|
InleidingBeste lezer, Zoals elk jaar gaat de zomer sneller voorbij dan je denkt, en dit jaar was er eigenlijk zelfs geen voorjaar. Ik hoop dat het je goed gaat, blijf ook dit najaar voorzichtig voor elkaar en luister alsjeblieft naar de deskundigen. Door allerlei omstandigheden komt het er niet echt van om forten te bezoeken. Dus weinig informatie over beton maar hopelijk toch een interessante nieuwsbrief. Er zijn wat veel korte dienstberichten zodat deze gesplitst zijn in intern en extern. Eerst een aankondiging van een lezing over de Stelling in Amsterdam. Daarna, aan de hand van prentbriefkaarten, over drie dienstplichtigen uit de regio en hun verschillende mobilisatiebestemmingen in 1914-1919. Deze week gaan we naar Numansdorp en Strijen maar dat is vooral voor een lange-termijn project. Mogelijk gaan we volgende week op veldtocht in de Stelling en kunnen we daarover in de volgende nieuwsbrief schrijven. Verder wordt er aan kleinere artikelen gewerkt maar die zijn gewoon nog even niet klaar. Een grote nieuwe publicatie is bijna gereed voor publicatie. Tot volgende maand dus. Lees deze nieuwsbrief op: https://www.stelling-amsterdam.nl/nieuwsbrief/2020/nieuwsbrief-492/ Veel leesplezier! Tip: houd de cursor boven elke afbeelding om een beschrijving te zien.
|
Dienstberichten Intern- Het werd al langer vermoed maar de contact-informatie was niet meer bruikbaar, zodat pas onlangs bekend is geworden dat Gevangene Dirk van Berge in maart 2017 is overleden. In 2009 is hij door René acht uur geïnterviewd over onder andere zijn tijd als gevangene in het NSB-kamp op Fort benoorden Purmerend. De geluidsopnames en de uitgetypte tekst worden zorgvuldig bewaard. - Op 31 juli jl. is een SSL-certificaat op de Stelling-website en bijbehorende websites geplaatst. Aanleiding voor deze extra kostenpost was, dat het een vereiste was voor een koppeling met een andere website. Bij het gebruik van de Vragen & Reacties en Aanmelden pagina's zijn de gegevens nu versleuteld. Niet alle pagina's kunnen getest worden, dus mocht je een foutmelding over het certificaat of een pagina zonder slotje treffen, laat het ons dan alsjeblieft weten. - In de vorige nieuwsbrief werd in het artikel 'Veldtocht langs Vecht en Waver (2/2)' de nieuwe gebruiker van Fort bij Abcoude genoemd. Vernomen is dat deze zich teruggetrokken heeft en Natuurmonumenten opnieuw op zoek is naar een nieuwe exploitant.
|
Lezing in Amsterdam-Noord in oktoberTekst: Amsterdam Cultuur-Historische Vereniging (ACHV).
De Stelling van Amsterdam is een van de UNESCO Werelderfgoed-monumenten van ons land. Kom naar onze lezing als u meer wilt weten over de 46 forten en batterijen rond de hoofdstad. In de Vestingwet 1874 werden onze verdedigingslinies wettelijk vastgelegd waaronder een geheel nieuwe linie rond Amsterdam. Water vormde de eerste en belangrijkste verdediging en vervolgens verschenen forten op de plaatsen waar het water onvoldoende een barrière vormde. Maar zonder voldoende voeding en materiaal zou een vijand nooit lang te weerstaan zijn en ook daaraan is veel aandacht geschonken. Tijdens de Eerste Wereldoorlog beleefde de Stelling van Amsterdam haar hoogtepunt toen duizenden soldaten, veelal oudere dienstplichtigen, meerdere jaren in de forten leefden. Wie waren die soldaten en wat was het doel van hun inzet en daarmee van de Stelling? Er heeft nooit een vijand voor de Stelling gestaan maar is het daardoor nutteloos geweest? Tegenwoordig gebruiken we de Stelling als recreatiegebied en de forten voor verschillende doeleinden. Vanwege de corona-beperkingen moet u zich tevoren inschrijven via de website van de ACHV. N.B. Deze lezing was in maart aangekondigd voor april maar was door de corona-crisis geannuleerd. We hopen dat deze nieuw geplande lezing wel door kan gaan. Ook daarvoor hou je nu al afstand en de andere voorgeschreven voorzorgsmaatregelen... Lezingen
|
Prentbriefkaarten uit drie windstrekenTekst: René Ros. Prentbriefkaarten verzamelen is eigenlijk een aparte hobby met inmiddels ruim 400 exemplaren, maar elke keer hoop ik dat het iets met de Stelling te maken heeft. Dit artikel sluit een beetje aan bij het artikel 'Van Halfweg naar Brabant' in nieuwsbrief 490, over Willem Cornelissen. Aanleiding zijn drie verschillende prentbriefkaarten die geen van alle over de Stelling bleken te gaan, maar wel over militairen uit dat gebied.
Meestal denken we (ik) bij grenswacht meteen aan Noord-Brabant en soms Zeeuws-Vlaanderen. Maar Sergeant Gerrit Slots stuurde in december 1916 een prentbriefkaart vanaf Vlieland (Fr.) naar een mejuffrouw in De Rijp (NH). De foto toont een woning met in de achtergrond een vuurtoren. Hij schrijft onder andere "Je komt mij hier maar eens op zoeken op een stille zondagmiddag", hetgeen wel grappig is omdat zelfs in deze moderne tijd vooral Randstedelingen het idee hebben dat Vlieland niet in een dag bezocht kan worden.
Toch wel opmerkelijk dat dit soort persoonlijke berichten zonder enveloppe werden verzonden en wij ze gewoon nog kunnen lezen. Wie bewaard zijn e-mails langer dan vijf jaar? 'Van Halfweg naar Brabant' in Nieuwsbrief 490
|
Dienstberichten Extern- De Stichting Militair Erfgoed heeft gezien de onzekere Corona-situatie in de verschillende landen, definitief besloten zijn 3-daagse excursie naar de Atlantikwall aan de Belgische kust, te verplaatsen naar 2021. De trip stond eerst gepland voor juni en later oktober 2020, maar wordt nu gepland rond het voorjaar van 2021. T.z.t. volgt nadere informatie. - Vier jaar na de opening van het aquaduct in snelweg A1 bij Muiden en de verlegging van die snelweg, is er onlangs weer een bruin Stelling-bord gezien. Wanneer het precies geplaatst is, is onduidelijk. Het staat in de richting van Amsterdam bij het tankstation De Hackelaar. Een bord in de richting Amersfoort is nog niet waargenomen. - Meestal wordt een stichting opgericht om een fort of een bunker te behouden, maar er is er één opgericht om een bunker te slopen. Maar de "Paulus-bunker" in Amstelveen mag van de Raad van State een educatieve bestemming krijgen. - Op 29 augustus jl. was er een Open Dag rond het Fort benoorden Spaarndam en het MMC Spaarndam als start van een nieuw herontwikkelingstraject. René heeft geprobeerd incognito de sfeer te proeven en zich daarbij te gedragen, maar dat lukte hem weer niet. De Koude Oorlog blijkt een alweer vergeten periode en een onbekend en onbegrepen deel van onze militaire geschiedenis te zijn.
|
Korporaal MussertTekst: René Ros. Op 3 mei jl. verscheen er op de NOS Nieuws-website een artikel dat er onbekende privé-documenten van NSB-leider Anton Mussert waren gevonden. Uit wat er genoemd werd over zijn militaire carriere bleek dat hij mogelijk in de Stelling gediend had. Het e-mail adres van de redacteur was ongeldig en ook via de NOS kwam geen antwoord op aanvullende vragen. En het Nationaal Archief was dicht vanwege de corona-crisis. Zodra dat archief weer beperkt toegankelijk was, was dit een van de punten op de te-doen lijst.
Het online raadpleegbare militie-register van zijn woonplaats Delft bevestigde dat Mussert per 12 maart 1913 een vrijwillige verbintenis aanging en bij het 2e Regiment Vesting Artillerie (2VgA) werd geplaatst. Dat regiment lag in Amsterdam in garnizoen en was, volgens de bezettingsstaat, bestemd als artillerie-bezetting van een groot deel van de forten van de Stelling. Nu zijn er vele soorten reserve-personeel maar vrijwillig bij de Landstorm kon toen nog niet. Het moet een vrijwillig verband bij militie of landweer zijn geweest, waar de meeste 20-jarige mannen verplicht moesten dienen. Hij moet gewoon militaire vorming (eerste opkomst) en opleidingen zijn ondergaan zoals ook militieplichtigen. Maar het betekende ook dat hij niet permanent onder de wapenen was, zoals beroeps-personeel. Door de vrijwillige verbintenis kon hij twee jaar eerder opkomen en daarna zijn studie voortzetten. In augustus 1914 moet ook Mussert gemobiliseerd zijn, maar hij werd op 10 november 1914 bevorderd tot reserve-korporaal. Gezien de opleidingsduur daarvan is de kans klein dat hij daarvoor op een fort heeft verbleven. Het NOS-artikel schrijft dat hij opkwam bij de veldartillerie, maar ik vermoed dat in zijn aantekenboekje 'vest. art.' is gelezen als 'veld art.'. Volgens het NOS-artikel is hij kort daarna vanwege een nierontsteking in een Militair Hospitaal terecht gekomen. Dat zou logischerwijs het Militair Hospitaal in de Sarphatistraat in Amsterdam zijn geweest. In ieder geval werd hij op 25 januari 1915 uit de dienst ontslagen "wegens lichaamsgebreken bestaande in slepende nierontsteking". De hele militaire carriere van Mussert heeft dus nog geen twee jaar geduurd. Helaas kon in het Nationaal Archief niet zijn controle- en straflijsten gevonden worden, daar zouden meer details over eenheden en plaatsen in kunnen staan. Gezien bovenstaande is de kans echter klein dat daaruit zou blijken dat hij op een fort gelegerd was. En misschien is dat maar goed ook. Privédocumenten van NSB-leider Anton Mussert opgedoken
|
Landstorm-artillerie fotoTekst: René Ros. In de vorige nieuwsbrief werd in een artikel een foto van artilleristen op een dijk getoond. Gevraagd werd naar meer informatie over het geschut en of iemand de locatie herkende.
De achterzijde van de prentbriefkaart geeft enige bruikbare informatie. Er staat één poststempel 'Amsterdam' op waarvan alleen de dag 6 en jaar 1918 gestempeld zijn. Omdat militairen gratis post mochten versturen is er geen postzegel maar staat er "Militair C.J. Fluiter". Op de foto is met balpen een kruisje boven het hoofd van iemand gezet, dat zal hem zijn. Het probleem is alleen dat deze C.J. Fluiter op 26 april 1916 wegens broederdienst vrijgesteld werd van de militieplicht. Is hij toch niet de afzender van de kaart? Of heeft hij vrijwillig dienst genomen of iemands plaats vervangen? Foto 'Landstorm '17' in groot formaat.
|
22 Uur op een fortTekst en foto's: René Ros.
Het was een dag tijdens een hittegolf maar de schaduw van de bomvrije kazerne en een briesje maakte het buiten aangenaam. De deur van een lokaal open, stoelen naar buiten en met een drankje naar de buitenwereld kijken. Die wereld is op vele meervouden van de voorgeschreven 1,5 meter afstand en een stuk rustiger. Het verleggen van de provinciale weg N201 hielp daar al bij, en door de corona-crisis is de vliegtuig-overlast vrijwel afwezig. We konden onze bikkesement niet bij de keuken in ontvangst nemen, maar bij het toegangshek. De bezorger vond het wel cool om een keer bij een fort te bezorgen en wij noemden die dienst tijdelijk fortbezorgd.nl. Wij waren heel blij met deze nazaat van een immigrant, en niet alleen vanwege de culinaire inbreng. We zijn immers zelf ook nazaten van immigranten, alleen wat langer geleden. Bij langdurige afwezigheid van de fortcommandant gingen we stiekem in zijn lokaal eten. Elk lokaal was heerlijk koel, zeker als je (tip!) de deur en ramen dicht houdt. Na het eten vertelden we elkaar sterke verhalen, grappen en grollen. We vermoeden dat dat niet veel anders was dan vroeger. Alleen gingen wij daarna niet kaarten om de tijd te doden. We hadden immers boeken met de herinneringen van Theo Thijssen aan zijn mobilisatie op dit fort meegenomen. Hij noemt daarin soms lokalen bij naam of nummer en dan komt de geschiedenis heel nauwkeurig dichtbij. Dat je in de verbandplaats staat en weet dat daar een grappig verhaal met een egel heeft gespeeld. En door dat verhaal weet je ook hoe die ruimte tijdens de mobilisatie is gebruikt. Wat zou het mooi en indrukwekkend zijn als iemand, met een goede vertelstem, de herinneringen hardop in de lokalen kan voordragen.
Eenmaal op bed was het heerlijk stil en koel. Toch hebben we slecht geslapen maar dat kwam door de beroerd liggende tijdelijke bedden. Een raamluik dat we vergeten waren dicht te doen, maakte dat de vroege zonnestralen het lokaal in priemden. Een wandeling in de ochtendschemering, naar de privaten, gaf weer een ander beeld van het fort. Maar vooral een ander geluid, van vluchtende fazanten en zingende vogels. Ja, we hebben een beetje kunnen beleven hoe het is om op een fort te verblijven. Maar de belangrijkste vraag die we overgehouden hebben is de volgende. Het galmt al goed als die ene andere persoon ligt te snurken. Maar hoe klonk het snurken van 302 manschappen 's-nachts door het fort? We zoeken 300 vrijwilligers en stapelbedden voor hen... Fort bij Uithoorn
|
|
Deze nieuwsbrief is een uitgave van het Documentatiecentrum Stelling van Amsterdam. De redacteurs en auteurs aanvaarden geen aansprakelijkheid, op welke wijze ontstaan, door het gebruik van de inhoud van de website, nieuwsbrief of andere publicatie, door welke persoon en voor welk doel dan ook. Wij hebben ons best gedaan om alle rechthebbenden op deze website / nieuwsbrief te achterhalen. Eenieder die meent dat zijn/haar materiaal zonder voorafgaande toestemming hier is gebruikt, verzoeken wij om zich tot ons te wenden. Bij gebruik als bron voor publicaties en andere uitingen is bronvermelding verplicht en tevens wordt deskundige begeleiding, door bijvoorbeeld de redacteur of auteur, aanbevolen. In de nieuwsbrieven weergegeven meningen zijn een deel van een column of strikt persoonlijk tenzij expliciet anders is aangegeven. 'Majoor Van Hall' en 'Soldaat Troelstra' zijn fictieve militairen uit het verleden die dienen als pseudoniemen voor verschillende personen. Activiteiten zoals rondleidingen worden mogelijk door andere partijen georganiseerd en de verantwoordelijkheid voor inhoud, uitvoering e.d. ligt geheel bij de betreffende partij. De inhoud van een nieuwsbrief wordt na publicatie niet meer gewijzigd en kan later onjuist zijn gebleken of niet meer van toepassing zijn. De auteursrechten berusten bij René G.A. Ros tenzij anders is aangegeven.
|
Nieuwsbrief 492
In een multimediale presentatie maakt René Ros, van het Documentatiecentrum Stelling van Amsterdam, de vrijwel onzichtbare Stelling zichtbaar. Hij voert sinds 1998 als vrijetijds-historicus archief- en veldonderzoek uit naar het militair erfgoed in de regio Amsterdam. Voorafgaand aan de lezing wordt de documentaire Geheim landschap vertoond over militair erfgoed in Europa en Nederland.
De eerste is een prentbriefkaart met "Amsterdam, Reguliersbreestraat" aan Guurt Boldewijn, dienstbode van C. Hopman in Alkmaar. In september 1914 las zij:
Vrijwel altijd is een prentbriefkaart van een militair naar huis of omgekeerd. De volgende is anders en toont de verbroedering tussen Hollanders en Brabanders:
Veronderstelt wordt dat iedere lezer weet dat Anton Mussert (1894-1946) de leider van de Nationaal-Socialistische Beweging (NSB) is geweest, dat tijdens de Tweede Wereldoorlog samenwerkte met de Duitse bezetter. Minder bekend zal zijn dat toen hij 18 jaar oud was, hij aan de Technische Hogeschool te Delft studeerde. Door het overlijden van zijn vader op 8 januari 1913 raakte hij in een diepe depressie. Twee maanden later werd hij vrijwillig militair en kreeg een wapen...
Er zijn geen suggesties over de locatie binnengekomen maar wel over het geschut. Zowel John Verbeek† als Jaap de Zee herkenden het als 7cm Veld geschut dat in 1904 in gebruik werd genomen. Op de foto zijn drie stuks te zien en ook drie rood-witte palen (richtspaak?) die mogelijk een functie hadden bij het uitmeten van de positie. Elk stuk had ook een tempeertoestel waarvan er twee op de foto te zien zijn. Met een tempeertoestel kon snel en nauwkeurig de tijdbuisontsteker, in de neus van de granaat, ingesteld worden op een bepaalde tijd dat de granaat na verschieten moest exploderen. Mogelijk was dit al een mechanische computer die de tijd uitrekende.
Hoe kan je je het best verplaatsen in de beleving van de burgers die als oudere dienstplichtigen in 1914-1916 op een fort verbleven? Wellicht dat een keer op een fort slapen een aardige indruk geeft? De gelegenheid deed zich voor om op Fort bij Uithoorn te overnachten. Dus geen gezandstraalde wanden en een eigen toilet, maar rauw met vloeren die 104 jaar geleden voor het laatst met twee emmers water zijn geschrobd.