Nieuwsbrief Stelling van Amsterdam

Nieuwsbrief 265

Nieuwsbrief Stelling van Amsterdam, nummer 265
(9de jaargang, 28 februari 2007)

Een nieuwsbrief over militair erfgoed in de regio Groot-Amsterdam.
<https://www.stelling-amsterdam.nl/>

Deze nieuwsbrief is, met illustraties, ook te vinden op:
<https://www.stelling-amsterdam.nl/nieuwsbrief/>
Daar is ook informatie te vinden over deze nieuwsbrieven, het aanmelden en het archief.

Heb jij informatie die via deze nieuwsbrief aan ge-interesseerden gezonden kan worden? Stuur de informatie dan aan <e-mail adres vervangen door formulier>.

Inhoud

In deze nieuwsbrief:

• Inleiding
• Gidsen gezocht voor brandweerspektakel op fort
• Geniepark, Haarlemmermeer
• Geniepark Opinies, Haarlemmermeer
• Forten Cinematografie
• Gracht graven voor Fort bij Vijfhuizen, Haarlemmermeer
• Google Luchtfoto van de Stelling
• Groep Albrecht over inundaties Noord-Holland
• Cursus Stelling van Amsterdam
• Haarlems Dagblad, Haarlemmermeer
• Overig

Hierboven staat achter de artikelen, indien van toepassing, welke gemeente het betreft.

Inleiding

Deze nieuwsbrief begint met een oproep voor gidsen om rondleidingen tijdens een brandweerspektakel te verzorgen. Ten tweede een verslag van de presentatie van de plannen voor het Geniepark bij Hoofddorp, gevolgd door enkele reacties erop. In Hilversum liggen in het archief van Beeld en Geluid een aantal films waarin forten voorkomen: artikel 3. Vervolgens vijf korte artikelen over het reconstrueren van de gracht van Fort bij Vijfhuizen, een Google luchtfoto met de hele Stelling, de Groep Albrecht over de Vorderen Wasserstellung, een cursus over de Stelling en artikelen in het Haarlems Dagblad. Gevarieerd genoeg qua onderwerpen maar voornamelijk over de gemeente Haarlemmermeer!

Afgelopen vrijdag een Nieuw-Zeelandse fotograaf op sleeptouw genomen. Door een volledige misvatting over de Stelling en haar toegankelijkheid was hij in de problemen gekomen. Voor een boekenreeks over werelderfgoed was hij voor het eerst in Nederland; een kreet van verbazing toen boven hem een schip passeerde.

En vandaag kwam ook de laatste aanmelding voor de tweede excursiedag binnen. Beide excursies zijn nu geheel volgeboekt en er komt geen derde excursie. Aanmelden is nog mogelijk maar die wordt op de wachtlijst gezet in geval van afzeggingen.

Reageren op deze nieuwsbrief kan op het Stelling Forum: https://forum.stelling-amsterdam.nl/
De volgende nieuwsbrief, met de Statenverkiezing Noord-Holland als thema, zal op 2 maart verschijnen. De eerstvolgende reguliere nieuwsbrief zal waarschijnlijk op 14 maart verschijnen.

René Ros

Gidsen gezocht voor brandweerspektakel op fort

Tekst en foto: Hans Baas.

De historische vereniging van de Ronde Venen "De Proostdijlanden", gaat op het Fort bij Uithoorn van 28 april t.e.m. 13 mei een tentoonstelling organiseren met als thema: "Brandweer de Ronde Venen, van toen naar nu". Met muziek, toneel, film, verhalen en demonstraties, foto's, tentoonstellingen van materieel en rondleidingen !
De gracht zal voor demonstraties gebruikt worden, de diverse lokalen in het fort zullen per thema worden ingericht en de genieloods zal worden ingericht als horecavoorziening!

Stichting Mega heeft toegezegd om historische rondleidingen te verzorgen over de historie van het fort en de Stelling van Amsterdam. Omdat het om een behoorlijk aantal dagen gaat zijn er meer gidsen nodig dan we momenteel in onze gidsenpoel hebben. Daarom zijn we dringend op zoek naar mensen die al enige kennis en ervaring hebben en bereid zijn een of meerdere dagen rondleidingen te verzorgen.
De meeste lezers van de nieuwsbrief zullen al aardig op de hoogte zijn. Dus wees niet bang dat u er niet genoeg van afweet, ook omdat het weekeinde ervoor de gidsen bij elkaar komen om de rondleidingen voor te bereiden. Uit ervaring weet ik dat het heel leuk en dankbaar werk is!

Aanmelden kan tot 10 maart middels het volgende formulier waarna contact met u wordt opgenomen:
<http://www.stichting-mega.nl/aanmelden/>

Geniepark

Bron: Visie Ongelijkwaardige kruising? A4/N201/Geniedijk (boek en presentatie) van MTD Landschapsarchitecten.
Afbeeldingen: MTD Landschapsarchitecten, met toestemming / Foto's: René Ros.

"Ik kom jou ook overal tegen" zei de gedeputeerde tegen uw verslaggever bij de eerste kop koffie van vrijdag 16 februari.
Met gesmeerde kelen spraken gedeputeerde Kruisinga en wethouder Tuning die dag in een zaal van het gemeentehuis Haarlemmermeer. Over hoe belangrijk ze de Stelling van Amsterdam vinden, hoe bijzonder de Geniedijk is en hoe veel ze er voor over hebben om de Geniedijk in het nieuwe landschap te passen. Zij leidde daarmee de presentatie van de door MTD Landschapsarchitecten opgestelde visie in.

Frank Meijer van MTD liet met moderne lichtbeelden de huidige situatie zien en de door hen beoogde nieuwe situatie, gedwongen door de verbreding van de snelweg A4 voor de N201 en Werkstad A4. Hun opdracht was om een visie te ontwikkelen voor de 250 meter brede strook poldergrond met de Geniedijk, de Stellingzone tussen treinstation Hoofddorp en Fort bij Aalsmeer; het Geniepark. En tevens een fietsbrug bij de bredere coupure van de snelweg (zie maquette hieronder).

Een strook van 50 meter ten noorden van de geniedijk zou grotendeels een bos van strak in het gelid staande bomen (als soldaten) moeten worden. (Oorspronkelijk stonden deze er niet omdat de vijand dan heel goed kon zien of zijn granaat voor of achter de Geniedijk was ingeslagen. Nu moet het de ligging van de Geniedijk gaan verduidelijken.)
Het inundatieveld ten zuiden moet over een breedte van 100 meter ruig grasland voor schapen, manifestatie-weide en water(berging) worden (deze 100 meter is onvoldoende om Fort bij Aalsmeer er geheel in te vatten) en nog eens 100 meter overgangsgebied naar de bebouwing van liefst Kringenwet-hout. De open lintbebouwing van de aanlopende accessen Rijnlanderweg en Aalsmeerderweg blijven zo bestaan evenals een open strook langs de snelweg. De tussenliggende terreinen zijn voor de kantoren en loodsen van Werkstad A4. Een aantal nieuwe bruggen zijn voorzien, onder andere voor fiets- en wandelpaden die voornamelijk langs de buitenranden van het Geniepark liggen. Bijkomend probleem is dat het Geniepark onder de aanvliegroute van de Kaagbaan ligt en geen vogels mag aantrekken.

De snijvlakken van de doorsnijding zouden uit dikke betonnen muren kunnen bestaan waarlangs water naar beneden stroomt. De fietsbrug met hellingbanen wil men niet op de Geniedijk plaatsen maar boven het achterkanaal laten beginnen en eindigen. Door een stoere, bruine stalen brug te gebruiken lijkt deze niet op andere bruggen en kan het brugdek 50 cm lager blijven. De hellingbanen draaien vanaf de doorsnijding weg van de Geniedijk en het doodlopende beeld van de gedekte gemeenschapsweg blijft intact. Voor de brug is een budget van 4 miljoen euro beschikbaar en deze kan in 2010 gereed zijn.

Of de twee kazematten die het dichtst bij de snelweg liggen, buiten de gevarenzone van de verbreding liggen moest men een slag om de arm houden, "wij denken van wel". De van het bomvrije dak ontdane damsluis in de Slotertocht zou volgens de visie naar het oosten verplaatst moeten worden in een nieuwe tocht. Bij de fietsbrug overweegt men een uitkijktoren.
Na de presentatie was er gelegenheid tot het stellen van vragen waarna de gedeputeerde en wethouder drie maquettes van Geniepark en brug onthulden (zie foto rechts).

Geniedijk Haarlemmermeer: <https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/haarlemmermeer/>
Batterij aan de Sloterweg: <https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/sloterweg/>
Fort bij Aalsmeer: <https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/aalsmeer/>
Fort aan de Aalsmeerderweg: <https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/aalsmeer-weg/>
Munitiedepot Schiphol: <https://www.stelling-amsterdam.nl/bunkers/schiphol-munitie/>
Forum-onderwerp in 'De Leugen regeert': <forum.stelling-amsterdam.nl/viewtopic.php?t=130>

MTD Landschapsarchitecten: <http://www.mtdlandschapsarchitecten.nl/>
Werkgroep Geniedijk Oost: <http://www.werkgroepgeniedijkoost.nl/>
Haarlems Dagblad met 'Een spoorbrug voor fietsers': <http://www.haarlemsdagblad.nl/nieuws/regionaal/haarlemmermeer/article1513913.ece>

Geniepark Opinies

Aan een aantal personen - die niet direct betrokken waren bij het opstellen van de visie maar bij de presentatie aanwezig waren - is verzocht een korte reactie op de visie te geven.

Rob Verhoef, correspondent Stichting Menno van Coehoorn:
Sinds een aantal jaren zijn we betrokken bij de ontwikkelingen rond de Geniedijk en de verbreding van de A-4. Dit is nog het enige stuk waar deze daadwerkelijk zichtbaar is maar met de huidige plannen zal de zichtbaarheid verdwijnen door bebouwing, zoals al ten westen van Hoofddorp.
Economische ontwikkelingen winnen het nu eenmaal altijd van het cultuuraspect, zelfs van een monument op de werelderfgoedlijst. Dan kan je er alleen maar voor zorgen dat dit cultureel erfgoed zo goed mogelijk ingebed gaat worden. Het huidige ontwerp van de fietsbrug kan nu zeker onze instemming vinden. Maar er zijn een aantal punten die ik mee zal nemen in de verdere planontwikkeling van het Geniepark :
- Compensatie of hergebruik van de materialen van het weg te halen sluisje;
- Geen brede bomenstrook aan de noordzijde;
- Aan de zuidzijde moet 200 m open gebied zijn zonder enige bebouwing.
- Herstel en inpassing van het Fort bij Aalsmeer, de kazematten, batterijen, munitiedepot e.d. meenemen.
Tot slot moeten de betrokken partijen als Meerhistorie, Werkgroep Geniedijk Oost en onze stichting actief worden betrokken bij de verdere ontwikkeling.

Paul Bos, Boer Bos management van natuurtalent:
Als pachter van de Geniedijk tussen Fort bij Aalsmeer en de A4 vind ik het een interessante gedachte om met het Geniepark dit gedeelte van de Stelling meer in de vrije ruimte te zetten. Zeker omdat het hier gaat om een gedeelte van de Stelling die straks aan alle kanten wordt ingeklemd door nieuwe bedrijvigheid. Ik vind het als ondernemende boer een uitdaging om bijvoorbeeld met ons ecologisch beheer en onze schaapskudde in dit Geniepark activiteiten te gaan aanbieden die stad en platteland, en rood en groen, met elkaar gaat verbinden. Het past goed bij onze activiteiten op het Fort bij Aalsmeer waarbij voor verschillende doelgroepen het thema 'beleef en proef ons erf goed' centraal staat. Overigens, omdat de dijk een onderdeel is van de ecologische verbindingszone, ben ik nog wel benieuwd hoe de brug er voor gaat zorgen dat flora en fauna ook van de ene kant naar de andere kan.

René Ros:
Vooropgesteld dat elke aanpassing een aantasting van de huidige situatie is, doet de visie recht aan de Stelling. Het is een minimum aan behoud en een maximum aan wijzigingen maar tegelijkertijd beter dan menigeen had gedacht. Gelukkig hier geen Calatrava-brug maar een die mag roesten, maar anderzijds ontbreekt datzelfde inzicht met het plan voor een uitkijktoren.
Complot-denkers zouden deze fraaie beloften in verband brengen met de komende provinciale verkiezingen. In ieder geval is onzeker wat er na de verkiezingen uiteindelijk van terecht komt, zeker als geheel andere partijen de boventoon gaan voeren. Opdrachtgevers kom jullie beloften na, want de wereld kijkt mee!

Forten Cinematografie

Met dank aan Erik Kappetijn, Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid.
Foto gebouw: Neutelings Riedijk, fotograaf: Daria Scagliola.

In het fraaie, nieuwe pand van het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid te Hilversum trof ik Erik Kappetijn weer sinds de excursie van vorig jaar. Hij heeft ooit bij de Rijksvoorlichtingsdienst gewerkt, in de Duitse bunker bij Den Haag waar nog steeds de nitraatfilms zijn opgeslagen. En volgens hem moest ik toch eens in hun filmcollectie komen zoeken. Een collectie die uitgebreid is beschreven, maar het is mogelijk dat bij het maken van de beschrijvingen forten onopgemerkt bleven.

Veel oude beelden zijn er uiteraard niet, maar uit circa 1917 dateren de Leger en Vlootfilm (5 delen van 9-12 minuten). Waarin zeer bijzondere opnamen een heel breed beeld geven van het Nederlandse leger in die periode.
Rond 1920 zijn er een aantal films over Fokker en Schiphol gemaakt. Zodoende zijn er genoeg starts en landingen van watervliegtuigen bij het Marinevliegkamp Schellingwoude te zien. Maar ook, het klinkt gek, bewegende beelden van het Fort aan het Schiphol (en de spoorbrug bij Aalsmeer) vanuit een vliegtuig.

Uit de jaren 1930 komen twee aardige films. Zoals, weliswaar niet in de Stelling maar toch noemenswaardig, de reunie in 1934 van de 'Honswijkers', op het Fort bij Honswijk (Houten). En een driedelige serie uit 1939 over de Luchtwachtdienst met onder andere het Luchtwachtbureau Amsterdam op een onbekende locatie.

Dan een sprong naar de films met geluid. Een Polygoon film uit 1962 (ook online) over een studentenfeest op het Fort aan het Pampus: mannen van de Militaire Kokschool uit Leiden achter een 10 meter lange barbecue (zie foto links) en de droge gracht als dansvloer. Een ander Polygoon item is uit 1977 en gaat over een tocht langs de Hollandse Waterlinie. Met oude beelden over de bouw van kazematten (smalspoor langs S-kazemat), inunderen en ijs.
Uit 1988 komt een item van Van Gewest tot Gewest over wederom Fort aan het Pampus en de kiem van Stichting Pampus. En een item, ook van Van Gewest tot Gewest uit 1993, over de opvang van daklozen e.d. in het Fort bij Penningsveer.

Een toch actueel item was het Acht uur Journaal van 4 juli 1995 over een inventarisatie van de staat van de forten in de Stelling. Aan het woord onder andere onderzoeker Van der Veen. Een actueel item omdat hij onlangs werd voorgesteld als de contactpersoon voor de Stelling bij de nieuwe Stichting Cultureel Erfgoed Noord-Holland!

Marinevliegkamp Schellingwoude: <https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/schellingwoude/>
Fort aan het Schiphol: <https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/schiphol/>
Fort aan het Pampus: <https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/pampus/>
Polygoon op Forten Info: <http://www.forten.info/bioscoop/media/polygoon.htm>
'Amsterdamse studenten bezetten Pampus' op: <http://geschiedenis.vpro.nl/artikelen/19946828/>
Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid: <http://www.beeldengeluid.nl/>
Nitraat films in Haagse bunker: <http://www.ad.nl/cultuurenshow/article1114799.ece>

N.B. Mocht je interesse hebben in een van de genoemde films, neem dan contact op met de redacteur voor nadere details. Bedenk wel dat er aanzienlijke kosten zijn gemoeid met het laten maken van reproducties en de vertoningsrechten.

Gracht graven voor Fort bij Vijfhuizen

Door Norbert Daemen, ARDA Natuur.

De fortgracht van het Fort bij Vijfhuizen krijgt een grote opknapbeurt. Subsidie uit de Landschapselementen regeling van de provincie Noord-Holland maakte dit mogelijk. ARDA maakte het werkplan en stelde de aanvraag op voor Stichting Kunstfort Vijfhuizen. De gracht wordt gebaggerd en het tussendijkje van de oorspronkelijke dubbele fortgracht wordt daarmee hersteld. Verlande delen worden weer water en de kant krijgt de rietkraag die ooit zo is geweest. Realisatie van het hele plan zal in twee keer gebeuren. Eerst de buitengracht en vervolgens de binnengracht.

Fort bij Vijfhuizen: <https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/vijfhuizen/>
ARDA Natuur: <http://www.arda-natuur.nl/>

Google Luchtfoto van de Stelling

Op elke informatie-pagina van een fort of ander gebouw kan via het Google Maps icoon een luchtfoto geopend worden waarbij alleen het betreffende fort wordt getoond. Maar het is ook al langer mogelijk om de belangrijkste bouwwerken van de Stelling samen in één luchtfoto te bekijken via de Google Earth bestanden op de website Forten Info.

Er is een nieuwe pagina op de Stelling website waarin je de luchtfoto kan bekijken, kan inzoomen en over het landschap bewegen. Ook is het Google Earth bestand voor de Stelling te downloaden.

Zie ook Nieuwsbrief 251 voor meer informatie over Google Maps en Google Earth.

Nieuwsbrief 251: <https://www.stelling-amsterdam.nl/250-274/nieuwsbrief-251.htm>
Google Earth: <http://earth.google.com/>
Google Maps: <http://maps.google.com/>
Google Earth locatiebestand Stelling: <https://www.stelling-amsterdam.nl/algemeen/luchtfoto/>

Groep Albrecht over inundaties Noord-Holland

Nog enkele vondsten in het archief van de Groep Albrecht over de Vorderen Wasserstellung, de Duitse waterlinie die vanaf voorjaar 1944 bijna een jaar onder water stond.

Volgens de rapporten waren in Noord-Holland Oberleutnant Hölling, Oberbaurat Kiel en Major Dielinger bij de inundaties betrokken. Kiel had contact met provinciale waterstaat en via hen met Rijkswaterstaat.
Opmerkelijk is dat het plan heeft bestaan om een nieuwe dijk in de Haarlemmermeerpolder aan te leggen. De tekening daarvan is ongedateerd, maar vermoedelijk is nog in dezelfde lente van 1944 het idee verlaten. Geen dijk maar explosieve ladingen langs de ringdijk om een nood-inundatie te stellen.

Opmerkelijkste was een gerapporteerde verordening van 21 juni 1944 (na landing Normandie) om alle grote en kleine schepen (zelfs kano's) die langs het tracé lagen te verplaatsen. Ze moesten naar het gebied ten oosten van het Merwedekanaal (nu Amsterdam-Rijnkanaal). Vermoedelijk om te voorkomen dat een vijandelijke troepenmacht er gebruik van zou kunnen maken om de inundaties over te steken.

Stelling in de Tweede Wereldoorlog: <https://www.stelling-amsterdam.nl/stelling/oorlog.htm>
Vorderen Wasserstellung: <http://www.forten.info/catalogus/duits-vorder/>

Cursus Stelling van Amsterdam

Bron: LIA-nieuwsbrief maart-april 2007

Castricum: De Stelling van Amsterdam; De rol van het water in de verdedigingsystemen
Vrijdag 13 en 20 april 2007, 2 lessen van 2 uur 15:15 -17:15  
Aanmelden bij Bonhoeffer-Plusactiviteiten 0251-671837
Locatie: Castricum Bonhoeffer College

In de directe omgeving van Castricum liggen kastelen, bij o.a. Beverwijk en Halfweg liggen lunetten en in een wijde cirkel rond Amsterdam ligt de Stelling met 41 forten. Ten oosten van Amsterdam is de Nieuwe Hollandse Waterlinie gelegen. Bij Castricum ligt ook nog een deel van de Duitse Atlantik Wall.
We zullen zien dat in het lage, natte Holland water een belangrijke rol speelde in de verdediging van het gebied. De grote ervaring met het reguleren van de waterhuishouding in de talloze polders heeft hier toe bijgedragen. Zoals bij al onze activiteiten in het landschap is er een wisselwerking mens-natuur.
Bij de waterlinies moest de vijand tegengehouden worden door het inunderen, ofwel onder water laten lopen, van grote stukken land. Alleen daar waar een doorgang mogelijk was door het ge-inundeerde gebied bouwde men forten etc.
De verdedigingszones hebben een grote invloed gehad op de ruimtelijke ordening van Holland. De oude militaire landschappen zijn nu internationaal beschermde cultuurmonumenten en worden voor toerisme toegankelijk gemaakt. Ze vormen echter niet alleen toeristische zones maar ook belangrijke ecologische verbindingen.

LIA: <http://www.ontdeknoordholland.nl/>

Haarlems Dagblad

De gemeente Haarlemmermeer is een dynamisch gebied waar momenteel veel over te schrijven is. Bovendien werkt MEGA-voorzitter en Bond Heemschut medewerker Peter Schat sinds 1 januari op de redactie van het Haarlems Dagblad. Alhoewel er een paar afspraken zijn gemaakt om verwarring te voorkomen, betekent het dat er een Stelling-deskundige op de redactie zit en er een wisselwerking met onder andere deze nieuwsbrief is. Overigens zijn er nog meer verslaggevers van diverse media geabonneerd op deze nieuwsbrief.

- 'Het is hier een vrolijke boel geweest' over schilderingen in het Fort benoorden Spaarndam: <http://www.haarlemsdagblad.nl/nieuws/regionaal/haarlemeo/article1492271.ece>

- De expositie van Stichting Menno van Coehoorn in 'Expositie over Linies en stellingen': <http://www.haarlemsdagblad.nl/nieuws/regionaal/haarlemmermeer/article1498957.ece>

- Nabij het voormalige Fliegerhorst Schiphol 'Bom legt omleggen N201 stil': <http://www.haarlemsdagblad.nl/nieuws/regionaal/haarlemmermeer/article1530825.ece>

- En er komt een 'Onderzoek naar missen van duizendponder' tijdens een bodemonderzoek 3,5 jaar geleden: <http://www.haarlemsdagblad.nl/nieuws/regionaal/haarlemmermeer/article1536469.ece>

Overig

- Met drie nieuwe medewerkers is het programmabureau StvA van de provincie weer op sterkte: welkom! De nieuwelingen moeten wel leren om te allen tijde laarzen bij zich te hebben, en dat dat het leuke aan de Stelling is... <http://www.noord-holland.nl/thema/welzijn_zorg_en_cultuur/Cultuur/Stelling_van_Amsterdam/>

- De historicus van het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier, dhr. D. Aten, zond een artikel over de in 2006 gerestaureerde schutsluis in De Rijp; een sluis met een inundatievoorziening: <https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/inundaties/lijst-spijkerboor.htm>

- Op het Stelling Forum is een nieuw forum over Radarstation Seeadler: <https://forum.stelling-amsterdam.nl/viewforum.php?f=13>

- Een leuke website 'Peter Koning in de Bataafse Armee' over o.a. de veldslagen in 1799: <http://home.planet.nl/~awaan/> (Met dank aan Richard de Graaf)

- Zou de schuilplaats/metrostation Weesperplein Amsterdam inmiddels als internetdatacenter in gebruik zijn? <http://www.centrum.amsterdam.nl/smartsite.dws?id=20124> (Met dank aan Jeroen Bruintjes)