worden afgevoerd, buitenlandse vluchtelingen moesten worden tegengehouden, de top van het bedrijfsleven wilde het land ontvluchten. De media en de posterijen moesten worden gecensureerd."

Amsterdam komt uiteraard ook aan bod en kan niet buiten de landelijke plannen bezien worden. Voor iedereen die zich een beetje interesseert voor de Koude Oorlog is dit verplichte kost. En als het je nog niet intereseert, lees het dan om van de ene verbazing in de andere te vallen. Zo blijkt dat niet de Russen naar Nederland zouden komen, maar de Polen...
Het boek bevat 250 pagina's, kost 18,50 euro en is te koop in de boekhandel maar ook via de Forten Info Winkel en de Stelling-website 'boekenhoek'.

Koude Oorlog bunkers e.a.: https://www.stelling-amsterdam.nl/bunkers/
Boeken: https://www.stelling-amsterdam.nl/algemeen/boeken/
Forten Info Catalogus: http://www.forten.info/catalogus/
Forten Info Winkel: http://www.forten.info/winkel/

 

Het Nationaal Reduit van Denemarken

Met dank aan: Søren Østergaard.

"De aanleg van eene centrale verdedigingslinie, ter bevestiging hetzij van de hoofdstad des Rijks of wel van een klein doch voornaam gedeelte des lands, is voor eene natie, die niet anders dan een verdedigende oorlog zal hebben te voeren eene noodzakelijkheid en men ziet dan ook allerwege een dergelijk stelsel door de kleine Staten aangenomen. België heeft zijne linie van Antwerpen, Denemarken zijne positie op het eiland Seeland, Ruménië zijn geretrancheerd kamp van Bucharest, Zwitserland zijne afsluiting van Rhönedal en St. Gothardpas." (Memorie van Antwoord, Begrooting van uitgaven ten behoeve van de voltooiïng van het Vestingstelsel, Dienst 1902.)

Uw redacteur was onlangs in de gelegenheid om de verdedigingswerken op het eiland Sjaelland te bezoeken. København heeft veel overeenkomsten met onze hoofdstad: gezellig centrum, rondvaartboten, zakkenrollers, het weer en de haven. En ook een kringstelling delen de beide hoofdsteden, alhoewel København meer zeefront heeft en dus meer kustforten. Zoals het eiland Middelgrundet Fortet dat nu een conferentie-oord en hotel is, en waarmee de vergelijking met ons Fort aan het Pampus snel is gemaakt. Of Trekroner Fortet, een zwaar kustartilleriefort dat een eiland in de haven van de stad vormt, zoals ons Fort bij IJmuiden. En zelfs qua hergebruik zijn er overeenkomsten want zowel Fort bij Kudelstaart als Dragør Fortet zijn nu een jachthaven alhoewel de Westeinderplassen een íets ander uitzicht is dan de Øresund met de brug naar Zweden...

Het zogenoemde Vestvolden ('West-wal') is een 14 km lange liniewal en gracht met elke 600 meter een caponnière die de natte gracht bestrijkt. En tussen de caponnière's een flinke batterij voor het 12 en 15 cm positiegeschut. Onze ca. 15 jaar jongere Geniedijk Haarlemmermeer is vergelijkbaar met de forten en batterijen met flankgeschut elke 2,5 km en de kleine batterijen ertussen. Naast Vestvolden loopt over de volledige lengte een snelweg maar toch kruisen er net zoveel wegen als door onze - kortere en nog niet geheel ingebouwde - Geniedijk. Alleen het aantal doorsnijdende spoorwegen en fietspaden is bij Vestvolden hoger.

Belangrijke verschillen zijn dat de forten in drie perioden zijn gebouwd, meestal eerder dan in onze Stelling, en alleen in het noorden waren inundaties voorzien. Vanwege contacten tussen de militaire ingenieurs van België, Denemarken en Nederland is het niet zo vreemd dat de forten die in 1886-1894 zijn gebouwd, sterk lijken op een ontwerp uit 1891 voor Amsterdam. Deze driehoekige forten met geschutkoepels op een bomvrij gebouw geven een idee hoe men de Amsterdamse forten had gedacht.
Een ander verschil is dat het Nederlandse leger bij een vijandige inval pas in laatste instantie op de Stelling terug zou trekken. Bij de mobilisatie van 1914 stonden echter 40.000 soldaten binnen het Deens nationaal reduit, en maar 10.000 manschappen in de rest van het land.

De meeste forten en Vestvolden liggen op 8-9 kilometer van de oude vestingwerken en zijn in de jaren 1960 volledig door de stad ingehaald en liggen nu midden in wijken met vrijstaande woningen, zelfs met woningen op het glacis en de tuinen in de droge gracht. En terwijl onze Stelling slechts één fort mist zijn er rond København meerdere gesloopt of ondergewerkt. De overige zijn meestal vrij te betreden als wandelgebied.

Uw redacteur is met veel plezier op twee veldtochten geweest met Søren Østergaard, de collega-vrijwilliger met een website over de verdedigingswerken van København. We hebben 3,5 km van Vestvolden gewandeld, waaronder een deel dat grotendeels is ontdaan van begroeiïng en een eenvoudig bezoekerscentrum heeft, iets dat we na 20 jaar in de Stelling nog ontberen. Daarnaast zijn er acht forten bezocht waarover hierboven een impressie is gegeven (zie foto rechts).
In 2008 heeft een overheidsdelegatie uit København de Stelling van Amsterdam bezocht. Uw redacteur gaat uiteraard graag weer naar København voor een leerzaam tegenbezoek!

The Defence of Copenhagen 1880-1920: http://www.vestvolden.info/
Forts and Defence Lines in Scandinavia: http://www.fortress-scandinavia.dk/
Københavns Befæstning: http://www.befaestningen.dk/ (overheid, alleen Deens)
Dit onderwerp op Stelling Forum: https://forum.stelling-amsterdam.nl/viewtopic.php?f=28&t=622
Foto-album 'København' op Forten Info: http://www.forten.info/cgi-bin/fotoalbum/emAlbum.cgi?c=show_thumbs;p=Buitenland/Kobenhavn_2009

 

Denemarken in de Koude Oorlog frontlinie

Met dank aan: Søren Østergaard.

In Nederland lagen we na 1960 in het achtergebied van de verdedigingslijn in West-Duitsland en was de Rijn-IJsselverdediging, en dus de IJssellinie, opgeheven. Sindsdien hebben we eigenlijk vooral magazijncomplexen en een aantal commando- en communicatiebunkers gebouwd.
Denemarken, daarentegen, grenst aan de Oostzee en zag zonder veel fantasie schepen en vliegtuigen van het Warschau-Pact op zich af komen. Mogelijk is dat de reden dat de Koude Oorlog daar meer lijkt te leven dan hier in Nederland.
Op een aantal forten rond København vind je, voor grond-naar-lucht raketten, een NIKE-radarsite en een HAWK-site. Ook zuidelijker langs de kust zijn nog een aantal NIKE en HAWK sites aanwezig maar niet meer in gebruik. In de wal van Vestvolden is een commandobunker voor deze luchtafweer gebouwd - welke gewoon in het overzicht en programma voor de Københavns Befæstning is opgenomen.

Omdat twee scheepsverbindingen van de Oostzee naar de Noordzee door Denemarken voeren zijn er tijdens de Koude Oorlog ook twee nieuwe forten gebouwd, of eigenlijk kustbatterijen, namelijk Langelandsfort en Stevnsfort. Beide zijn nu verschillende soorten Koude Oorlog musea. Een derde, Bangsbro, ligt in het noorden van het land en is een hergebruikte Duitse kustbatterij.
In 2000 is Stevnsfort, met kustbatterij én HAWK-site, door het Deense leger afgestoten. Al in 2007 is er een nieuw bezoekersgebouw geplaatst en in juli 2008 is het als museum opengesteld. De rondleidingen moeten tevoren geboekt worden, de Denen lopen het hek plat!

Na eerder al verlaten Nederlandse NIKE- en HAWK-sites in Duitsland bezocht te hebben, was het aanschouwelijk om de commandoposten, radars en launchers mét luchtdoelraketten (zie foto linkboven) gewoon op hun plek te zien staan! Tevens een verkenningseenheid maar ook een aantal tanks en pantserwagens voor de kustverdediging die de te landden Poolse soldaten hadden moeten opvangen.
De kustbatterij is grotendeels ondergronds en is tegen betaling met een gids te bezoeken. Alleen de twee 15 cm dubbelloops koepels, afkomstig van het Duitse slagschip Gneisenau, (zie foto rechts) en een toegangsbunker steken boven de 40 meter hoge klif uit. Op 18 meter diepte met elkaar verbonden door 1,6 km tunnels met betonnen bunkers voor commandoposten, verblijfsruimten, munitieopslag en technische voorzieningen (zie foto linksonder). En natuurlijk munitieliften naar de twee geschutskoepels.
De rondleiding duurt anderhalf uur en toont dan de helft van de tunnels maar alles is nog aanwezig en ingericht, waaronder radarconsoles, een bureau-PC en mappen. Een bijzondere ervaring!

Koldkrigsmuseet Stevnsfort: http://www.stevnsfortet.dk/
Informatie en foto's Stevnsfort in Engels: http://www.fortress-scandinavia.dk/Stevns/Ramme_Museum_Stevns_eng.htm
Koldkrigsmuseet Langelandsfort: http://www.langelandsfortet.dk/
Dit onderwerp op Stelling Forum: https://forum.stelling-amsterdam.nl/viewtopic.php?f=28&t=623

 

Deze nieuwsbrief is een uitgave van het Documentatiecentrum Stelling van Amsterdam. De redacteurs en auteurs aanvaarden geen aansprakelijkheid, op welke wijze ontstaan, door het gebruik van de inhoud van de website, nieuwsbrief of andere publicatie, door welke persoon en voor welk doel dan ook. Wij hebben ons best gedaan om alle rechthebbenden op deze website / nieuwsbrief te achterhalen. Eenieder die meent dat zijn/haar materiaal zonder voorafgaande toestemming hier is gebruikt, verzoeken wij om zich tot ons te wenden. Bij gebruik als bron voor publicaties en andere uitingen is bronvermelding verplicht en tevens wordt deskundige begeleiding, door bijvoorbeeld de redacteur of auteur, aanbevolen. In de nieuwsbrieven weergegeven meningen zijn een deel van een column of strikt persoonlijk tenzij expliciet anders is aangegeven. 'Majoor Van Hall' en 'Soldaat Troelstra' zijn fictieve militairen uit het verleden die dienen als pseudoniemen voor verschillende personen. Activiteiten zoals rondleidingen worden mogelijk door andere partijen georganiseerd en de verantwoordelijkheid voor inhoud, uitvoering e.d. ligt geheel bij de betreffende partij. De inhoud van een nieuwsbrief wordt na publicatie niet meer gewijzigd en kan later onjuist zijn gebleken of niet meer van toepassing zijn. De auteursrechten berusten bij René G.A. Ros tenzij anders is aangegeven.

 

Stelling van Amsterdam op Twitter Stelling van Amsterdam op Facebook Doc.centrum Stelling van Amsterdam op LinkedIn
Stelling van Amsterdam op foto-site Instagram Stelling van Amsterdam op video netwerk YouTube

Deze website wordt verzorgd door particuliere experts en is geen website van een overheid.
Alle rechten voorbehouden, o.a. gebruik door commerciële partijen alleen met voorafgaande toestemming.
Stelling van Amsterdam. Een stadsmuur van water.
UNESCO Werelderfgoed sinds 1996
FMTraining - Trainingen en cursussen voor gebruikers en ontwikkelaars van FileMaker (Advertentie)
 
 
 
Het Kenniscentrum Waterlinies (KCW) verzamelt, onderzoekt, borgt en verspreidt kennis over de Hollandse Waterlinies: de Nieuwe Hollandse Waterlinie en de Stelling van Amsterdam. (Advertentie)