Nieuwsbrief

Nieuwsbrief 521

Nieuwsbrief Stelling van Amsterdam
Een nieuwsbrief over militair erfgoed in de regio Groot-Amsterdam.
25ste jaargang, nummer 521, 3 januari 2023

Inhoud

In deze nieuwsbrief:

• Inleiding
• Dienstberichten
• Voorspoedig 2023!
• 24 Jaar digitale Stelling van Amsterdam
• Vijf jaar bij het Kenniscentrum Waterlinies
• Statistiek 2022
• Dit jaar een eeuw geleden...
• Stelling Forum gesloten
• Een verjaardagscadeautje

Inleiding

Ja sorry hoor. Oliebollen nog op je smaakpapillen en oorsuizen van het vuurwerk, en dan krijg je dit in je mailbox!? Waarom we de website juist op 3 januari 1999 hebben gelanceerd weet ik niet meer, maar daardoor staan we op deze dag altijd even stil bij weer een verjaardag van de website. Deze nieuwsbrief gaat dus vooral over de website als een soort jaarverslag, maar de volgende nieuwsbrief zal weer heel gewoon zijn.

Na de "beste wensen" gaan twee artikelen over twee jubilea die nu te vieren zijn: de website en het Kenniscentrum Waterlinies. Daarna de twee vaste artikelen met de jaarstatistieken en de gebeurtenissen waar we een eeuw later bij stil kunnen staan. Ook nog een artikel over de sluiting van het Stelling Forum. En het laatste artikel is de leukste, omdat de jarige website een cadeautje geeft.

Lees deze nieuwsbrief op: https://www.stelling-amsterdam.nl/nieuwsbrief/2023/nieuwsbrief-521/
De volgende nieuwsbrief zal waarschijnlijk op 17 januari verschijnen.

Tip: houd de cursor boven elke afbeelding om een beschrijving te zien.
Meer: Slechts een deel van de gevonden informatie kan worden gebruikt, neem contact op als je voor onderzoek meer informatie wenst.

Dienstberichten

- Er is veel belangstelling voor de lezingen. Met maximaal twee lezingen per maand zijn er nog maar een paar mogelijk in de eerste helft van 2023. Door goede beoordelingen wordt een tweede 'cursus Stelling van Amsterdam' in februari gegeven bij de Volksuniversiteit, en in juni gaan we meewerken aan hun jubileum. Zie onderstaande link als je meer wilt weten om een lezing bij te wonen.
Lezingen

- Onze online collectie toont de afbeeldingen nu in een betere kwaliteit. De grootte van de afbeeldingen is naar een grootste breedte of hoogte van 640 punten gegaan. Foto's en documenten blijven onscherp om overname en lezen te voorkomen, vanwege privacy en vertrouwelijkheid van een deel van de collectie. Maar boeken, tijdschriften en andere zaken zijn nu van betere kwaliteit. Ook is het zichtbare watermerk vervallen.
Collectie

- In de nieuwsbrief van februari verschijnt de aankondiging van de dagexcursie op 13 mei as. en kan iedereen die mee wil zich aanmelden. De donateurs ontvangen enkele weken eerder al een aankondiging en krijgen korting.
Donateurs

Voorspoedig 2023!

Tekst en foto: René Ros.

Mede namens de andere betrokkenen van het Documentatiecentrum Stelling van Amsterdam wens ik alle lezers een voorspoedig 2023!

Geen idee wat er dit jaar gaat gebeuren en wat er op ons pad komt. Wel is het plan nogsteeds om weer een dag-excursie te organiseren. Wat betreft uitdragen van de informatie hoop ik dat het net zo'n geslaagd jaar als 2022 wordt.

We hopen met de inzet van veel vrijwilligers, donateurs en sponsors weer een leuk en interessant 142ste Stellingjaar te gaan beleven. Doe je mee?

Behalve dat ik hoop dat de Russisch-Europese Oorlog spoedig voorbij is en een stabiel vreedzaam einde zal krijgen, zou ik er nog veel meer over willen zeggen. Laat ik het beperken dat ik denk dat als we de annexatie van de Krim in 2014 niet zo maar hadden laten gebeuren en als de NAVO nu eerder bijgesprongen had, dat de oorlog korter had geduurd en veel Europese en Russische levens bespaard had. En als beide partijen atoomwapens hebben, ben ik niet bang dat ze gebruikt zullen worden. Maar de beste oorlogen zijn uiteraard de oorlogen die niet gevochten worden. Si vis pacem para bellum.

Team
Sponsors

24 Jaar digitale Stelling van Amsterdam

Tekst: René Ros.
Foto's: Anja Ros, Otto Bodemeijer.

Het is vandaag alweer 24 jaar geleden dat de Stelling van Amsterdam website de lucht in ging, als eerste website over die waterlinie. In die tijd had je alleen wat pagina's met foto's van forten. Wat is er veel gebeurd en wat gaat de tijd snel. Maar dat was vorig jaar ook zo, en zal volgend jaar ook weer zo zijn. Maar het was niet te voorspellen, laat staan te plannen waar we nu staan.

De website begon met een Apple Power Macintosh 8200 (16 MB, onbekend scherm) en een 4800 baud (0,005 Mbps) modem op een aparte telefoonlijn. De website had ook nog versies, omdat je niet voor elke wijziging inbelde en de pagina uploadde. Aanpassingen werden opgespaard en tegelijk online gezet, en dat eindigde in 2002 met een betere en snellere verbinding - ik denk ISDN. Lang heeft er een Ethernet-kabel van de meterkast naar de bank gelegen voor de laptop. En nu zit ik draadloos met een MacBook Pro (16 GB, 16" scherm) op de bank, over een 100 Mbps verbinding. Vooral de nieuwe database-server met de overgang naar SSD-opslag was indrukwekkend; de back-up van de 145 GB database ging van 4 uur naar 3 minuten! Dat had ik wellicht eerder moeten doen.

De menselijke vooruitgang was minder revolutionair. Op de 46 forten en batterijen zijn er steeds meer personen bij de Stelling betrokken, maar zijn de belangen en interesses veel gevarieerder geworden. En daarmee ook de inzichten en meningsverschillen. Met ook mensen die vinden dat ze voldoende kennis hebben om een fort te verbouwen, folders te schrijven enzovoort; Dunning-Kruger Effect.
Als je dan de enige bent die zich met de historie van de gehele Stelling bezig houdt, dan heb je bij voorbaat al flinke tegenstand realiseer ik me nu. Dat blijft niet leuk, maar begint na 24 jaar een beetje te wennen. Diverse ontvangen reacties gebruiken woorden als vasthoudendheid, standvastigheid en doorzettingsvermogen en soms minder positieve woorden. Zelf moet ik vaker doen wat leuk is en niet omdat het bij een zelfbedachte taak of rol zou horen. Dat had ik wellicht überhaupt moeten bedenken.

Ongeacht hoeveel ik in deze nieuwsbrieven uitleg en verantwoording over "den gedane arbeid" geef, de meeste mensen hebben geen idee wat het in werkelijkheid inhoudt en vormen soms een mening die bij een toevallige ontmoeting niet blijkt te kloppen. Zoals dat ik een ambtenaar zou zijn of dat ik een bijdrage aan de Werelderfgoed-status zou hebben geleverd. Heb je vragen of ben je zelfs boos, dan nodig ik je uit eens een e-mail te sturen of een kop koffie te gaan drinken, want het ligt mogelijk anders dan jij en ik denken. Dat had ik wellicht vaker moeten schrijven.

Maar bovenal heel veel dank aan al die personen en organisaties waar de afgelopen jaren kort of lang mee is samengewerkt. Er staan nu 2.000 personen in de database waarmee enig contact is geweest over de Stelling en militair erfgoed. Het zijn er teveel om op te noemen met vaak veel goede herinneringen. Helaas zorgen de paar rotte appels voor een onevenredig groot deel van de herinneringen. Niets menselijks is mij vreemd, nietwaar?

De mensen die dicht om mij heen staan (de "sympathisanten") ben ik de meeste dank verschuldigd voor hun steun en medewerking. Bij elke volgende schil van betrokkenheid - via donateurs, nieuwsbrief-abonnees, (klein)kinderen-van, tipgevers enzovoort - neemt die dankbaarheid wat af, maar ook zonder de kleinste bijdragen was het resultaat anders geweest. Zonder puzzelstukjes geen puzzel. Dus heel veel dank voor de contacten en jullie medewerking. Dat had ik wellicht meer moeten zeggen.

Doc.centrum Stelling van Amsterdam

Vijf jaar bij het Kenniscentrum Waterlinies

Tekst: René Ros.
Foto: René Ros (Kenniscentrum Waterlinies).

Er is nog een jubileum te vieren: het is nu vijf jaar geleden dat ik begon met mijn werk bij het Kenniscentrum Waterlinies (KCW). Een functie waar ik de verzamelde kennis kan uitdragen, naar mensen die het willen weten. Dit artikel legt uit hoe dat is gelopen en wat vorig jaar op Stelling-gebied is gedaan.

Het Kenniscentrum Waterlinies is onderdeel van het Sitebureau Hollandse Waterlinies, de samenwerking van de vier waterlinie-provincies Noord-Holland, Utrecht, Gelderland en Noord-Brabant. Het sitebureau is, na de gezamenlijke werelderfgoedstatus in juli 2021, voortgekomen uit het linieteam Nieuwe Hollandse Waterlinie.

Het linieteam en haar voorgangers hadden een - vooral digitale - collectie opgebouwd voor het opstellen van het UNESCO nominatiedossier. Deels beschreven in een database, maar een heel groot deel nog niet. De provincie Noord-Holland had geen historische collectie met betrekking tot de Stelling hoeven maken. Toen één werelderfgoed-status voor beide linies het doel werd en een kenniscentrum over beide linies gewenst was, was er een probleem.

Dankzij schenkingen en veel eigen arbeid en geld had ik min of meer per ongeluk de grootste collectie over de Stelling samengebracht. Die collectie was oorspronkelijk bedoeld als bronmateriaal voor de eigen website, maar sinds 2016 ook steeds meer voor anderen raadpleegbaar in de bibliotheek op Fort Uitermeer.
Mensen die langer meelopen zullen weten dat ik niet hielen-likkend achter de provincie Noord-Holland aanliep en zij niet zo vriendelijk tegen mij deden. Heel langzaam is er wederzijds begrip en vertrouwen ontstaan en al jaren is de relatie prima. Zodanig dat ze vroegen of ik mijn collectie ook breder wilde inzetten. Het bleek later te gaan om een op te richten kenniscentrum waarover in 2016 gesprekken begonnen.

De provincie zag toen een zinvolle inzet voor die tot dan ongrijpbare vrijwilliger. Ik ben ze dankbaar dat ze me deze kans hebben geboden, inclusief behoud van de vrijheid voor eigen activiteiten. Het verzamelen van informatie en voorwerpen is nogsteeds een hobby, het uitdragen ervan is gedeeltelijk een betaalde functie geworden.
Zodoende word ik sinds 2018, aanvankelijk één dag en tegenwoordig twee dagen per week, door de gezamenlijke provincies als zzp-er ingehuurd om werk voor het KCW uit te voeren. Zoals het beschrijven van de collectie van het linieteam en presentaties geven. Maar vooral om mijn kennis en collectie over de StvA in te zetten om vragen te beantwoorden, mee te denken en te helpen met rapporten en dergelijke. Samen met een collega die zich op de NHWL richt.

Het jaar 2022 was een druk en succesvol jaar wat betreft Stelling-historie. Er is meegewerkt aan de gebiedsanalyses Stelling van Amsterdam-Zuid en Vechtstreek Midden, met een werksessie voor gemeente-ambtenaren en het becommentariëren van de rapporten die nog zullen verschijnen. Ook aan het rapport naar aanleiding van het 'egaliseren' van Fort bij Velsen kon een nuttige bijdrage geleverd worden. Tevens aan de historische rapporten over Fort Waver-Amstel (Bureau Buiten) en Fort aan de Winkel (Rijksvastgoedbedrijf) werd veel tijd besteed. Daarnaast zeven geactualiseerde monumenten beschrijvingen voor de provincie Noord-Holland.
Ook was ik lid van de vraagbaak, ter beantwoording van vragen bij de herbestemming van Fort benoorden Spaarndam. En met de exploitant van Fort bij Kudelstaart werden hun plannen uitgebreid besproken. Meerdere dagen waren nodig voor het redigeren van het heel dikke en fraaie boek 'Wisseling van de wacht', dat in november vorig jaar verscheen.

Sommige betrokkenen zijn in eerste instantie niet blij met de vele opmerkingen en vragen, maar realiseerden zich dat hun publicatie er beter van werd. Ieder brengt zijn expertise in.
Het is erg leuk om informatie te delen met mensen die het ook op prijs stellen. De 'wandelende encyclopedie' genoemd worden is overdreven, maar een stuk beter dan 'de professor' zoals vroeger op school. Hopelijk wordt 2023, met een nieuw hoofd sitebureau en een nieuwe NHWL-collega, een even goed en wellicht zelfs beter KCW-jaar.

Documentatiecentrum Stelling van Amsterdam
Kenniscentrum Waterlinies
'Transformatie van Hollandse Waterlinies uniek vastgelegd' in Nieuwsbrief 519

Statistiek 2022

Tekst en afbeelding: René Ros.

In heel 2022 werden er ruim 91.000 bezoeken aan de website Stelling van Amsterdam gebracht. In totaal zijn er ruim 1,9 miljoen bezoeken aan de website gebracht sinds de eerste publicatie op 3 januari 1999. De website is 254 MB groot en bestaat uit 1.234 webpagina's inclusief de nieuwsbrieven.

De bezoeken zijn met 16 procent gestegen en de oorzaak is onbekend, alhoewel het nieuws over de verder sloop van Fort bij Velsen er aan bijgedragen moet hebben.
Per maand waren er gemiddeld 7.600 bezoeken oftewel 250 per dag. Deze keer was maart de drukste maand en december traditioneel de rustigste maand, terwijl de andere maanden vrij stabiel rond het gemiddelde zaten.

Er waren 12 (-1) nieuwsbrieven terwijl het gemiddelde op 22 nieuwsbrieven per jaar ligt. De enige thema-nieuwsbrief, over de Fort bij Nigtevecht in 1939-1940 is redelijk goed gelezen. Maar de twee eerste nieuwsbrieven met nieuws over Fort bij Velsen scoorden nog een slag beter, met 2.400 en 700 bezoeken.

Via de website zijn 44 vragen ontvangen, maar per e-mail nog veel meer. Er zijn 12 activiteiten georganiseerd of aan bijgedragen, met 438 deelnemers. In 2022 werden geen online lezingen meer verzorgd.

De foto-collectie over de Stelling en ander militair erfgoed omvat nu 100.834 digitale opnamen (468 GB). Aan de collectie zijn vorig jaar 2.700 items toegevoegd en de database is nu 147 GB groot. De website over het Documentatiecentrum werd ongeveer 25.000 keer bezocht. Er werd 3.700 km voor gereden en in de bibliotheek zijn 35 mensen ontvangen waarvan vier online gesproken.

Dit jaar een eeuw geleden...

Tekst: René Ros.
Foto's: René Ros, collectie Documentatiecentrum Stelling van Amsterdam.

In dit jaarlijks terugkerende artikel kijken we naar gebeurtenissen in de Stelling die in dit nieuwe jaar honderd jaar geleden plaatsvonden. Tussen 1920 en 1929 was het kazematloos tijdperk, zodat er de komende jaren weinig over de bouw van verdedigingswerken te herinneren is.

Dit jaar een eeuw geleden...

... was het nog maar vijf jaar na de wapenstilstand van 1918 en vier jaar na de vredesakkoorden van 1919,
... was het een jaar nadat het commando Stelling van Amsterdam was opgeheven en de Stelling met drie andere waterlinies opging in de Vesting Holland,
... werden Fort bij IJmuiden, Fort Hinderdam, Fort Uitermeer en de Westbatterij (Muiden) toegevoegd aan Westfront of Oostfront van de Vesting Holland,
... was er op 21 juni 1923 een schietoefening vanaf Fort bij IJmuiden,
... werden de Batterij de Roskam (Weesp) en het Fort bij Muiderberg ('Fort Coehoorn') opgeheven als vestingwerk,

... werden de westelijke wallen van de Vesting Muiden geslecht,
... werd gebruik van de Stoommeelfabriek 'Vrede' beëindigd,
... werd waarschijnlijk het gebruik van het Militair Logement aan de Lauriergracht in Amsterdam beëindigd,
... was in of rond 1923 een ontploffing in een munitie-opslag van de Buskruitfabriek De Krijgsman, nabij de Kustbatterij bij Diemerdam,

... begon de latere fortwachter van Fort bij Krommeniedijk Van der Klip op 1 januari als sergeant-infanterie op Fort Willem I, Ambarawa in Nederlands-Indië én werd zijn dochter geboren,
... werd Josephus van Steeden, vn. commandant van Fort Zuidwijkermeer, op dezelfde nieuwjaarsdag eervol uit de militaire dienst ontslagen,
... begon op 1 februari Lolke Rang, reserve-officier der Artillerie, als docent wiskunde aan het Gereformeerd Gymnasium in Amsterdam,
... werd ook op 1 februari Léon Albertus Alexander Cohen, volgens eigen schrijven gelegerd geweest in de Stelling en verbleef 20 jaar later in Kamp Westerbork, benoemd tot Reserve Eerste Luitenant,
... ging op 1 april Frits Boekholt, eerder als 1e Luitenant der Genie betrokken bij de bomvrije gebouwen van Fort bij Kudelstaart (zie volgende nieuwsbrief), met militair pensioen,

... overleed op 7 juli Marinus Segov, de oud-commandant van Fort bij Uithoorn,
... ging Marinus Adolph Pijl sr., de latere fortwachter van Fort bij De Kwakel en door de Duitse bezetter gefusilleerd, op 27 september met verlof vanuit Indië naar Nederland,
... had Jeremias Jan Breeman zijn eerste opkomst bij het 18e Regiment Infanterie; 17 jaar later was hij betrokken bij de ontsnapping van Fort bij Spijkerboor door twee Duitse piloten en zou hij de Tweede Wereldoorlog niet overleven,
... ging Kapitein Eijken, de oud-compagnie commandant van Lolke Rang en voormalig officier op de groepsstafkwartieren Halfweg en Diemerbrug, op 1 oktober met pensioen.

Het gehele jaar zijn deze en 3.400 andere historische gebeurtenissen te vinden in de Historische Kalender. Op de bewuste datum worden ze automatisch gepubliceerd op onze Twitter en FaceBook kanalen.

Stelling Forum gesloten

Tekst en afbeelding: René Ros.

Na ruim 16 jaar is het Stelling Forum op 1 januari jl. beëindigd. Door de opkomst van sociale media is de belangstelling voor fora afgenomen.

Het forum werd op 1 september 2006 gelanceerd en heeft ongeveer 6.000 berichten in 2.600 onderwerpen door 76 belangstellenden gedeeld met 230 abonnees. En door automatische plaatsing van de onderwerpen ook met veel mensen op sociale media.

Er zijn 669.599 bezoeken aan het forum gebracht, dus 112 per dag. De drukste dag was 30 oktober 2008 met 2.892 bezoeken en die maand was ook de drukste maand met 18.736. De nummers twee en drie waren de eerste corona-lockdown maanden in 2020…

Het kostte teveel tijd om de upgrades voor de forum-software bij te houden en spambots buiten de deur te houden. Maar bovenal werd het forum al een aantal jaren nauwelijks gebruikt. De onplezierige arbeid woog niet meer op tegen het plezierige nut.

De berichten zijn in een database gearchiveerd zodat ze bewaard blijven en doorzocht kunnen worden. Er zijn geen plannen om de berichten op een andere manier openbaar te maken - als dat juridisch al zou mogen of haalbaar is, met zoveel rechthebbenden. Geregistreerde gebruikers waren op 8 juni 2022 geïnformeerd, zodat ze de mogelijkheid hadden hun teksten zelf te bewaren.

Nadrukkelijk dank aan systeembeheerder Remy Zandwijk voor zijn technische ondersteuning al die jaren. En dank aan iedereen die van het forum gebruik heeft gemaakt, voor de steun de afgelopen jaren. We hopen dat het forum heeft bijgedragen aan jouw en andermans interesse en plezier in militair erfgoed.

Een verjaardagscadeautje

Tekst: René Ros.
Afbeeldingen: Doc.centrum Stelling van Amsterdam.
Met dank aan: Leen Korporaal.

Vandaag, 3 januari 2023, is het 24 jaar geleden dat deze website "de lucht in is gegaan". Daarom voor alle lezers een verjaardagspresentje. En wel de digitale heruitgave van twee herinneringsalbums voor de beide linies in de Hollandse Waterlinies. In dit artikel enige informatie over die albums en de links om ze te downloaden.

Het oudste album is het 'Herinneringsalbum Hollandse Waterlinie groep Woudrichem' uit november 1915. De uitgever was Landweer-soldaat Jos van Biene die uit dat gebied afkomstig was, en blijkbaar een idee kreeg om wat te verdienen en de militairen een leuke herinnering mee te geven. Enkele maanden later, februari 1916, gaf hij 'Herinneringsalbum Stelling van Amsterdam' uit. Ik twijfel er niet aan dat als de meeste militairen niet in voorjaar 1916 met klein verlof waren gezonden, er meer herinneringsalbums waren verschenen.

Van het herinneringsalbum StvA hebben we vier exemplaren in de collectie, waarvan van drie bekend is wie de eigenaar is geweest en losse foto's of aantekeningen bevatten. Een exemplaar is in de prullenbak van een verzorgingshuis gevonden en zit ook het briefje van de vinder nog bij.
Het eerste exemplaar verwierven we in 2004 en we weten niet wie de eerste eigenaar was. Dat is wel het eerste en enige exemplaar dat geheel gescand is. In 2006 werd het, dankzij financiële bijdragen van meerdere personen, opnieuw gebonden.

Het 'groep Woudrichem' album is eigendom geweest van korporaal Arie Korporaal (1896-1973) die op Fort aan de Uppelse Dijk was gelegerd. Hij heeft zichzelf in een groepsfoto met een kruisje gemarkeerd. Dit album hebben we in 2018 van zijn kleinzoon ontvangen. In 1953 ging Korporaal Korporaal met pensioen en zijn laatste functie was adjudant-onderofficier op het bureau Hoofdlegerpredikant in Den Haag. Die functie heeft er wellicht mee te maken dat hij de overlijdens van diverse personen in de onderschriften heeft aangegeven en een overlijdensbericht heeft ingevoegd.

Er is ook een 'Herinnerings-Album aan de Mobilisatie van het 47e Landweer-Bataljon Jagers met detachementen Artillerie en Genie' uit augustus 1915 bekend. Dat 47e bataljon was volgens de Bezettingsstaat NHW 1914 in de groep Woudrichem gelegerd. Jos van Biene was dus klein en lokaal begonnen en bouwde zijn project steeds verder uit. Van dit herinneringsalbum hebben we helaas nog geen exemplaar in onze collectie.

Waarom nu pas digitaal heruitgeven? Tja, soms moet er een aanleiding zijn om op een idee te komen en er tijd in te stoppen. De aanleiding was de foto van 1e Luitenant Visscher, waarover in het artikel 'Zijn tentje op de militaire heide' in de vorige nieuwsbrief is geschreven. Daardoor werd het 'groep Woudrichem' album gedigitaliseerd en de collectie-database was inmiddels geschikt om beide albums eenvoudig als PDF te kunnen bewaren.

Afijn, hopelijk vind je het leuk om een of beide albums eens door te bladeren en de teksten te doorgronden. Je kan digitale versies van beide herinneringsalbums vanaf nu downloaden via onderstaande link. Ter ere van het 24-jarig bestaan van de Stelling van Amsterdam website.
Veel kijk- en leesplezier gewenst.

P.S. Mocht je in het Woudrichemse album de locatie van een stadhuis, woning e.d. van een foto herkennen, dan horen we heel graag van je. Ook als je een familielid herkent in een van de albums.

Herinneringsalbums
'Zijn tentje op de militaire heide' in Nieuwsbrief 520