Sluit [X]   
 

Sergeant Jongkind in 1903: ingedeeld als loteling en op data met verlof tot nadere...

© 1999-2024, René G.A. Ros
Laatst gewijzigd 29-1-2024

Donateur worden?

Nieuwsbrief

Nieuwsgierig? Lees deze nieuwsbrief maar!Nieuwsbrief 483

Nieuwsbrief Stelling van Amsterdam
Een nieuwsbrief over militair erfgoed in de regio Groot-Amsterdam.
21ste jaargang, nummer 483, 27 november 2019

 

Inhoud

In deze nieuwsbrief:

 

Inleiding

Beste lezer,

Er lopen veel gevarieerde zaken en bij deze nieuws en verslaglegging van een aantal daarvan. Eerst een artikel over bijzondere Koude Oorlog-kinderen. Een artikel van samenwerkingspartner Kenniscentrum Waterlinies (KCW) gaat over een belangrijke volgende stap voor haar werk.
Ook met een lege - oude - enveloppe ben ik blij en biedt het een mogelijkheid om een persoon 'terug te vinden'. En een tweede artikel van het KCW over historische vragen waarvoor vrijwilligers worden gezocht om archiefonderzoek te doen.

Het hoofdartikel gaat over het vinden van de naam 'Voorstelling bij Velsen' tijdens archiefonderzoek. En de poging om die naam aan een locatie en bouwwerken te koppelen. Hopelijk zal het je verrassen.

Lees deze nieuwsbrief op: https://www.stelling-amsterdam.nl/nieuwsbrief/2019/nieuwsbrief-483/

De volgende nieuwsbrief zal op 18 december 2019 verschijnen.

Veel leesplezier!
René Ros
https://doccentrum.stelling-amsterdam.nl/

Tip: houd de cursor boven elke afbeelding om een beschrijving te zien.

 

Dienstberichten

- Als vervolg op een artikel over geallieerde vliegtuigbemanningen in de omgeving van Muiden en Weesp, zijn acht 'Piloten Helper' dossiers bij het National Archives and Records Administration (USA) aangevraagd. Gehoopt werd op getuigenissen die meer duidelijkheid zouden geven over de onbekende bemanningsleden die in april en mei 1943 gezien zouden zijn. Alleen over Claude Murray, gestrand op Fort aan het Pampus en ondergedoken in Muiden, zijn drie meldingen gevonden. De andere vijf personen woonden tijdens de oorlog niet in Muiden of Weesp.
'Fortwachter Klop in verzet (3/4); Vliegenier' in Nieuwsbrief 475 (2019)

- Op 3 januari as. verschijnt een nieuwsbrief én bestaat onze website 21 jaar. Wil jij een stukje voor die nieuwsbrief schrijven om te feliciteren? Een belevenis vertellen waar de website een rol in speelt? Zeggen wat je van de nieuwsbrief en het achterliggende onderzoek vindt? Schrijft dan een artikel van max. 500 woorden en stuur het ons toe!

- Naar aanleiding van de oproep in de vorige nieuwsbrief (artikel 'Spraken deze Duitse en Nederlandse militairen elkaar?') reageerde Jon van der Maas. Hij heeft kunnen vaststellen dat het kantoor van de Pionier-Erkundigungsstab Holland, Außenstelle I in een woning aan de Maliesingel in Utrecht gevestigd moet zijn geweest. Dank voor de medewerking!

 

Stay Behind kinderen zoeken antwoorden

Tekst en foto's: René Ros (Doc.cent. StvA).
Met dank aan: Huib ter Haar, Herman Schoemaker†, Cees Wiebes en anonieme personen.

Herman Schoemaker op Fort bij Uithoorn.In de afgelopen jaren ben ik er achter gekomen hoe sommige mensen worstelen met een geheime functie van hun vader. De geheimzinnige afwezigheid, de onbeantwoorde vragen, soms sociale isolatie en een overlijden met vraagtekens. En een overheid die, ruim 25 jaar na het opheffen van de twee Nederlandse Stay Behind organisaties geen openheid wil en/of kan geven, helpt dan ook niet.

Beide organisaties Inlichtingen en Operaties bestonden uit apart opgezette netwerken van vrijwillige geheim agenten die bij een inval van het Warschau-Pact in Nederland zouden achterblijven. Terwijl de staf zich naar Engeland of Amerika zou verplaatsen om de netwerken per radio aan te sturen. Een voorbereiding die voor de Tweede Wereldoorlog niet had plaatsgevonden en veel mensenlevens had gekost. Veel betrokkenen waren dan ook actief in het verzet geweest.

De organisatie Inlichtingen zou militaire en economische informatie verzamelen. Terwijl Operaties sabotage en voorlichting (illegale pers) zou verzorgen en daarvoor wapens, apparatuur e.d. had begraven. Bij het begraven van één van die zogenoemde caches, is in 1973 een medewerker overleden.
Beide organisaties hebben de laatste decennia voor de opheffing in 1991, enkele forten gebruikt zoals Fort bij Uithoorn. En door mijn artikelen daarover werd ik benaderd door mensen wiens vader bij Operaties had gewerkt. We konden wat informatie uitwisselen maar vooral heb ik ze met elkaar in contact gebracht.

Kinderen van O-medewerkers in bespreking.Enige tijd geleden mocht ik bij een gesprek met nieuwe lotgenoten zijn. "Ik begrijp dat jouw vader de overlijdens-verklaring van mijn vader heeft opgesteld?" zei de dochter van de overleden medewerker, tegen de zoon van een huisarts annex geheim agent.
Er ging een rilling over mijn rug, maar die was snel over toen het gesprek verder ging en ze probeerden elkaars vragen te beantwoorden en mee te denken.

En toen realiseerde ik me weer dat niet alleen historische informatie waardevol is, maar ook de hedendaagse contacten.
Ik ben slechts de zandkorrel waaruit de parel groeit maar de betrokkenen zijn er blij mee, omdat ze elkaar mogelijk anders nooit gesproken hadden...

P.S. Ken jij Stay Behind-medewerkers, kinderen van hen of ben je dat zelf? Neem dan alsjeblieft contact op om te bespreken waarmee je geholpen kan worden. We zijn ook op zoek naar informatie over Ad de Raat/Raad/Raadt die woonachtig is/was in Aalsmeer of omgeving.

Fort bij Uithoorn
Thema-nieuwsbrief 'Stay Behind organisaties in de forten' (2007)
'Geheim agent bezocht eindelijk geheim fort' (2014)
Agent Schoemaker vertelt zijn verhaal

 

KCW heeft gekozen voor nieuw collectiesysteem

Tekst: René Ros (Kenniscentrum Waterlinies).
Afbeelding: Picturae B.V.

Schermvoorbeeld website collectiebeheersysteem.Onlangs konden we de aanbestedingsprocedure afronden en is een overeenkomst getekend met Picturae voor het gebruik van Memorix Maior als collectiebeheersysteem.

Memorix zal de Erfgoedsuite gaan vervangen die we bij de aanvang van het Kenniscentrum Waterlinies in 2018 hebben geërfd. We hebben met een delegatie mogelijke leveranciers bezocht en ook onze samenwerkingspartners. Het Vestingmuseum Naarden, NIMH en provincie Noord-Holland (Provinciaal Depot voor Archeologie) deelden hun ervaringen met diverse systemen.
Na een lange aanbestedingsprocedure met tegenvallers en vertragingen, wordt in november 2019 begonnen met de implementatie. De planning voorziet in een lancering in voorjaar 2020.

Met de conversie van de Erfgoedsuite data en de aanvullingen door onze vrijwilligers zullen we onze specifieke collectie zo goed mogelijk gaan beschrijven en ontsluiten. Dat doen we voor u, het publiek dat betrokken is bij de waterlinies en waarvoor historische informatie belangrijk is.
We gaan flinke stappen zetten en verheugen ons op de toekomst van het Kenniscentrum Waterlinies!

Kenniscentrum Waterlinies
- Stelling-specialist

 

Een lege enveloppe

Tekst: René Ros.
Foto's: collectie Documentatiecentrum Stelling van Amsterdam en René Ros.
Met dank aan: Raymond Gaveel (Doc.cent. StvA), Mischa Smeding (gemeente Amsterdam, Nieuwe Oosterbegraafplaats).

Enveloppe van Hendrik Willem Nijman.Online werd een enveloppe te koop aangeboden, een lege enveloppe zonder postzegel. Waarom koopt iemand een lege enveloppe die in 1915 verzonden is, met de naam van een persoon en van een fort er op? Nou, precies daarom: een puzzelstukje met een persoon en een fort.

De enveloppe was geadresseerd aan mevrouw H.W. Nijman, maar destijds was het gebruikelijk de voorletters en achternaam van de man te gebruiken. Met het adres was online bij het Stadsarchief Amsterdam (SAA) de woningkaart snel gevonden met de volledige naam van Hendrik Willem Nijman en zijn vrouw. Naam en geboortedatum zijn de sleutel naar meer informatie en soms ook de namen van de ouders.
Meer informatie werd in het militieregister gevonden (ook online SAA) en dat gaf weer informatie om in het Nationaal Archief de papieren controlelijst van hem in te zien. De controlelijst bevat niet alles wat we willen weten, maar bijvoorbeeld wel de compagnie waar Nijman bij ingedeeld was. En via de Bezettingsstaat Stelling van Amsterdam 1913-1914 (zoekbaar in eigen database) blijven dan twee forten over.

Foto op het graf van Hendrik Willem Nijman.Een van die twee forten staat als "Fort Aagtendijk" op de enveloppe geschreven. Daarmee is de locatie afdoende bewezen. Alle tekst op de enveloppe is met pen geschreven, behalve linksboven de tekst "de laatste van het fort" dat met potlood is geschreven. Wanneer en waarom hij het fort heeft verlaten is niet boven water gekomen. Van de gevonden informatie is een korte biografie opgesteld, met ook een mooie civiele carriere.
Het graf van Nijman en zijn vrouw is nog op de Nieuwe Oosterbegraafplaats in Amsterdam aanwezig. Met een vieze maar mooie foto van hen beiden. Alhoewel ik de brief er graag bij had gehad, zonder die lege enveloppe had ik die foto nooit gezien.

Sergeant Nijman (nieuw)
Fort aan de St. Aagtendijk

 

Ligt er een inundatiekering in een woonwijk?

Tekst en foto: René Ros (Kenniscentrum Waterlinies).

Is de grasstrook in de Utrechtse woonwijk Hoograven ook een restant van de Nieuwe Hollandse Waterlinie? Een archeologisch onderdeel midden in een woonwijk?

Julianalaan in Utrecht.De wijk Hoograven is vanaf 1938 gebouwd tegen de bebouwing van Utrecht aan, alhoewel de wijk toen nog onderdeel was van de gemeente Jutphaas. Een archiefstuk van juni 1871 betreft “Het maken van waterscheidende kering langs de Vaartse Rijn; het graven van een kanaal door de hoge gronden beoosten Jutphaas; het verbeteren van het fort te Jutphaas.”
Die waterscheidende kering is vermoedelijk aangelegd om de fabrieken langs de Vaartse Rijn bij een inundatie vrij van water te houden. Op oude topografische kaarten van na 1871 is die kering inderdaad te zien.

En precies waar de kering lag, ligt nu een brede grasstrook tussen de twee rijbanen van de Julianaweg. Is voor de woningbouw het omliggende terrein opgehoogd en wilde men vanwege mogelijke ongelijkmatige verzakkingen niet op de kering bouwen? Archeologisch graafwerk is misschien nog een stap te ver, maar verder archiefonderzoek is wel mogelijk.

Ben jij geïnteresseerd in de geschiedenis van de waterlinies en heb je affiniteit of ervaring met archiefonderzoek? Neem dan contact met ons op (via rene.ros@kenniscentrumwaterlinies.nl) om te bespreken of jij bovenstaande kwestie, of een van de andere 20 onderwerpen in onze onderzoeksagenda, kunt gaan onderzoeken. Waaronder ook over de Stelling van Amsterdam.

Kenniscentrum Waterlinies
- Stelling-specialist

 

Voorstelling bij Velsen

Tekst: René Ros (Doc.cent. StvA).
Foto's: beeldbank Nederlands Instituut voor Militaire Historie (uitsneden van 2011-1138 en 2011-1139) en Jaap de Zee.
Met dank aan: Judith Moortgat (Nederlands Instituut voor Militaire Historie).

Op 10 april 1917 stuurde het bestuur van de Zuidwijkermeerpolder een brief aan de stellingcommandant met een klacht over graafwerk. Stellingcommandant Ophorst verzocht groepscommandant De Grave om opheldering, hetgeen de laatste op 16 april schreef met het onderwerp 'Voorstelling bij Velsen'. Op 25 april stuurde de stellingcommandant een antwoord aan het polderbestuur.

Luchtfoto Voorstelling bij Velsen ca. 1917.Uit die brief blijkt dat schuilplaatsen in een waterkerende dijk van de Zuidwijkermeerpolder werden aangelegd. Het polderbestuur was niet blij dat er gaten in de dijk waren gegraven, die niet meteen van een schuilplaats werden voorzien en aangeaard. Volgens de groepscommandant waren er "13 aanwezig in 3 waarvan nog geen betonringen zijn opgesteld". Hij voerde aan dat een tekort aan timmerlieden de oorzaak van de vertraging was, maar dat zou spoedig opgelost zijn. Het timmerwerk bestond uit "eindschotten met aangrenzende bekleeding".

Zowel het begrip 'Voorstelling bij Velsen' als schuilplaatsen van betonringen was ik nog niet eerder in de Stelling tegengekomen. Helaas zat er geen plattegrond bij de brieven, zodat onduidelijk is waar die bewuste waterkerende dijk was en daarmee de schuilplaatsen. Uit andere documenten is bekend dat de oorspronkelijke dijk die de westelijke en zuidelijke begrenzing van het Fort bij Velsen vormt, geen waterkerende dijk meer was en het fort buitendijks ligt.
De waterkerende taak was overgenomen door de dijk met weg die ten oosten van het fort was aangelegd. Dan zouden de schuilplaatsen in die nieuwe dijk aangelegd moeten zijn, verder naar voren kan een 'voorstelling' niet in de Zuidwijkermeerpolder liggen.

Van vier luchtfoto's in de beeldbank van het Nederlands Instituut voor Militaire Historie zijn de opnamedata niet bekend maar ligt in de periode 1920-1940. Zij geven alle vier een ander beeld van een loopgravenstelsel in de zuidoosthoek van het fort.
Dit loopgravenstelsel ligt in die nieuwe dijk, achter de ongebruikelijke zijtak van de fortgracht die bedoeld lijkt als bescherming tegen stormaanvallen op die loopgraven. In het contracten-archief van het Ministerie van Oorlog is hierover niets te vinden, zodat de loopgraven waarschijnlijk door eigen manschappen zijn aangelegd en niet door een civiele aannemer.

Aangeaarde schuilplaats met bomenrij.Op een van de luchtfoto's is te zien dat grond rond de loopgraven is omgewoeld en daarmee is het vermoedelijk de oudste foto. Daarop zijn slechts acht of negen schuilplaatsen te herkennen en geen dertien zoals in de brief van de groepscommandant genoemd wordt. De schuilplaatsen liggen nabij het kanaal, waar geen omgewoelde grond te zien is zodat ze al een tijd gereed moeten zijn. Op het overige deel lijken de loopgraven en vier halfronde grondlichamen, van drie verschillende groottes, in aanleg te zijn. Aan de schaduwen is te zien dat de hekken van het fort open staan en rond de keuken lijken sporen van activiteit zichtbaar, wellicht zelfs een groepje militairen.
De latere foto's zijn niet te dateren maar de volgorde is wel te bepalen omdat de opzichterskeet verdwijnt en het kanaal verbreed is. De twee tussenliggende luchtfoto's laten de met gras begroeide schuilplaatsen en loopgraven zien. De laatste luchtfoto moet rond 1930 zijn gemaakt en, bij de veel grotere bomen, zijn geen schuilplaatsen meer te zien en de loopgraven veel minder scherp.

Ik heb het sterke vermoeden dat deze schuilplaatsen en loopgraven de 'Voorstelling bij Velsen' vormen. De 13 schuilplaatsen uit de brief en de 8-9 op de luchtfoto's kan ik alleen verklaren als er na april 1917 schuilplaatsen zijn verwijderd ten gunste van de vier halfronde grondlichamen. Deze zouden bestemd kunnen zijn voor het opstellen van veldgeschut.

De voorstelling zou een functie moeten hebben gehad, dat deels samenhing met die van het fort. Het formele maar kort omschreven doel van het fort geeft een aanwijzing terwijl een brief uit 1898 over de 15 cm koepels een gedetailleerde opsomming geeft:
"Doeleinden waartoe die vuurmonden moeten dienen:
a. Bestrijden van het N.zeekanaal tot de sluizen (±5000 M) om den vijand het ongestoord over gaan te beletten.
b. Afsluiting van het acces, door het kanaal gevormd.
c. Beschieting van vijandelijke kantonnementen gelegen op Velsen 1200 M, Beverwijk 2000 à 2500 M, Wijk aan Zee 6000 M, IJmuiden 5000 M, Zantpoort 4000 M enz.
d. Bestrijden van vijandelijke batterijen van veld- of zwaarder geschut.
e. Beschieten van oorlogsvaartuigen, die na de val van IJmuiden, in het kanaal zouden willen opstomen, benevens verdediging van de in verband hiermede te brengen versperring."
Mogelijk dat de voorstelling moest bijdragen aan de punten b en e.

Luchtfoto Voorstelling bij Velsen ca. 1975.Rond 1957 (zichtbaar op topografische kaarten in 1961) is de weg Beverwijk - Buitenhuizen - Westzaan verbreed en werd over het terrein van de voorstelling gelegd (zie foto rechts). Dat werd vermoedelijk gedaan om een minder scherpe bocht bij de kanaaldijk te hebben. Tussen 1993-1996 werd de weg weer van het terrein verlegd vanwege de aanleg van de Wijkertunnel. Het wegtracé is nog te herkennen en er ligt nog wat oud asfalt maar van de voorstelling lijkt niets meer te herkennen, ook niet op de hoogtekaart. Bij deze toch een beetje uit het verleden teruggehaald.

Fort bij Velsen
Stellingcommandant Ophorst
Groepscommandant De Grave
Fort bij Velsen in NIMH Beeldbank

 

Deze nieuwsbrief is een uitgave van het Documentatiecentrum Stelling van Amsterdam. De redacteurs en auteurs aanvaarden geen aansprakelijkheid, op welke wijze ontstaan, door het gebruik van de inhoud van de website, nieuwsbrief of andere publicatie, door welke persoon en voor welk doel dan ook. Wij hebben ons best gedaan om alle rechthebbenden op deze website / nieuwsbrief te achterhalen. Eenieder die meent dat zijn/haar materiaal zonder voorafgaande toestemming hier is gebruikt, verzoeken wij om zich tot ons te wenden. Bij gebruik als bron voor publicaties en andere uitingen is bronvermelding verplicht en tevens wordt deskundige begeleiding, door bijvoorbeeld de redacteur of auteur, aanbevolen. In de nieuwsbrieven weergegeven meningen zijn een deel van een column of strikt persoonlijk tenzij expliciet anders is aangegeven. 'Majoor Van Hall' en 'Soldaat Troelstra' zijn fictieve militairen uit het verleden die dienen als pseudoniemen voor verschillende personen. Activiteiten zoals rondleidingen worden mogelijk door andere partijen georganiseerd en de verantwoordelijkheid voor inhoud, uitvoering e.d. ligt geheel bij de betreffende partij. De inhoud van een nieuwsbrief wordt na publicatie niet meer gewijzigd en kan later onjuist zijn gebleken of niet meer van toepassing zijn. De auteursrechten berusten bij René G.A. Ros tenzij anders is aangegeven.

 

Stelling van Amsterdam op Twitter Stelling van Amsterdam op Facebook Doc.centrum Stelling van Amsterdam op LinkedIn
Stelling van Amsterdam op foto-site Instagram Stelling van Amsterdam op video netwerk YouTube

Deze website wordt verzorgd door particuliere experts en is geen website van een overheid.
Alle rechten voorbehouden, o.a. gebruik door commerciële partijen alleen met voorafgaande toestemming.
Stelling van Amsterdam. Een stadsmuur van water.
UNESCO Werelderfgoed sinds 1996
FMTraining - Trainingen en cursussen voor gebruikers en ontwikkelaars van FileMaker (Advertentie)
 
 
 
Fort Resort Beemster herbergt een van de meest luxueuze wellnessresorts met hotel van Nederland. In de karakteristieke sfeer van het fort beleeft u wellness zoals u nog nooit heeft ervaren. (Advertentie)