Sluit [X]   
 

Gedeputeerde van Diepen in 1939: geboren te Amsterdam, Noord-Holland

© 1999-2024, René G.A. Ros
Laatst gewijzigd 29-1-2024

Donateur worden?

Nieuwsbrief

Nieuwsgierig? Lees deze nieuwsbrief maar!Nieuwsbrief 401

Nieuwsbrief Stelling van Amsterdam
14de jaargang, nummer 401, 10 oktober 2012

Een nieuwsbrief van het Documentatiecentrum Stelling van Amsterdam met informatie over militair erfgoed in de regio Groot-Amsterdam.
https://www.stelling-amsterdam.nl/nieuwsbrief/

 

Inhoud

In deze nieuwsbrief:

 

Inleiding

Beste lezer,

Deze nieuwsbrief gaat steeds meer van een tweewekelijkse naar een maandelijkse uitgave. De toename van bijdragen door derden lijkt mij een prima ontwikkeling.
Alfred Bakker droeg een degelijk artikel bij over originele foto's van Fliegerhorst Schellingwoude. Een artikel van Peter Claesen was al elders gepubliceerd maar wordt hier aan een ander, breder publiek voorgelegd. En een persbericht van Natuurmonumenten over Fort bij Abcoude.
Van eigen hand zijn een boekbespreking en een betoog over Fort bij Pannerden, met een leerzame insteek vanuit de Stelling. En ten laatste, maar minstens even belangrijk, is een goed onderbouwd artikel van Wim Koelman over een militaire weg bij Spaarndam.
Uit een paar reacties vernam ik dat er veel plezier is beleefd aan de vorige nieuwsbrief. Deze nieuwsbrief is wat serieuzer maar hopelijk net zo interessant!

Helaas ontbreekt informatie omdat geen (pers)bericht is ontvangen over o.a. Fort bij Krommeniedijk en Fort bij Aalsmeer (beide Landschap Noord-Holland en Stadsherstel Amsterdam).

Lees deze nieuwsbrief op: https://www.stelling-amsterdam.nl/nieuwsbrief/2012/nieuwsbrief-401/
Overig kort nieuws op het Stelling Forum: https://forum.stelling-amsterdam.nl/
Reageren kan door het contact-formulier te gebruiken. Openbaar reageren met een artikel is ook mogelijk.

De volgende nieuwsbrief zal waarschijnlijk op 14 november verschijnen. Bijdragen graag ruim van tevoren toezenden.

Veel leesplezier!
René Ros

Tip: houd de cursor boven elke afbeelding om een beschrijving te zien.

 

Dienstberichten

Fotograaf op Fort bij Vijfhuizen.Al enkele jaren heb ik achter de schermen een selectie van foto's over de Stelling van Amsterdam klaar staan voor aanvragen van fotomateriaal. Deze waren op verzoek online te bekijken.
Om deze foto's toegankelijker te maken is er een pagina 'Fotowinkel' aan de website toegevoegd.
Binnenkort worden er andere foto's aan toegevoegd en wellicht dat er ook tijdelijk foto's van evenementen in gaan verschijnen.
Fotowinkel

Onlangs een zeer prettig gesprek gehad met Tom van Nouhuys, de nieuwe directeur van Stichting Forteiland Pampus. Ieders positie en de samenwerkingsgebieden zijn nu weer helder. Dat is een goed begin en de weblinks e.d. zijn dan ook hersteld. Zodoende zijn ze van mijn, bij gebrek aan een betere term, 'zwarte lijst' af waarop nog slechts één fort en één organisatie staan. En vier op de 'grijze lijst'.

Iedereen maakt het wel eens mee, dat iemand anders iets niet weet wat voor jou basiskennis is.
Dat dienstplichtigen niet permanent in dienst waren. Dat soldaten niet lange perioden op forten gelegerd waren zoals een tijdschrift over vestingbouw onlangs de periode 1887-1920 noemde.
Of dat een Duits(!) radarstation tot de Stelling van Amsterdam behoort omdat het als overig militair erfgoed op deze website wordt genoemd.
Er zijn daarom een drietal toelichtingen over deze punten op meerdere webpagina's geplaatst. 🙄
Over bezetting
Over dienstplicht en verlof
Over niet-Stelling

In de beginjaren van de Stellingmaand organiseerde of droeg ik bij aan ongeveer 20-25% van de forten die speciaal open waren. Ook verscheen er in die maand vier tot zeven nieuwsbrieven met bezoektips en -verslagen.
De werkzaamheden vormden een grote aanslag op mijn tijd in de maanden april tot en met oktober. Al die werkzaamheden heb ik de afgelopen twee jaar beëindigd omdat het te veel tijd kostte en ik niet kon ontdekken dat iemand het nuttig vond. En dat blijkt terecht. Erg vind ik het niet want ik heb een rustige maand gehad met genoeg slaap, geen inkomstenderving en leukere dingen gedaan.

Sinds juli wordt door mij een geconditioneerde en beveiligde ruimte gehuurd voor de oude drukwerken en de waardevolle objecten. Ze zijn bij mij dus net zo veilig als bij een museum maar eenvoudiger beschikbaar voor bruikleen t.b.v. tentoonstellingen...

De geoviewer op mijn website Forten Info Maps is beëindigd wegens technische problemen en bij gebrek aan een goed alternatief. De luchtfoto op de Stelling-website ondervond een deel van dezelfde problemen en is ook beëindigd. Maar de Stelling-website was al vóór het komst van Google Maps op klikbare luchtfoto's gebaseerd en dat blijft bestaan.
Forten Info Maps

 

Een Duitse fotograaf op het Zeeburgereiland in 1940

Tekst: Alfred Bakker (Ingenieursbureau Amsterdam).
Met dank aan: Gerlof Langerijs.
Foto's: collectie Vroom/Ros, collectie Documentatiecentrum Stelling van Amsterdam, René Ros.

Opmerking redacteur: De hieronder besproken foto's zijn eigendom van een publieke instelling dat een gebruiksvergoeding voor foto's hanteert van €25 per foto per jaar voor niet-commercieel internetgebruik. Om die reden verzamelt uw redacteur zelf afbeeldingen en zijn er voor dit artikel afbeeldingen uit eigen collectie gebruikt.

Duits watervliegtuig aan een boei in het Buiten-IJ.De Duitse beroepsfotograaf Karl Rauscher was in dienst van de Luftwaffe. Vanaf de zomer tot november 1940 was zijn onderdeel, een Werftabteilung belast met het bergen van vliegtuigen, gelegerd op de Fliegerhorst Schellingwoude (of de Horst, of Schellinwade, zoals hij schreef bij zijn foto’s).

Hij heeft honderden foto’s gemaakt van de ‘Horst’, de eerste vanuit een vliegtuig op de vlucht vanuit Bremen naar Amsterdam. We zien de twee hangars van de Marineluchtvaartdienst aan het Buiten-IJ, de onderkomens voor het Luftwaffepersoneel moeten nog gebouwd worden. Ter plaatse van de latere appèlplaats van Kamp Zeeburg zijn drie barakken zichtbaar, met in de nabijheid twee bunkers. Het oostelijke Duitse hangarcomplex lijkt in aanbouw. Van het westelijke complex en de kompascompenseerschijf is nog geen spoor te bekennen.

Een neergestort Duits vliegtuig.Rauscher heeft op de Horst zelf onder andere de wegwijzers gefotografeerd met als ‘straatnamen’ Borkumer Strasse en Norderneyer Strasse. Die namen herinneren aan de herkomst van de eerste eenheid watervliegtuigen: het Duitse Waddeneiland Norderney. In het naoorlogse Kamp Zeeburg zouden die namen snel vervangen worden door Beatrix-, Irene- en Deltaweg.
Tot de zichtbare militaire infrastructuur behoorden barakken, bunkers met aarde dekking en met camouflagenetten, een Dornier aan een steiger, een FLAK-toren en de omhoog gerichte loop van een luchtafweerkanon.

Vanwege de taak van Rauschers onderdeel zijn ook gecrashte en beschadigde vliegtuigen te zien: een Arado 196, Heinkels 115 en een “Ju88 Absturz Schellinwade, November 1940”.
Laatst genoemde crash wekt op het eerste gezicht verbazing, want de Junkers 88 was in principe een ‘landvliegtuig’. De Ju88 kon echter voorzien worden van drijvers en daardoor ook als watervliegtuig ingezet worden.
De in het water neergestorte vliegtuigen werden met kettingen vanaf een Bergungsprahm geborgen. Delen van die Bergungsprahm zijn zichtbaar op de foto’s.

Het graf van Johann Beck op de Duitse Militaire Begraafplaats te Ysselsteyn.Behalve materiële schade waren er ook menselijke verliezen. Rauscher heeft tientallen foto’s genomen op de Nieuwe Oosterbegraafplaats van minstens drie ‘Beerdigungen’, waaronder die van Ob. Lt. Günther en Uffz. Beck. Onder de officieren herkennen we de commandant van Schellingwoude: majoor Pössel.
Twee mannen met hun arm in een mitella, gefotografeerd voor een onderkomen op de Horst met het bord WAIDMANNSHEIL, hebben meer geluk gehad.

Elf watervliegtuigen dobberen in het Buiten IJ en enkele toestellen zijn afgemeerd aan steigers. Op enkele latere foto’s zijn de meerboeien te zien, waaraan de Arado’s, Heinkels, Dorniers en Junkers afgemeerd lagen. Sommige hebben geen herkenningstekens.
De vaargeul in het Buiten IJ werd tijdens de oorlog ook gebaggerd, zoals blijkt uit foto’s van een baggermolen met een beunbak. De Horst is aangelegd op een voormalige baggerbergplaats, maar of de baggerspecie er ook in 1940 nog werd geborgen?

Duitse soldaten op het strand.Op uitstapjes bezochten Rauscher en zijn collega’s uiteraard Amsterdam, waar behalve het Americain Hotel, de Munttoren en de Zuiderkerktoren ook huizen die door Britse bombardementen waren getroffen werden gefotografeerd: in de Lekstraat (8 oktober 1940), de Rechtboomsloot en in Amsterdam-Noord ("Tomi Flak; Bombeneinschlag").
In de nacht van 20 september 1940 heeft Rauscher mooie foto’s gemaakt van afweergeschut dat vanuit Schellingwoude een Brits vliegtuig beschoot.

Veel gefotografeerde objecten kunnen gelokaliseerd worden dankzij de achtergrond, waarop de vuurtoren op het Vuurtoreneiland, de stompe toren van Ransdorp, het gemaal bij de Oranjesluizen of een overslagkraan in het Oostelijk Havengebied te herkennen zijn.
Enkele foto’s zijn nog niet te plaatsen. Hier kunnen de luchtfoto’s van de RAF en de kaarten 1:1.000 van de Dienst der Publieke Werken van kort na de oorlog uitkomst bieden.
De bijzondere foto's van Karl Rauscher zijn recent aan de collectie van het NIOD toegevoegd en online te bekijken.

Fliegerhorst Schellingwoude
'Onderzoek explosieven Zeeburg' in Nieuwsbrief 229
'Duitse foto's Fliegerhorst Schellingwoude' op Stelling Forum
Beeldbank WO2 van NIOD (links naar artikel en zoekopdracht niet mogelijk, zoek op 'Karl Rauscher Schellingwoude'
Duitse Militaire Begraafplaats

 

De energievoorziening op Fort aan het Pampus

Tekst en foto bedrading: Peter J.M. Claesen (Stichting Forteiland Pampus).
Artikel verscheen eerder als 'De energievoorziening op Pampus' in de uitgave 'Voor Pampus' (jaargang 117, nr. 3).

Ruimte voor de stoommachines en dynamo's.Tegenwoordig wordt de energievoorziening op Fort aan het Pampus geregeld met drie dieselaggregaten en zonne-energie. Twee aggregaten zijn ieder 55kVA en één aggregaat van 44 kVA. Standaard verzorgen dagelijkse twee aggregaten (een grote en een kleine) de stroomvoorziening op het eiland. Ook Pampus Xperience valt hieronder. Het derde aggregaat staat permanent als reserve paraat.
De zonnepanelen dienen om de batterijen van de noodstroomvoorziening op te laden als de aggregaten uit staan.

Vroeger ging dat wel anders. Dan heb ik het over de tijd dat het fort in 1895 werd opgeleverd. Omdat het Fort aan het Pampus op een eiland ligt was het noodzakelijk dat het zichzelf van stroom kon voorzien. De eerste dynamo's werden in de eerste helft van de negentiende eeuw uitgevonden. En om een dynamo aan de praat te krijgen heb je aandrijfenergie nodig.
Dat was voorhanden want bij de bewapening die door de firma Krupp werd geleverd hoorde ook een stoominstallatie om de geschutkoepels te kunnen laten draaien. En als je dan toch een stoominstallatie hebt, heb je alleen nog extra stoommachines en dynamo's nodig om stroom op te wekken.
Er werd een speciale ruimte achter de machinekamer ingericht voor het plaatsen van twee snellopende Westinghouse compound stoommachines, elk van 20 PK en twee Schückert's-Compound dynamo's, elk van 156 ampères en 65 volt.

Nog aanwezige ongeisoleerde bedrading.De elektriciteit werd alleen gebruikt voor de stroomvoorziening van één zoeklicht van het systeem Schückert met een spiegelmiddellijn van 90 cm, vier booglampen in de droge gracht en 180 gloeilampen in de dienst- en logieslokalen, de pantserkoepels en de pantserstanden.
De installatie werd uitgevoerd door de toenmalige firma P.H. ter Meulen en Cie. te Amsterdam. De bedrading werd ongeïsoleerd aangebracht en geleid langs porseleinen isolatoren of in het plafond ingemetselde houten klossen. In de smalle verbindingsgang in het fort zijn tegen het plafond nog een aantal van die isolatoren met bedrading te zien.

Bepaalde werkruimtes werden niet elektrisch verlicht! Dat zijn de ruimtes waar met buskruit werd omgegaan. Juist in die ruimtes moest men verzekerd zijn van licht want de elektriciteit viel in die tijd nog wel eens uit door kortsluiting vanwege de ongeïsoleerde bedrading en de hoge vochtigheidsgraad in het fort. Die werkruimtes werden op een veilige wijze met olielampen verlicht.

Stichting Forteiland Pampus
Fort aan het Pampus

 

Nieuwe initiatieven gezocht voor Fort bij Abcoude

Bron: persbericht Natuurmonumenten d.d. 1-10-2012.
Foto's: René Ros.

Kanon vuurt tijdens openstelling Fort bij Abcoude.Natuurmonumenten is op zoek naar nieuwe initiatieven voor Fort bij Abcoude. Natuurmonumenten is eigenaar van dit groenste fort van de Stelling van Amsterdam en wil graag meer mensen laten genieten van de bijzondere waarden van dit fort. Natuurmonumenten wil dit samen met een of meer ondernemende partijen realiseren en vraagt hen daarom om voor 1 januari 2013 hun ideeën in te dienen.

Natuurmonumenten wil Fort bij Abcoude duurzaam behouden en toegankelijker maken voor publiek. Het is een prachtig fort op een unieke locatie. Zo is Fort bij Abcoude het groenste fort van de Stelling van Amsterdam en ligt het in Groene Hart en onder de rook van Amsterdam. Met de A2 en het nabijgelegen NS-station Abcoude is het fort goed bereikbaar. Het fort is gebouwd tussen 1884 en 1887 en is onlangs volledig gerenoveerd. Het fort heeft een aantal bijzondere waarden. Zo herbergt het fort diverse vleermuissoorten en is het vanwege de hoge cultuurhistorische waarden (Fort bij Abcoude is bijvoorbeeld het oudste landfort van de Stelling van Amsterdam) aangewezen als rijksmonument. Voor een duurzaam behoud van het fort is het belangrijk dat de nieuwe invulling past bij de natuurwaarden en cultuurhistorische betekenis.

Bouwsteigers tegen de gevel van de bomvrije kazerne van Fort bij Abcoude.Natuurmonumenten is op zoek naar een goede partij (of partijen) met inspirerende ideeën waarmee zij samen het fort een nieuwe bestemming kan geven. Met dit doel start Natuurmonumenten een procedure om passende initiatieven te selecteren. Hiervoor is een selectieleidraad opgesteld, met daarin onder andere de voorwaarden die worden gesteld aan de toekomstige ontwikkeling van het fort, de ambities van Natuurmonumenten en de wijze waarop zij die samen met een of meer ondernemende partijen wil verwezenlijken.

Heeft u een passend idee voor Fort bij Abcoude dat aansluit bij de ambities van Natuurmonumenten? Dien dit dan voor 1 januari 2013 in met behulp van de selectieleidraad en bijbehorend aanmeldformulier. In de leidraad is tevens vermeld hoe potentiële initiatiefnemers zich kunnen aanmelden voor een bezoek aan het fort. De leidraad en het aanmeldformulier kunt u downloaden van http://www.natuurmonumenten.nl/fortbijabcoude.

Leidraad en het aanmeldformulier Natuurmonumenten
Fort bij Abcoude

 

Over het nieuwe boek over Fort bij Pannerden

Met dank aan: Uitgeverij Matrijs.

Het recente boek van P. van der Heijden en E. Ruissen over Fort bij Pannerden is zeker de moeite waard om te lezen en te bekijken. Het is helder geschreven met veel passende afbeeldingen.
Bovendien staat het aantal bladzijden over de laatste 25 jaar - het is wel eens anders - in proportie tot de gehele geschiedenis van het fort. En de oplevering van het gerestaureerde fort was natuurlijk een mooi moment om de complete geschiedenis te documenteren.

Boek Fort PannerdenWel is het vele gebruik van het woord 'bunker', waar eigenlijk 'kazemat' wordt bedoeld, een storende factor. Ook opmerkelijk is dat in de tekst overal de naam 'Fort Pannerden' wordt gebruikt terwijl op bijna alle originele stukken in het boek de naam 'Fort (op de Hoofddam) bij Pannerden' staat. De bewering dat het fort bij de Nieuwe Hollandse Waterlinie behoort komt in het volgende artikel aan bod.

Uit de tekst ontstaat de indruk dat de auteurs het jammer vinden dat het fort niet gebruikt is "waarvoor het is gebouwd". Behalve de twee roemloze dagen in mei 1940 waarbij de Duitse aanvaller het feitelijk negeerde. En de aanval van de Koninklijke Landmacht op de krakers in 2007.
Dat een fort is gebouwd om vanuit te schieten is een populaire gedachte maar vind ik té eenvoudig. Want zeg nou zelf, zou er ooit een politicus of militair "hoopende dat we spoedig groote aantallen projectielen mogen afvuren op buitenlandsche soldaten" gedacht hebben?

De bouw van forten is geen verspild geld als het heeft bijgedragen om een oorlog te voorkomen. Afgezien van onbetaalbaar menselijk leed, is een oorlog vele malen duurder dan de bouw van een paar forten ter afschrikking.
Hopelijk verkoopt het boek zo goed dat in een tweede druk een paar wijzigingen doorgevoerd kunnen worden.

Informatie en bestellen bij Stichting Matrijs
'Vier linies naar het oosten' in Nieuwsbrief 377
'Nieuw boek over Fort bij Pannerden' in Nieuwsbrief 397

 

Fort bij Pannerden en de Nieuwe Hollandse Waterlinie

Met dank aan: Willem Bijker (gemeente Lingewaard), Dirk de Groot, Johan Kip (Vereniging Vrienden van Fort Pannerden) en Douwe Koen (Utrechts Archief).
Historische foto: collectie Hans-Robert Holdijk (legerplaats.nl)

Uitzicht vanaf Fort bij Pannerden over de riviersplitsing.Fort bij Pannerden behoort zeker niet tot de Stelling van Amsterdam, alhoewel het ook haar inundaties en gevechtskracht ondersteunde.
Maar een heikel punt is of Fort bij Pannerden wel of niet tot de Nieuwe Hollandse Waterlinie (NHWL) behoort. En vanuit mijn onderzoek naar de Stelling heb ik daar een kleine theorie over kunnen opstellen en redelijk kunnen onderbouwen.

In 1998 en 2003 verschenen twee rapporten*1 van de militaire historici Paul van Kerkum† en Anne Visser† waarin ieder concludeerde dat het fort niet tot de NHWL behoorde. De lokale historici Van Hemmen en Jansen komen in 2003 tot de tegengestelde conclusie*2 in hun rapport 'Fort Pannerden: het slot op de kraan voor de Nieuwe Hollandse Waterlinie"
Uit de "fondsen bestemd voor het behouden van de restanten van de Nieuwe Hollandse Waterlinie als cultureel erfgoed" werd in 2008 650.000 euro aan de restauratie bijgedragen. Een medewerker van het projectbureau NHWL bevestigde dat het fort tegenwoordig om subsidietechnische redenen bij de NHWL is ingedeeld. Subsidie ontvangen uit een potje voor een andere linie lijkt me, uit goed nabuurschap, geen groot probleem.

Front van Fort bij Pannerden met rivierkazemat.Bij het hernoemen van een fort of bij een andere linie indelen zal toch gauw de term 'geschiedvervalsing' in gedachte komen. Naar mijn mening moet bewezen zijn of Fort bij Pannerden op enig moment in de tijd in correspondentie, originele begrotingen, overzichten, staten enzovoort genoemd werd als onderdeel van de NHWL
En dat bewijzen geen van de drie rapporten en het boek. Ook uit ander bronmateriaal is die conclusie niet te trekken *3.
Uiteraard werd destijds getracht de verschillende linies op elkaar aan te laten sluiten en de commandanten bemoeiden zich dan ook met elkaars linies.

Maar hoe is de brief van de Minister van Oorlog aan de commandant Stelling van Amsterdam van 30 mei 1892 *4 te verklaren? De brief die gezien wordt als het ultieme bewijs dat het fort tot de NHWL behoorde.
In de brief werd meegedeeld dat de aangewezen commandanten (die in vredestijd andere functies hadden) van Fort bij Westervoort en Fort bij Pannerden niet meer rechtstreeks "onder de bevelen" van de Minister van Oorlog stonden maar onder de commandant van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. In dezelfde brief worden enkele forten van de NHWL ingedeeld bij de Stelling en dat werd anders omschreven namelijk "zullen behoren".

De Damlustkazerne in Utrecht.Nu was me al bekend dat de commandant Stelling van Amsterdam ook de bevelhebber was van de 1e Militaire Afdeling, volgens de militair-territoriale indeling van ons land *5.
Uit nader onderzoek bleek dat Fort bij Pannerden in de 2e Militaire Afdeling lag. Het Nederlands Instituut Militaire Historie kon desgevraagd niets over de militaire afdelingen en hun commandanten bijdragen.

Douwe Koen, van het Utrechts Archief, vond in het adresboek uit 1912 van de gemeente Utrecht, dat Generaal-Majoor P. Kleijnhens zowel commandant NHWL als Bevelhebber van de 2de Militaire Afdeling was *6.
Daaruit concludeer ik dat ook de commandant NHWL een dubbelfunctie had als bevelhebber 2de Militaire Afdeling. En dat hij daardoor ook het Fort bij Pannerden onder zijn bevel kreeg zonder dat het fort feitelijk bij de NHWL werd ingedeeld.

Wat mij *7, en andere terzake deskundigen betreft, is er geen reden om sperfort Fort bij Pannerden anders in te delen dan tot, zoals de Vestingwet 1874 het noemt, "De werken tot dekking van rivierovergangen en opname van troepen aan IJssel, Waal en Maas."

(Op 2 september jl. zijn betrokkenen gevraagd om te reageren op dit artikel maar zijn geen reacties ontvangen. Wie zwijgt...?)

*1 Inhoud mij niet bekend.
*2 Digitaal exemplaar beschikbaar gesteld door de gemeente Lingewaard.
*3 o.a. 'Verzamelstaat van de Geklassificeerde Vestingwerken 1910', boek 'Het vaderland verdedigd 1874-1914' en 'Register Betrekkelijk A. De Vestingwerken tot dekking van rivierovergangen, enz, aan de Waal onder beheer van den Eerstaanwezend-Ingenieur te Arnhem'.
*4 Vondst Dirk de Groot, archiefbron onbekend.
*5 Tegenwoordig valt Amsterdam onder de commandant 11 Luchtmobiele Brigade te Schaarsbergen.
*6 Gevestigd in "Bureaux Damlust", vermoedelijk gesloopte Damlustkazerne aan Mineurslaan te Utrecht, zie laatste foto.
*7 Op mijn website Forten Info staat Fort bij Pannerden om praktische redenen maar onterecht onder de IJssellinie genoemd maar dat zal na een flinke verbouwing wijzigen. De vermelding onder de NHWL wordt gedoogd vanwege de koppeling met de NHWL Layar.

'Fort bij Pannerden en andere rivierovergangen' op Stelling Forum (fragment uit Het Vaderland Verdedigd 1874-1914, K.B. 1885 en brief MvO aan StvA)
Vestingwet 1874
Militaire Territoria
Kampementen & Legerplaatsen & Kazernes

 

Militaire weg in de noordelijke berm van de Spaarndammerdijk

Tekst en foto: Wim Koelman (Historische Werkgroep Spaarndam).
Plattegrond: Noordhollands Archief te Haarlem.

Op de website Stelling van Amsterdam stond: "Weg langs de Hoogendijk. Begroot of aangelegd in 1895. Vermoedelijk de weg onderlangs (noord) de huidige Spaarndammerdijk..."
Fragment van de plattegrond met de omlegging t.h.v. kruising van de Kerkweg.Het "vermoedelijk" berust op het feit dat de auteur van de website nog geen bron gezien heeft waaruit duidelijk blijkt dat het inderdaad om die weg gaat, ofschoon de (oudere) Spaarndammers dit wel zeker weten.
Bij een bezoek aan het archief van het Hoogheemraadschap van Rijnland is het na drie brieven raak: een blauwdruk met de positie van de gezochte militaire weg*.

In de eerste brief van op 4 februari 1895 verwijst de eerst-aanwezend ingenieur van het 2e Genie-Commandement te Haarlem naar een verkennend gesprek in 1884 en vervolgt met de mededeling dat: "Het Ministerie van Oorlog op de noordoostelijke berm van de Hoogendijk beoosten van Spaarndam een grindweg wenst aan te leggen".
Het plan is een (gedekte) weg van 1.500 meter aan te leggen vanaf het Rijnlandshuis tot aan de ontmoeting met de Houtrijkerweg (thans de Groeneweg).
Bij de kruising van de Kerkweg/oprit vanuit de Inlaagpolder moet de weg het eigendom van Rijnland verlaten en zullen kleine stukjes grond van derden gekocht dan wel onteigend moeten worden.
Aan de einden van de te maken weg moeten opritten, met een helling van 1:15, in het dijklichaam gemaakt worden.
Voor de opvang van regenwater, afkomstig van de dijk en het dijktalud, wordt een zandkist gedacht met, om de vijftig meter, een aftakking naar de bermsloot.

Het bestuur van het Hoogheemraadschap van Rijnland gaat onder voorwaarden akkoord met de aanleg van de militaire weg waarvan de belangrijkste zijn:

  • dat eerst na 1 januari 1886 mogen de werken aanvangen en dienen voor 1 januari 1887 gereed te zijn, de boeteclausule is 100 gulden per jaar,
  • dat de weg is niet openbaar, doch de huurders van Rijnlands eigendommen, de Dijkgraaf, Hoogheemraden en beambten van Rijnland zijn vrij van de weg gebruik te maken.
  • dat de afkoopsom 3.800 gulden bedraagt.

Ten behoeve van werkzaamheden aan de dijk, het hooien en voor bereikbaarheid van de aangrenzende percelen mag de militaire weg gebruikt worden door het Hoogheemraadschap, haar pachters en de eigenaren/gebruikers van de aangrenzende percelen.
Door het hoogheemraadschap wordt de pacht van vijf percelen aan en op de dijk per 20 juni 1885 opgezegd, in verband met de aanleg van de militaire weg. De Vereenigde vergadering van Rijnland hanteerde voor de schadeloosstelling: tweemaal de pachtsom bij uit de huur nemen van gronden waarvoor de overeenkomst nog twee jaar zou lopen.

Grenspaal O2 langs de Hogedijk.Nabij de kruising Inlaagpolder/Spaarndammerdijk is de militaire weg afgebogen vanwege een bestaande woning. Het was voor schrijver een verrassing dat naast de bekende militaire grenspaal O7 nog twee grenspalen herinneren aan het tracé achterlangs deze woning.

Op 1 april 1904 wordt de weg openbaar waarover de Genie op 23 januari 1903 schreef:
“Hoe wel het te verwachten valt dat het publiek verkeer niet groot zal zijn, komt het met het oog op het beter berijdbaren staat brengen en blijven van de verharding van de militairen grindwegen in het algemeen zeer gewenscht voor, althans dit weinige verkeer daarop toe te laten.”

Conclusie: de militaire weg is in de noordelijke berm van de Spaarndammerdijk aangelegd in 1896. Hiermee bevat de website weer een onzekerheid minder.

* Archief hoogheemraadschap van Rijnland, 1858-1958, voorlopig inv.nr. 3707.

Weg langs de Hoogendijk
Militaire Wegen

 

Deze nieuwsbrief is een uitgave van het Documentatiecentrum Stelling van Amsterdam. De redacteurs en auteurs aanvaarden geen aansprakelijkheid, op welke wijze ontstaan, door het gebruik van de inhoud van de website, nieuwsbrief of andere publicatie, door welke persoon en voor welk doel dan ook. Wij hebben ons best gedaan om alle rechthebbenden op deze website / nieuwsbrief te achterhalen. Eenieder die meent dat zijn/haar materiaal zonder voorafgaande toestemming hier is gebruikt, verzoeken wij om zich tot ons te wenden. Bij gebruik als bron voor publicaties en andere uitingen is bronvermelding verplicht en tevens wordt deskundige begeleiding, door bijvoorbeeld de redacteur of auteur, aanbevolen. In de nieuwsbrieven weergegeven meningen zijn een deel van een column of strikt persoonlijk tenzij expliciet anders is aangegeven. 'Majoor Van Hall' en 'Soldaat Troelstra' zijn fictieve militairen uit het verleden die dienen als pseudoniemen voor verschillende personen. Activiteiten zoals rondleidingen worden mogelijk door andere partijen georganiseerd en de verantwoordelijkheid voor inhoud, uitvoering e.d. ligt geheel bij de betreffende partij. De inhoud van een nieuwsbrief wordt na publicatie niet meer gewijzigd en kan later onjuist zijn gebleken of niet meer van toepassing zijn. De auteursrechten berusten bij René G.A. Ros tenzij anders is aangegeven.

 

Stelling van Amsterdam op Twitter Stelling van Amsterdam op Facebook Doc.centrum Stelling van Amsterdam op LinkedIn
Stelling van Amsterdam op foto-site Instagram Stelling van Amsterdam op video netwerk YouTube

Deze website wordt verzorgd door particuliere experts en is geen website van een overheid.
Alle rechten voorbehouden, o.a. gebruik door commerciële partijen alleen met voorafgaande toestemming.
Stelling van Amsterdam. Een stadsmuur van water.
UNESCO Werelderfgoed sinds 1996
'Kennismaken met de Stelling van Amsterdam' is een gratis interactief e-book over de Stelling. (Advertentie)
 
 
 
FMTraining - Trainingen en cursussen voor gebruikers en ontwikkelaars van FileMaker (Advertentie)