Nieuwsbrief Stelling van Amsterdam

Nieuwsbrief 300

Nieuwsbrief Stelling van Amsterdam
Nummer 300 (10de jaargang, 27 augustus 2008)

Een nieuwsbrief over militair erfgoed in de regio Groot-Amsterdam.
https://www.stelling-amsterdam.nl/

Deze nieuwsbrief is, met illustraties, ook te vinden op:
https://www.stelling-amsterdam.nl/nieuwsbrief/

Inhoud

In deze nieuwsbrief:

• Inleiding
• Stellingmaand 2008
• Engelse vliegers via Rotterdam naar Edam - Edam-Volendam
• Muizen in de loopgraven - Muiden
• Koninklijke Besluiten en de Stellingcommandant
• Sociëteit de Bunker - Amstelveen
• Zieke soldaten een fabeltje?
• Overig

Inleiding

Beste lezer,

Het nummer van deze nieuwsbrief is alweer een mooi rond getal: 300. Als je alle nieuwsbrieven afdrukt zijn het naar schatting 1.200 A4-tjes; dat zijn twee banden van dr. L. de Jong! Waar dacht uw redacteur in 1999 mee te beginnen???*
Neem even aan dat het schrijven van een nieuwsbrief vier uur duurt. Met het normale uurtarief kost deze nieuwsbrief 45 cent per abonnee en alle nieuwsbrieven 96.000 euro. Op zich niet erg en zelfs leuk. Maar het blijft zo jammer als personen een artikel, bijna speciaal voor hen geschreven, niet kennen. En terwijl getracht wordt de Stelling te doorgronden, te merken dat er nog moeite met de namen en locaties is. Dus goed opletten en aandachtig lezen!

De inhoud van deze nieuwsbrief is weer gevarieerd. Om te beginnen traditiegetrouw de bezoektips voor de komende Stellingmaand. Ten tweede een lang maar mooi verhaal over Engelse vliegers die tijdelijk in het Fort bij Edam verbleven.
Daarna over het nieuwe museum in en op het 'Muizenfort' in Muiden. En een artikel over de Koninklijke Besluiten waar de Stellingcommandant tijdens de mobilisatie van 1914-1919 mee te maken had en die ook de grootte van de Stelling bepaalden. Tenslotte over de dreigende sloop voor een Duitse bunker in Amstelveen. En nog even kort terugkomen op de oproep om zieke soldaten.

De volgende nieuwsbrief zal waarschijnlijk op 10 september verschijnen. Mogelijk al op 3 september de thema-nieuwsbrief 'De vierdaagse veldtocht van 2008'.

René Ros

* Een poging om hierop antwoord te geven volgt in de jubileum-nieuwsbrief van 3 januari 2009.

Stellingmaand 2008

Foto: Fred Braaksma, Stichting Fort aan Den Ham

Het overzicht van deelnemende forten beloofd veel. Een record aantal van 27 forten en 2 kringenwetgebouwen gooien hun poorten in september open op in totaal bijna 100 fortdagen. Vrijwel de hele kring van forten is een keer open op een enkel tussenliggend fort en vijf forten in het noordfront na.
Maar er blijken veel openstellingen te zijn die de rest van het jaar ook plaatsvinden. Het toont wel aan dat de Stelling toegankelijker is geworden.

In het algemeen zijn er weinig extra activiteiten en je moet zoeken naar het thema 'zoeklicht'. De besloten opening op Fort bij Spijkerboor vind vanwege de persaandacht al op 29 augustus plaats. Het theaterstuk van de opening wordt later nog een aantal keer openbaar opgevoerd.

Elk fort heeft uiteraard een eigen combinatie van karakter en activiteit en is het bezoeken waard. Een paar suggesties:
Om te beginnen de forten die de rest van het jaar niet of nauwelijks open zijn: Fort bij Krommeniedijk, Fort aan de St. Aagtendijk, Fort benoorden Spaarndam, Fort bezuiden Spaarndam, Fort bij Hoofddorp, Fort in de Botshol, Fort bij Nigtevecht, Fort Hinderdam, Torenfort aan de Ossenmarkt en Kustbatterij bij Diemerdam.
De demonstraties van de jeugdbrandweer op Fort bij Marken-Binnen zijn leuk om te zien en om aan deel te nemen. Het meezingkoor of oude grammofoons galmen door Fort aan Den Ham.
Of de workshop voor volwassenen op Fortboerderij Dijkzicht, over bewustwording van jouw natuurtalent en strijd willen leveren om je diepste verlangens te realiseren. En voor kinderen tot 12 jaar een flora en fauna ontdekkingstocht.
Fort aan het Pampus heeft een lichtkunsttentoonstelling, nieuwe speurtocht, verhalenverteller, koffieconcert, kindertheater, zeemansliederen en een "Drijf in" openlucht bioscoop. Ook op de Kustbatterij bij Diemerdam zijn heel veel dingen te doen: kinderactiviteiten, rondleidingen, knutselen, exposities, fietsen, wandelen en theater.

Er zijn meer forten en activiteiten te noemen, maar daarvoor is een aparte website gemaakt... Die overigens zijn doelstelling van 1.000 bezoeken al in drie weken bereikte.
Graag ontvangen we ook dit jaar korte verslagen over bezoeken aan de forten om in de komende nieuwsbrieven te publiceren. Schroom niet en laat weten wat je hebt beleefd en wat je er van vond!

Stellingmaand 2008: http://www.stellingmaand.nl/
Nieuws over Stellingmaand 2008 op Stelling Forum: https://forum.stelling-amsterdam.nl/viewtopic.php?f=1&t=414

Engelse vliegers via Rotterdam naar Edam

Tekst en foto's: Frank van Drie, Stichting Fort bij Edam.
Met dank aan: Ron Erhardt†.

28 Maart 1940 7.00 uur
Luitenant vlieger Walther Patrick Coppinger (commandant) en zijn bemanningsleden, 1ste Luitenant vlieger T.J. Geach, Sergeant vlieger Caplin, Soldaat boordschutter R. Berri en J.E. Miller, raken met hun grote Whitley MkV (reg. N1357) bommenwerper betrokken in een vuurgevecht.
Boven Rotterdam Pernis worden ze neergeschoten door een Nederlands vliegtuig, de eerste gelukte onderschepping met een Fokker G1. Nederland was nog neutraal en niet in oorlog dus elke buitenlands vliegtuig was een bedreiging.

Volgens de Engelse gegevens was het Britse toestel van het 77th Squadron onderweg naar Engeland, de thuisbasis was Driffield (Yorkshire). Het moet boven Duitsland propaganda pamfletten hebben uitgeworpen.
Het vliegtuig was al boven Zuid-Limburg waargenomen, kwam bij Reuver het Nederlandse luchtruim weer binnen en werd gemeld vanuit Alphen, Gilze-Rijen, Breda en Zevenbergen.
Meerdere vliegtuigen werden vanaf vliegkamp Waalhaven gestuurd en rond de klok van zes uur werd het Britse vliegtuig door Luitenant Noomen van de Nederlandse Luchtstrijdkrachten waargenomen. De Engelse bommenwerper negeerde een teken om te volgen en een waarschuwingsalvo.
Na een aantal gerichte schoten moest het een noodlanding maken waarbij de mensen op de grond niet wisten hoe snel ze zich uit de voeten moesten maken. Miller sprong op 35 feet (ca. 55-60 meter) boven de grond uit het vliegtuig en werd dodelijk geraakt door een van de vleugels. Hij ligt begraven op de Rotterdamse begraafplaats Crooswijk. Soldaat boordschutter R. Berri was in zijn bil geschoten.
In een paar minuten was de bommenwerper een grote vuurmassa geworden en kwam met zijn neus in de modder van een weiland terecht. Ondertussen was het een groot spektakel geworden, het leek wel vuurwerk door de explodeerde munitie.

Soldaten van vliegveld Waalhaven kwamen al aangereden om de rest van de bemanning aan te houden. In eerste instantie dachten ze dat het om een Frans vliegtuig ging en zeiden "Parlez-vous francais?". Het leek moeilijk om met de Engelsen te communiceren. Op de vraag waar ze vandaan kwamen antwoorden de Engelsen: we komen ergens vandaan.
De Daily Telegraph van 29 maart 1940 schrijft: "RAF Plane Shot Down By Dutch. Crew Declined to Return Fire"

Het officiële Nederlandse rapport vermeld:
"Vroeg deze morgen is er een Britse bommenwerper welke in westelijke richting vloog, neergeschoten door een Nederlandse vlieger. Het vliegtuig landde bij Pernis. Drie bemaningsleden verlieten het vliegtuig en een bleef er gewond zitten. Een vijfde vlieger is uit het vliegtuig gesprongen en is dood neergevallen. Het vliegtuig is grotendeels uitgebrand, de vliegers zijn geïnterneerd."

De vliegers werden geïnterneerd in Fort bij Edam, totdat de Duitsers Holland binnenvielen. Ze zijn vervolgens door de Commandant van het Interneeringsdepot Edam Paul J. Simons met twee taxi's naar de Engelse ambassade in Den Haag gebracht. Alleen Coppinger en Caplin hebben de oorlog overleefd. (zie foto rechts met de bemanningsleden op het Damplein in Edam, v.l.n.r. Berri, Geach, Coppinger en Caplin)
Verder is er weinig informatie te vinden omdat met de capitulatie van 14 mei 1940 het hoofd van de Dienst Internering, de Generaal-Majoor b.d. J.C.J. Kempees, alle archiefstukken heeft vernietigd. De commandant van het 47 man sterke bewakingskorps was (what's in a name) Luitenant Quick.

Commandant Coppinger schreef in het fort in zijn dagboek, waarin staat:
"Could not get to sleep for some unknown reason. Seemed to be awake half of the night. Sometimes I heard aeroplanes flying overhead and old Geach seemed to be awake. I got to sleep some time I think, to be suddenly awakened bij Mr. Poolman Siemens (the Camp Commandant) at about 7.30 with the words, "Gentlemen we are at war. I must ask you to get up and be prepared to leave at once." We scrambled out of bed and dressed quickly.
Poor P.S. [Paul Simons] was very upset, and I expect everybody in Holland is. They are very fine and peace loving people."

Stichting Fort bij Edam: http://www.fortbijedam.nl/
Fort bij Edam: https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/edam/
Fokker G1: http://www.waroverholland.nl/index.php?url=/uk_weap002.html
77th Squadron Association: http://homepage.ntlworld.com/r_m_g.varley/77%20Squadron%20Association.html

Muizen in de loopgraven

Sinds najaar 2006 is op het Muizenfort in Muiden gewerkt aan het Muider Muizenfort Museum dat in mei 2008 werd geopend. De muisgrijze uniformen van de soldaten die er in 1939 en 1940 verbleven, zijn de reden dat Gebouw C of Caponniere nu onder de naam 'Muizenfort' bekend staat.

Die grijze muizen hebben in de wallen van de Caponniere een G-kazemat en groepsschuilplaats gebouwd die nu weer aan een rondgaand loopgravenstelsel zijn verbonden. De G-kazemat is uitgegraven maar was uiteraard ook door de Duitse bezetter ontdaan van de ijzeren koepel. De loopgraven zijn voorzien van echte zandzakken en diverse schuilnissen. Het deels nog open landschap kan vanuit de loopgraven bespied worden maar ook door de observatiepost die op een nieuwe onderbouw is geplaatst. Het is de observatiepost die was aangeschaft voor het Fort bij Muiderberg maar dat fort is uiteindelijk nooit gebouwd. De loopgraven zijn door de deelnemers van Stichting Herstelling aangelegd als onderdeel van hun werkervaringstraject.

Binnen, in de hal van het bomvrije gebouw en de gang naar de wallen, is een kleine tentoonstelling over de verdediging van Muiden gemaakt. Vanaf de donjon waarnaar de bevolking vluchtte (nu de toren van de kerk) tot en met de Vesting Holland. Ook staat daar de Liniekijker, een spel door een soort periscoop waarin je de omgeving (zonder woonwijk) ziet met oprukkende soldaten om op tijd het gebied onder water te zetten.
Ga zeker eens kijken, bijvoorbeeld tijdens de Stellingmaand of gecombineerd met het Fort aan het Pampus. Het museum is tot en met oktober open op zaterdag van 11.00 tot 17.00 uur en op zondag van 12.00 tot 17.00 uur. Toegang 2 euro p.p.

Muizenfort Muiden: https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/muiden-fort/
Fort bij Muiderberg: https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/muiderberg/
'Observatiepost Muizenfort' in Nieuwsbrief 267: https://www.stelling-amsterdam.nl/250-274/nieuwsbrief-267.htm
Muider Muizenfort Museum: http://www.muizenfort.nl/
Stichting Herstelling: http://www.herstelling.nl/
'Muiden Muizenfort Museum; van Romeinen tot Tweede Wereldoorlog': http://www.herstelling.nl/algemeen/nieuws/2008/0313/

Koninklijke Besluiten en de Stellingcommandant

Met dank aan: Eddy de Haes, Stichting Mega (reproducties staatsbladen).

In deze nieuwsbrieven kwamen de Koninklijke Besluiten al tweemaal aan bod in het kader van de Kringenwet. En wel over het declassificeren tot 'geene klasse' in Nieuwsbrief 287 en opheffen als vestingwerk in Nieuwsbrief 295. Deze nieuwsbrief gaat over de Koninklijke Besluiten en Wetten in de Staatsbladen (Stbl.) die de Stellingcommandant in zijn dagboek noemt. Dit dagboek bestaat uit slechts 15 folio-pagina's met korte, getypte aantekeningen over de periode 1 augustus 1914 (eerste mobilisatiedag) t.e.m. 8 september 1918.
Het betreft vooral het regelen van het militair gezag, waarbij de hoogst aanwezige militaire commandant boven het civiele gezag stond indien een gemeente, volgens de Oorlogswet 1899, in Staat van Beleg of Staat van Oorlog was verklaard.

Stbl. 448 van 8 september 1914: Besluit verklaart de gemeente Velsen in Staat van Beleg en voor Noord-Holland worden ook Den Helder, Texel, Vlieland en Terschelling genoemd (de laatste twee behoren nu tot Friesland).
Stbl. 466 van 11 november 1915: Besluit verklaart delen van de gemeenten Amsterdam en Zaandam in Staat van Beleg. De beschreven grenzen zijn een lastige puzzel, maar het Hembrugterrein in Zaandam, inclusief omliggend water, lijkt te worden bedoeld. Maar ook het Marine-etablissement Kattenburg in Amsterdam. Daarnaast de gehele gemeenten Muiden, Ouder-Amstel en Nieuwer-Amstel (Amstelveen); vermoedelijk vanwege de kruitfabrieken in/bij die gemeenten. Hetzelfde K.B. verklaart ook de terreinen van de Constructiewerkplaatsen in Delft in Staat van Beleg. Kortom, de militaire productiefaciliteiten kwamen onder militair gezag. Werden hierdoor bouwvergunningen vergemakkelijkt en/of de directie-voering van de fabrieken overgenomen?

Stbl. 488 van 2 november 1916: Besluit tot wijziging van de Oorlogswet, het bepaald o.a. welk gebied onder bevel staat van de Stellingcommandanten, commandanten van Afzonderlijke Forten (zoals Westervoort, Pannerden) en territoriaal bevelhebbers.
Stbl. 489 van 11 november 1916: Besluit wijzigt de Oorlogsinstructie Stellingcommandanten en noemt alle 66 toenmalige gemeenten in Noord-Holland en zes in Zuid-Holland die tot de Stelling behoorden. Ook de gemeente Bennebroek staat in deze lijst en zodoende ligt het monument in Bennebroek toch binnen de Stelling.

Stbl. 314 van 27 april 1917: Besluit wijzigt wederom de Oorlogsinstructie Stellingcommandanten maar is moeilijk te lezen zonder de oorspronkelijke tekst ervan. Het lijkt te duiden op een uitbreiding van de Stelling met het deel van de Zuiderzee vanaf Muiden naar Avenhorn. En een deel van de Noordzee van Castricum t.e.m. Bloemendaal.
Stbl. 450 van 1 juni 1917: Een wederom moeilijk te interpreteren besluit tot wijziging aan de Oorlogsinstructie waarmee Zandvoort (incl. het voorliggende deel van de Noordzee) tot de Stelling wordt ingedeeld. De Stellingcommandant schreef in zijn dagboek "Zandvoort bij Stelling". Waarschijnlijk is heeft de Stelling dan haar grootste omvang ooit bereikt.
Stbl. 578 van 1 september 1917: Wetswijziging voor het verbieden van de uitvoer van goederen uit heel Nederland, of gedeeltelijk zoals de Stelling van Amsterdam, in geval van oorlog of oorlogsgevaar.

Tot zover een glimp in de regelgeving waar Stellingcommandant A.R. Ophorst (zie foto links) toen mee te maken had. Iemand met een juridische interesse mag er nog wel eens dieper induiken.

'Koninklijke Besluiten over de Kringenwet' in Nieuwsbrief 287: https://www.stelling-amsterdam.nl/275-299/nieuwsbrief-287.htm
'Koninklijke Besluiten over de Kringenwet 2' in Nieuwsbrief 295: https://www.stelling-amsterdam.nl/275-299/nieuwsbrief-295.htm
Hembrugterrein:
Marine-etablissement Kattenburg: https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/adam-marine/
Bivak in Bennebroek: https://www.stelling-amsterdam.nl/stelling/extra/bennebroek/
Aardappeloproer 1917 waarin Ophorst een rol speelde: http://www.tussentaalenbeeld.nl/A60NE.htm

Sociëteit de Bunker

Met dank aan: bestuur van Sociëteit de Bunker.

Een kleine, Duitse bunker in Amstelveen is al sinds 1969 in gebruik als jongeren-sociëteit. Het wordt de Paulus-bunker genoemd naar de naastgelegen Pauluskerk.

De gemeente Amstelveen heeft als eigenaar de gebruiksovereenkomst met Sociëteit de Bunker niet verlengd omdat de bunker kwalitatief te slecht is. Zodat per 1 oktober aanstaande de bunker ontruimd moet zijn. En we helaas moeten vrezen voor de sloop, de makkelijkste oplossing, van deze 10 bij 5 meter bunker. Het laatste tastbare Duitse bouwwerk in Amstelveen.

En de sociëteit moet zoeken naar een andere locatie, naam en website. Op 30 augustus en 6 september van 21.30 tot 1.30 uur is de bunker voor de laatste keren open.

"Paulus-bunker" Duitse Werken: https://www.stelling-amsterdam.nl/overig/duits/lijst-kust.htm
Sociëteit de Bunker: http://www.socdebunker.com/ (tot 26-9-2008)
'Bunker in Amstelveen' in Nieuwsbrief 187: https://www.stelling-amsterdam.nl/175-199/nieuwsbrief-187.htm
'Bezoek aan Paulus-bunker 2' in Nieuwsbrief 197: https://www.stelling-amsterdam.nl/175-199/nieuwsbrief-197.htm

Zieke soldaten een fabeltje?

Op de oproep voor informatie, in de vorige nieuwsbrief, over zieke soldaten zijn enkele reacties gekomen maar overtuigend bewijs is er nog niet.

Daarom bij deze een herhaling van de uitdaging aan alle fort-historici, op de hoogte van de fort-specifieke geschiedenis, om met betrouwbare archiefstukken aan te tonen dat er inderdaad op ruime schaal zieke soldaten zijn geweest.

Discussie op Stelling Forum: https://forum.stelling-amsterdam.nl/viewtopic.php?f=17&t=415

Overig

Overig kort, en meestal actueel, nieuws verschijnt op het Stelling Forum:
https://forum.stelling-amsterdam.nl/nieuw/

Sinds januari 2008 wordt hier niet meer verwezen naar berichten op het Stelling Forum. Gebruik de link hierboven om de nieuwe berichten te zien.
Door je te registeren bij het Stelling Forum kan je eenvoudig zien welke onderwerpen zijn geplaatst sinds je vorige bezoek, krijg je een melding per e-mail als je je abonneert op een forum en kan je zelf berichten plaatsen.