Nieuwsbrief Stelling van Amsterdam

Nieuwsbrief 290

Nieuwsbrief Stelling van Amsterdam
Nummer 290 (10de jaargang, 5 maart 2008)

Een nieuwsbrief over militair erfgoed in de regio Amsterdam.
https://www.stelling-amsterdam.nl/

Deze nieuwsbrief is, met illustraties, ook te vinden op:
https://www.stelling-amsterdam.nl/nieuwsbrief/

Heb jij informatie die in deze nieuwsbrief opgenomen moet worden? Stuur de informatie dan aan <e-mail adres vervangen door formulier>.

Inhoud

In deze nieuwsbrief:

• Inleiding
• Bericht voor webmasters
• Bericht voor Chello/UPC-gebruikers
• Tweede dagexcursie wegens grote belangstelling
• Zeeburg funderingen - Amsterdam
• Mijnenuitkijkdienst - Velsen, Zaanstad, Amsterdam
• Vrijwilligers gezocht voor veld-inventarisatie Stelling van Amsterdam
• Inundatiestation Schagen, Pompsluis onder Kolhorn - Niedorp
• Overig

Hierboven staat achter de artikelen, indien van toepassing, welke gemeente het betreft.

Inleiding

Beste lezer,

Deze nieuwsbrief is weer snel vol geraakt. Eerst twee dienstmededelingen aan specifieke doelgroepen. Dan een bericht van een tweede excursie-dag, omdat de eerste excursie-dag al volgeboekt is!
Mijzelf heb ik voorgenomen om weer vaker het veld in te gaan en achterstallige zaken te gaan inlopen. Zoals een bezoek aan het eiland Zeeburg dat een aantal funderingen opleverde. Ook achterstallig was het verhaal en nieuwe webpagina over de Mijnenuitkijkdienst.
Tenslotte een oproep voor vrijwilligers t.b.v. een veld-inventarisatie van kleine elementen. En een interessante aanvulling op het verhaal van de Pompsluis onder Kolhorn in de vorige nieuwsbrief.

Een opgedoken foto toont het gebouw 'Vereeniging voor R.K. Militairen' in Amsterdam. Wie weet waar het stond? https://forum.stelling-amsterdam.nl/viewtopic.php?f=8&t=330

De volgende nieuwsbrief zal waarschijnlijk op 26 maart verschijnen.

René Ros

Bericht voor webmasters

De afgelopen jaren is het nodige gewijzigd aan web-adressen en beschrijvingen, die vanwege zoekmachines steeds belangrijker zijn geworden. Zo is www.stelling-amsterdam.org gewijzigd in www.stelling-amsterdam.nl en bestaat bijvoorbeeld forten.pagina.nl al jaren niet meer. Voor alle gewenste trefwoorden staat de website in de Nederlandse Google op nummer 1.

De webmasters onder de lezers kunnen hun bezoekers en deze webmaster een groot plezier doen, door de links op hun website(s) te controleren en/of aan te vullen. Bij deze dan ook een vriendelijk verzoek aan hen om dat te gaan doen. Zij kunnen hiervoor gebruikmaken van de hieronder genoemde lijst van websites met namen, beschrijvingen, links en banners.
Deeplinks naar specifieke pagina's op die websites zijn ook mogelijk. Je kan contact opnemen indien je daar hulp bij nodig hebt.

Het principe van linkruil wordt gehanteerd en als je een link naar jouw website wilt dan kan je ook daarover contact opnemen. Vooral websites van fortgebruikers die geen link naar www.stelling-amsterdam.nl opnemen lopen t.z.t. het risico dat de link naar hun website wordt verwijderd.

Websites lijst: http://www.rgaros.nl/websites.html

Bericht voor Chello/UPC-gebruikers

De afgelopen maanden kwamen veel nieuwsbrieven retour die naar Chello-gebruikers waren gezonden. De foutmelding was 'inappropriate language' (ongepaste taal) maar ook de volgende nieuwsbrieven, met steeds beleefdere teksten, kwamen retour (grapje!).
Het lijkt erop dat het een probleem bij Chello was en dat het inmiddels is verholpen. Alle nieuwsbrief-abonnees die Chello gebruiken hebben de vorige nieuwsbrief ontvangen. Mochten zij zich afgevraagd hebben waarom ze oudere nieuwsbrieven niet hebben ontvangen, dan is dat bij deze verklaard en gemeld dat ze die nog op de website kunnen nalezen. Als service zijn alle chello.nl e-mail adressen gewijzigd naar het nieuwe upcmail.nl domein.

Nieuwsbrief Stelling van Amsterdam: https://www.stelling-amsterdam.nl/nieuwsbrief/

Tweede dagexcursie wegens grote belangstelling

Evenals vorig jaar is er zeer veel belangstelling voor de dagexcursie van 19 april aanstaande. Binnen een week waren alle 40 beschikbare plaatsen volgeboekt middels een stroom van aanmeldingen.

Daarom is voorzien in een tweede excursie-dag, namelijk op zaterdag 17 mei. Vanaf heden worden aanmeldingen voor deze tweede datum geaccepteerd. Het programma, kosten, Vrienden-korting enzovoort is voor beide dagen exact hetzelfde.

Kwam 19 april je niet goed uit? Was je niet zo snel met aanmelden? Meld je dan nu zo snel mogelijk aan!
Dit is de laatste kans, er komt geen derde excursie-dag! En vorig jaar hebben we mensen daardoor moeten teleurstellen.
Formeel moet vermeld worden dat de excursie alleen doorgaat bij voldoende belangstelling.

Veel meer informatie en online aanmelden: https://doccentrum.stelling-amsterdam.nl/activiteiten/dagexcursie/

Zeeburg funderingen

Ooit kwam er een tip binnen dat er op het eiland Zeeburg nog een fundering of bunker in de grond moet zitten. Het bewuste terrein is zodanig begroeid dat een bezoek alleen in de winterperiode zinvol leek. Dat bleek in dit geval niet zo veel uit te maken, want braamstruiken steken in alle jaargetijden...

Naast een woning blijkt een betonnen fundering van 28 meter lengte en 8 meter breed te liggen, met bouten voor een opbouw. Erbinnen liggen over de lengte nog twee funderingsbalken. Dan op een afstand van vijf meter ligt weer een betonnen fundering. Deze heeft een lengte van 15 meter maar de breedte is door de bramen (au!) onbekend gebleven.

Uw schrijver is, via-via uit een nalatenschap, in het bezit van de originele bouwtekeningen "het inrichten van een schiet- en exercitieterrein voor het garnizoen te Amsterdam". Zoals het 7e Regiment Infanterie in de Oranje-Nassau Kazerne die een functie in de Stelling had in geval van oorlog.
In de bewuste hoek van het baggerdepot Zeeburg, aan de oude toegang vanuit Amsterdam over de toen nog geheel aanwezige Merwedesluizen, is in 1909 een aantal gebouwen geplaatst op een verhoogd terrein dat tegen de kanaaldijk lag. Die kanaaldijk was overigens de hoofdverdedigingslijn van de Stelling.

Het verhoogde terrein van de gebouwen is nog steeds aanwezig en de "Wachterswoning" staat er nog, weliswaar vervallen. De fundering van de "Schuilloods" (hout, vakwerk) blijkt er dus nog te liggen. Ook de fundering (zie foto boven) van de plaatijzeren "Schijvenloods" is nog aanwezig (zie foto rechts van identieke schijvenloods Harskamp). Alleen de fundering van het kleine privaatgebouw is onzichtbaar gebleven.
Het zou mij niets verbazen als de loodsen te zijner tijd herbouwd worden voor horeca: in de ecologische verbindingszone, op het Oer-IJ, op de hoofdverdedigingslijn, aan de fietsroute en met uitzicht over het water.
De schietbaan zelf, met een "overdekte standplaats voor schutters", is gedeeltelijk door de Duitse bezetter als munitiemagazijn gebruikt maar pas rond 1957 geheel verdwenen door de aanleg van de Zuiderzeeweg en de bijbehorende Amsterdamse Brug.

Elders op het eiland naderden de graafwerkzaamheden de locatie van de twee vliegtuighangars van het Marinevliegkamp Schellingwoude. Enkele houten funderingspalen zijn zichtbaar geweest en verschillende betonbrokken opgegraven. En doordat de bossages langs de oever weg zijn, is nu goed te zien waar het puin van de hellingbanen ligt. Ongelooflijk om je te realiseren dat het de eerste basis van de Marineluchtvaartdienst is, er flinke watervliegtuigen aangemeerd hebben gelegen en dat o.a. Charles Lindbergh er is uitgestapt.

Er blijven enkele onderdelen van de rioolwaterzuiveringsinstallatie staan om onderdeel te worden van de nieuwe woonwijk. Nu maar hopen dat ook de oudste elementen, de wachterswoning en Duitse bunkers, behouden blijven.

Militair Terrein Zeeburg: https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/zeeburg/
Marinevliegkamp Schellingwoude: https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/schellingwoude/

Mijnenuitkijkdienst

Foto: Hans Baas.

De Mijnenuitkijkdienst (M.U.D.), van 1949 tot 1974 een onderdeel van de Koninklijke Marine, had tot taak om belangrijke vaarwegen te beschermen tegen vijandelijke zeemijnen. Door middel van peilapparatuur op schepen en vanaf vaste punten aan land kon worden vastgesteld waar een zeemijn in het water gegooid was. Die vaste punten aan land, dat zijn de MUD-palen, ook wel Pelorusopstanden genoemd. Op die palen werd een eenvoudig peilapparaat geplaatst, de Pelorus.

Over de M.U.D. is in 2002 het fraaie boekje 'Verhaal van een paal' verschenen van Hans Sakkers en Johan den Hollander. Zij besteden vooral aandacht aan de Westerschelde waar 10 van de 93 palen nog aanwezig zijn.
Maar ook aan de Nieuwe Waterweg, het Noordzeekanaal en de rede bij Den Helder was de M.U.D. actief. Op een kaart zijn de 12 posten bij Den Helder afgebeeld en van de Nieuwe Waterweg is een lijst met 58 locaties als bijlage beschikbaar. Maar helaas niets over het Noordzeekanaal.

Bovenstaande tekst is bijna letterlijk overgenomen uit Nieuwsbrief 95 van 4 juni 2003. Sindsdien is uw schrijver in het bezit gekomen van een kaart met een deel van de Pelorusopstanden langs het Noordzeekanaal. En zonder succes een oogje open gehouden voor meer informatie zoals recentere kaarten en over de verbreding(en) van het Noordzeekanaal.

De kans is heel groot dat er geen enkele paal meer staat. Door destructief misbruik als meerpaal, puinruimen op het forteiland IJmuiden, afgraven van een sluiseiland, het verbreden van het Noordzeekanaal, door het maken van natuurlijkere oevers, graven van de Afrikahaven, bouwactiviteiten langs de Amsterdamse oevers enzovoort.
Wel zijn in 2005 op Fort Westoever in Den Helder, bij de haven van de Mijnendienst, een tweetal Pelorusopstanden aangetroffen (zie foto), vermoedelijk voor instructie-doeleinden. Van het Noordzeekanaal is slechts een paal bekend en die is in bezit van schrijver dezes.

Het onderwerp is per heden een 'cold case' geworden die wacht op nieuw bewijsmateriaal. Maar met een nieuwe webpagina over de huidige 'stand van zaken' over de Mijnenuitkijkdienst langs het Noordzeekanaal.

Mijnenuitkijkdienst: https://www.stelling-amsterdam.nl/bunkers/mijnenuitkijkdienst/
Boekje 'Verhaal van een paal': http://home.planet.nl/~houte098/st25.html
MUD-palen in Zeeland: http://www.grenspalen.com/mud-palen.html

Vrijwilligers gezocht voor veld-inventarisatie Stelling van Amsterdam

Bron: Persbericht Landschap Noord-Holland, 28 februari 2008
Foto: deel restant inlaatduikers St. Aagtendijk (eigen beeldbank)

Wilt u meedoen met een veld-inventarisatie van de door mensen gemaakte of aangelegde landschapselementen van de Stelling van Amsterdam buiten de forten, zoals grenspalen, sluisjes, bunkers, munitieloodsen, nevenbatterijen, schansen, duikers enzovoorts? Landschap Noord-Holland zoekt vrijwilligers voor het inventariseren van dit soort kleine landschapselementen in de groene zone die de forten van de Stelling van Amsterdam met elkaar verbindt. Een groot deel van Nationaal Landschap Stelling van Amsterdam wordt dit jaar verder in kaart gebracht. Een deel is in de afgelopen jaren al in kaart gebracht.

Het landschap in de groene zone rond de Stelling van Amsterdam kent vele waardevolle elementen: grenspalen, sluisjes, bunkers, munitieloodsen, nevenbatterijen, schansen, duikers en vele andere. Ze geven de streek een unieke, herkenbare uitstraling. Behalve de cultuurhistorische en landschappelijke waarden hebben deze elementen soms ook natuurwaarde. Sommige bieden voor vogels en kleine zoogdieren schuil- en broedplaatsen. Momenteel is te weinig bekend in welke staat deze elementen rond de Stelling van Amsterdam verkeren. Door gegevens te verzamelen kunnen de elementen beter worden behouden.

Landschap Noord-Holland wil dit voorjaar en deze zomer het gebied rond de plaatsen Uitgeest, Beverwijk, Velsen, Haarlem en Hoofddorp en zo verder tot Muiden in kaart brengen. De uitvoering start in maart en gebeurt net als vorig jaar door vrijwilligers. Zij gaan alleen of met z’n tweeën op stap met veldgids en verrekijker in de hand. De vrijwilligers registreren binnen een gebied per element de soort, ligging en onderhoudstoestand.

Meehelpen bij inventarisatie? Dat kan!
Lijkt het u leuk om mee te helpen met onze inventarisatie? Op dinsdagavond 18 maart vindt de instructiebijeenkomst plaats in Castricum. Wanneer u interesse heeft kunt u contact opnemen met Arthur Schaafsma van Landschap Noord-Holland, 0251-66 22 52. U kunt ook een e-mail sturen: a.schaafsma@landschapnoordholland.nl. Zodra u zich heeft aangemeld, ontvangt u nadere informatie over plaats en tijdstip van de bijeenkomst.

Deze inventarisatie wordt mede mogelijk gemaakt door bijdragen van het Ministeries van VROM en LNV, Programmabureau Stelling van Amsterdam van Provincie Noord-Holland, het VSBfonds en de Nationale Postcode Loterij.

Landschap Noord-Holland: <http://www.landschapnoordholland.nl/>

Inundatiestation Schagen, Pompsluis onder Kolhorn

Door Michiel Hooijberg, www.poldersporen.nl
Bron: Van Rentersluze tot strijkmolen. Jan Beenakker, 1988.

Hoe oud de huidige Pompsluis onder Kolhorn is, blijkt niet uit het boek. Maar de oorspronkelijke schutsluis op deze plek werd aangelegd nadat eind 1653 besloten werd de uitwatering van de Niedorper- en de Schagerkoggen te scheiden. De Schagerkogge bleef via de Hoogsloot uitwateren naar Kolhorn, voor de uitwatering van de Niedorperkogge op de Zuiderzee werd zuidelijker een nieuwe sluis, de Boerensluis, aangelegd in de Westfriese Zeedijk en vijf strijkmolens gebouwd.

De latere "Pompsluis onder Kolhorn" diende als afscheiding tussen beide koggen in de Kromme Gouw. Om scheepvaartverkeer mogelijk te houden, werd afgezien van afdamming en werd er een schutsluis gemaakt. Kolhorn speelde toentertijd een belangrijke rol als doorvoerhaven van turf, hout en steen van en naar Haarlem, Alkmaar, Hoorn, Amsterdam en andere marktplaatsen.

Door de drooglegging van de Groetpolder rond 1845 en de Wieringermeer begin 20ste-eeuw, alsmede de aanleg van het Kanaal Alkmaar-Kolhorn 1936-1942, is de waterstaatkundige situatie ter plekke grondig veranderd.

Inundatiestation Schagen: https://www.stelling-amsterdam.nl/inundaties/lijst-schagen.htm

Overig

Overig kort, en meestal actueel, nieuws verschijnt op het Stelling Forum. Door je te registeren bij het forum kan je eenvoudig zien welke onderwerpen zijn geplaatst sinds je vorige bezoek en kan je zelf berichten plaatsen.
https://forum.stelling-amsterdam.nl/nieuw/

Vanaf januari 2008 wordt hier niet meer verwezen naar berichten op het Stelling Forum. Gebruik de link hierboven om de nieuwe berichten te zien.