| buskruit (het ~) 0.1 mengsel van licht ontvlambare en ontplofbare stoffen 1.1een vaatje*~ 3.1 (fig.) hij heeft het ~ niet uitgevonden hij is allesbehalve slim. buskruyd of buskruid- oude spelling |
Alhoewel vanaf de 17de-eeuw er vele kleine 'kruydmolens' in Nederland zijn geweest, was er in de periode van de Stelling nog slechts één fabrikant over. De springstoffen voor militaire doeleinden waren één van de belangrijkste producten die ook geëxporteerd werden. Maar ook explosieven voor de mijnbouw en andere civiele doeleinden werd geproduceerd.
Aanvankelijk werd er alleen zwart buskruit geproduceerd, later kwam het rookloze buskruit. Dit waren meer chemische productieprocessen en betekenden ook een omschakeling van de fabrieken.
Deze bijlage beschrijft eerst de vorming van associaties van de fabrikanten die uiteindelijke leidde tot één fabrikant. Daarnaast worden de belangrijkste springstoffen beschreven.
Zodra de buskruitproductie het niveau van éénmansbedrijfjes oversteeg begonnen de fabrikanten samenwerkingsverbanden aan te gaan. De grootste en belangrijkste van deze samenwerkingsverbanden is een bedrijf geworden dat feitelijk tot en met 2004 bestond. De verschillende voorgangers van dit bedrijf zijn:
Voor het maken van prijsafspraken en het onderling verdelen van overheidsbestellingen werkten de volgende buskruitmakers samen:
Na korte tijd werd de vereniging uitgebreid waardoor zes van de acht fabrieken in Nederland samen werkten. De leden van de vereniging waren:
|
| Het kantoor aan de Herengracht in Amsterdam. (Foto: © René Ros, 2004) |
In de bovenstaande samenwerking was al sprake van incidentele samenwerking met een molen in Zeeland. Maar de molen werd gesloopt en in 1847 namen de eigenaren deel aan het samenwerkingsverband:
Van de oorspronkelijk in de samenwerking ingebrachte molens was in 1848 alleen De Krijgsman in Muiden in werking en waren De Oude Molen en Sollenburg in Ouderkerk aan de Amstel in bedrijfsvaardige toestand. Als in 1851 de kruitmolen 'Prins Frederik' (molen nr. 11) aan de Plenkertstraat te Valkenburg als laatste onafhankelijke molen stopt, bezitten de Gezamenlijke Buskruidmakers het monopolie in Nederland.
In 1881 werd het pand Herengracht 204 in Amsterdam aangekocht als hoofdkantoor. De zaken lopen goed: voorzichtig zijn in de slappe tijden en risico's nemen als de vraag naar springstoffen stijgt legt geen windeieren.
|
| De loskade aan de Muidertrekvaart van het grote complex met de verspreide gebouwen. (Foto: © René Ros, 1998) |
N.V. de Gezamenlijke Buskruidmakers van Noord-Holland, Utrecht en Zeeland (1885 - 1922)
In 1883 werd de Buskruitfabriek De Krijgsman vrijwel geheel verwoest door een ontploffing. Vervolgens leek het wenselijk om de aansprakelijkheid te beperken door de associatie om te vormen tot een Naamloze Vennootschap. Bovendien werd de Duitse kruitfabriek Rottweil-Hamburg mede-eigenaar van 1885 tot en met 1891. Men hoopte op hulp bij het herbouwen van De Krijgsman en toegang tot nieuwe producten zoals het rookloze buskruit welke Rottweil aan het ontwikkelen was. Ook waren export-afspraken gemaakt.
Gedurende de Eerste Wereldoorlog werd de productie maar liefst verviervoudigd door uitbreidingen, verbeteringen en ploegendiensten. Voor de fabricatie was echter ook vuurvast aardewerk nodig en binnen de Vesting Holland werden ook daarvoor grondstoffen en gietvormen opgeslagen. De terugval bij beëindiging van de oorlog zou groot zijn en de buskruitmakers boden in 1919 de onderneming ter overname aan het Rijk aan en begonnen de liquidatie van het bedrijf en de fabrieken werden stopgezet.
Rond 1865 vormde een mogelijke 'Rijksbuskruidfabriek' nog een ongewenste bedreiging voor de buskruitmakers. Maar in 1919 wilden ze zelf die 'Rijksbuskruidfabriek' zijn. De Staat der Nederlanden nam, na lang onderhandelen en ondanks een pacifistische Tweede Kamer, een belang van 60% in de fabriek. De resultaten waren verrassend goed en de fabriek maakte faam met kleine partijen van kwalitatief goede producten. Maar helaas was er geen Nederlandse wapenfabriek om mee samen te werken.
Bij het 250-jarig bestaan kreeg de fabriek het predicaat "Koninklijk" toegekend.
Vanaf 1996 is de KNSF N.V. een investeringsmaatschappij in onroerende goederen en deelname in ondernemingen. De terreinen van De Oude Molen en De Krijgsman zijn nogsteeds volledig in eigendom via respectievelijke KNSF Vastgoed I B.V. en KNSF Vastgoed II B.V.
In 1972 werd de productie ondergebracht in een aparte onderneming: Muiden Chemie B.V. De andere helft van dat bedrijf was in handen van het Duitse Dynamit Nobel AG welke ook deelneemt in de Eurometaal (vh. Artillerie Inrichtingen). Muiden Chemie B.V. ging echter in 1990 failliet.
In augustus 1991 nam BAE Systems het failliete Muiden Chemie B.V. over en als Muiden Chemie International B.V. werd het terrein in Muiden tot en met 27 mei 2004 gehuurd van de Koninklijke Nederlandse Springstoffen Fabrieken N.V. De Oude Molen in Ouderkerk werd toen gesloten.
|
| Het hoofdgebouw van de 'De Oude Molen' ten zuiden van Ouderkerk aan de Amstel. (Foto: © René Ros, 2006) |
De belangrijkste springstoffen die voor militaire doeleinden zijn geproduceerd zijn:
Vanwege het vrijkomen van salpeterzuur-dampen moest de fabricage van nitrocellulose/schietkatoen en nitroglycerine niet op het terrein van een kruitfabriek plaatsvinden. Daarom werd de buiten werking gestelde buskruitfabriek in Ouderkerk aan de Amstel weer opgestart als Schietkatoenfabriek De Oude Molen. De grondstof salpeterzuur werd er in een eigen fabriek geproduceerd. De productie van zwart buskruit vond in de Buskruitfabriek De Krijgsman in Muiden plaats.
