|
InhoudIn deze nieuwsbrief:
|
InleidingBeste lezer, Als een club cartografen vier sprekers uitnodigt om op een speciale plaats een inleiding te verzorgen over de Stelling van Amsterdam, leidt dat tot een verrassende mix van feiten en perspectieven waaruit naar dit werelderfgoed gekeken kan worden. Dat ondervond ik, Peter Schat (voorzitter Stichting Mega), als een van die vier sprekers op vrijdag 12 oktober jl. op het forteiland Pampus. Daar vond de studiedag plaats van de GIN Werkgroep voor de Geschiedenis van de Cartografie (GIN = Geo Informatie Nederland). Ons was volledige vrijheid gelaten omtrent de invulling van de referaten en onderling was er niets afgestemd. Wel was ons gevraagd het betoog met kaartmateriaal te ondersteunen. Reageren op deze nieuwsbrief kan op het Stelling Forum: https://forum.stelling-amsterdam.nl/ Peter Schat Stichting Mega: <http://www.stichting-mega.nl/>
|
De nieuwe koepels van Fort aan het Pampus
Om met dat laatste te beginnen, de uitwerking viel mij zeker niet tegen. De koepels waren nog niet af maar er bleek weinig voorstellingsvermogen nodig om je het eindplaatje voor te stellen. Gelukkig, is mijn mening, stralen de koepels duidelijk uit dat ze nep zijn. Het worden strakke fraaie elementen, die bijna een halve meter boven het dak lijken te zweven, waardoor je er onderdoor kijkend de horizon in zicht houdt. Het zijn eerder ‘staaltjes’ moderne architectuur in fortenstijl dan een reconstructiepoging. Opstekers voor het gebouw en dan niet alleen in zin van verfraaiing. Het inwendige zal de tand des tijds beter kunnen weerstaan, als de elementen het vrije spel in het binnenfort is belet.
De dia’s die ik sinds mijn eerste bezoek aan Pampus in 1991 heb geschoten zal ik koesteren. De sfeer van verval en romantiek die daarop is gevangen gaat tot het verleden behoren. Van de onvoltooide koepels heb ik ook een serie gemaakt, vanuit de geschutstoren gezien, tussen het houten raamwerk door met een Hollandse wolkenlucht erboven. De kans voor zulke foto’s heb je immers maar één keer. Fort aan het Pampus: <https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/pampus/>
|
Onzinnige plannen en geplande inpolderingFoto: J.W. van Waning (GIN-WGK)
De keuze is meer politiek en economische gemotiveerd, dan militair. Pas in het laatste stadium komen militairen aan het ontwerp te pas, waarbij ze soms uitvoering moeten geven aan in hun ogen onzinnige plannen. Voorbeelden van dergelijke situaties zijn de aanleg van het Fort aan het Pampus - een politieke wens met Amsterdam als grote supporter - en het binnen de Nieuwe Hollandse Waterlinie laten vallen van Utrecht. Het leger vond dat de marine aanvallen via de Zuiderzee moest pareren en de positie van Utrecht was een onhandige, met een rij van forten tussen de stad en de hoge en droge bosrijke gronden - voor een aanvaller een heerlijke habitat - aan de oostkant van de stad op luttele kilometers afstand. Veel kaartmateriaal ondersteunde zijn uitleg over de discussies, waarbij van militaire kant telkens gepoogd werd het accent op de aanval te leggen in plaats van op inrichten van verdedigingslinies. Die moeten namelijk overal sterk zijn, terwijl bij een aanval de kracht kan worden samengebald in één punt: het voordeel van de aanvaller. Saillant was de kaart die hij toonde uit 1910, waarin het zeefort aan het Pampus overbodig was geworden in een drooggemaakte Zuiderzee. Een rij forten en kanalen tussen Edam en Muiden rondde de Stelling van Amsterdam af en het denken over de verdediging van ons land zou wanneer deze inpoldering gerealiseerd zou worden aan rigoureuze heroverweging toe zijn. Koninklijke Militaire Academie: <http://www.kma.nl/>
|
Geomorfologische ondergrondFoto: J.W.H. Werner (GIN-WGK)
Haar betoog spitste zich toe op de Stellingzone en gaf een verfrissend andere kijk op waarom de linie ligt waar ze ligt. Nu eens niet militair-strategisch of politiek-economisch bekeken, maar geomorfologisch en historisch. Neem de Sint-Aagtendijk. Ooit aangelegd om de Broekpolder te beschermen tegen het water uit de Crommenije, die uitloper van het IJ waaraan Krommenie zijn naam te danken heeft. Dezelfde dijk dient in de Stelling van Amsterdam als keerkade voor het onder water zetten van, ja juist, de Broekpolder. Vriend bleek - anders dan Klinkert die het verval in de Nieuwe Hollandse Waterlinie en de daardoor te overwinnen waterhuishoudelijke vraagstukken groter achtte dan bij de Stelling - van mening dat het hoogteverschil in het Stellinggebied op z’n minst even aanzienlijk is. LIA: <http://www.ontdeknoordholland.nl/>
|
Pruisen in de buitenwijkenFoto: J.W.H. Werner (GIN-WGK)
De club van cartografen kon ik onder meer verwennen met de vele kaartjes die bij het door MEGA-vrijwilligers vertaalde verslag van de Pruisische veldtocht uit 1787 op onze website te vinden zijn. Kanonnen, doorgestoken dijken, traversen, versperringen, ze staan er minutieus op ingetekend en aan de hand van ingescande pagina’s uit een hedendaags stratenboekje kon ik tonen waar de locaties van de schermutselingen anno nu te vinden zijn. Deze vergelijking met huis-tuin-en-keukenmateriaal - inclusief ingescand ringbandje - bleek toch wel een noviteit voor de wetenschappelijk georiënteerde toehoorders. Maar eentje die voldeed en daar ging het om. Thema-nieuwsbrief 'Patriotten': <https://www.stelling-amsterdam.nl/275-299/nieuwsbrief-280.htm>
|
Amsterdam en VenetieFoto: J.W.H. Werner (GIN-WGK) Want waren de eerste bewoners na het opheffen van de Pax Romana ten tijde van de vroegmiddeleeuwse volksverhuizingen niet op de vlucht voor de barbaren de moerassen langs de kust ingevlucht? Die vormden een natuurlijke waterlinie avant la lettre, met onbegaanbare gebieden en verdedigbare accessen. De serenissima - de edele bestuurders van de vroegere stadsstaat Venetië - kampten sinds de renaissance met het probleem van dichtslibbende havens, waar ook Amsterdam last van had. Aan de hand van kaarten verduidelijkte Van Broekhoven de problematiek en trok hij parallellen met Amsterdam, dat ook zovele schepen ‘voor Pampus’ liggen had. Pampus was geen zandbank, zo toonde hij aan, maar een vaargeul tussen verzandende uithoeken van de Zuiderzee in. Een hele ondiepe vaargeul, die ook nog eens gevuld was met een modderachtige substantie. Volgens hem uiteindelijk afkomstig uit de Amsterdamse grachten, waarin de hoofdstedelijke bevolking benevens de inhoud van de tonnen ook nog allerhande ander afval kieperde.
|
OverigOverig kort, en meestal actueel, nieuws verschijnt op het Stelling Forum. Door je te registeren bij het forum kan je eenvoudig zien welke onderwerpen zijn geplaatst sinds je vorige bezoek en kan je zelf berichten plaatsen. - Een overzicht van de belangrijkste wijzigingen aan de website kan je vinden op: - Op 28 oktober de laatste bezoekmogelijkheid Fort aan Den Ham dit jaar: <https://forum.stelling-amsterdam.nl/viewtopic.php?t=272> - Beleef op 27 oktober het nachtleven in Beemster en Fort bij Spijkerboor: <https://forum.stelling-amsterdam.nl/viewtopic.php?t=273> - Goedkope maquettes van schansen, bunkers en forten gemaakt van Lego? <https://forum.stelling-amsterdam.nl/viewtopic.php?t=274>
|
|
Deze nieuwsbrief is een uitgave van het Documentatiecentrum Stelling van Amsterdam. De redacteurs en auteurs aanvaarden geen aansprakelijkheid, op welke wijze ontstaan, door het gebruik van de inhoud van de website, nieuwsbrief of andere publicatie, door welke persoon en voor welk doel dan ook. Wij hebben ons best gedaan om alle rechthebbenden op deze website / nieuwsbrief te achterhalen. Eenieder die meent dat zijn/haar materiaal zonder voorafgaande toestemming hier is gebruikt, verzoeken wij om zich tot ons te wenden. Bij gebruik als bron voor publicaties en andere uitingen is bronvermelding verplicht en tevens wordt deskundige begeleiding, door bijvoorbeeld de redacteur of auteur, aanbevolen. In de nieuwsbrieven weergegeven meningen zijn een deel van een column of strikt persoonlijk tenzij expliciet anders is aangegeven. 'Majoor Van Hall' en 'Soldaat Troelstra' zijn fictieve militairen uit het verleden die dienen als pseudoniemen voor verschillende personen. Activiteiten zoals rondleidingen worden mogelijk door andere partijen georganiseerd en de verantwoordelijkheid voor inhoud, uitvoering e.d. ligt geheel bij de betreffende partij. De inhoud van een nieuwsbrief wordt na publicatie niet meer gewijzigd en kan later onjuist zijn gebleken of niet meer van toepassing zijn. De auteursrechten berusten bij René G.A. Ros tenzij anders is aangegeven.
|
Nieuwsbrief 282
In april van dit jaar bezocht ik het Fort aan het Pampus voor het laatst en in de periode tot oktober zou het restauratiewerk een stuk moeten zijn opgeschoten. Ik was benieuwd naar de uitwerking van het plan, het fort zowel waterdicht te maken als zijn silhouet terug te geven door er twee namaak pantserkoepels op te zetten.
In de droge gracht schiet ook het herstel van het metselwerk op en om het resultaat van die arbeid te conserveren, krijgt het binnenfort een brede zwarte gietijzeren dakgoot rondom, die het gebouw samen met de nepkoepels straks ongetwijfeld een stoere uitstraling zal geven.
Wim Klinkert beet het spits af. De hoofddocent militaire geschiedenis aan de militaire academie te Breda en sinds kort ook hoogleraar in dat vakgebied aan de Universiteit van Amsterdam zette uiteen - ik vat het even heel kort samen en kan helaas niet anders dan de uitgebreidheid van zijn betoog tekort doen - waarom linies zijn aangelegd waar we ze nu aantreffen.
Lia Vriend-Vendel, sociaal geografe van huis uit en nu met een eigen bureau LIA (Landschappen ontdekken In een Aantrekkelijke vorm), nam het ruim veertig personen sterke gehoor mee op een vogelvlucht.
Het kwartet van referaten werd gecompleteerd door Jan van Broekhoven, die een parallel trok met de positie van Amsterdam aan het IJ en die van Venetië aan zijn lagune in een hoek van de Adriatische Zee. Op het eerste gezicht een gezochte link, maar voor deze historisch geograaf was dat geen probleem. Hij wist zelfs het ontstaan van Venetië te koppelen aan de waterliniegedachte.