Nieuwsbrief Stelling van Amsterdam

Nieuwsbrief 190

Nieuwsbrief Website Stelling van Amsterdam, nummer 190
(7de jaargang, 7 maart 2005)

Een nieuwsbrief over militair erfgoed in de regio Groot-Amsterdam.
<https://www.stelling-amsterdam.nl/>

Deze nieuwsbrief is, met meer verwijzingen en illustraties, ook te vinden op:
<https://www.stelling-amsterdam.nl/nieuwsbrief/>
Daar is ook informatie te vinden over deze nieuwsbrieven, het aanmelden en het archief.

Heb jij informatie die via deze nieuwsbrief aan geïnteresseerden gezonden kan worden? Stuur de informatie dan aan <e-mail adres vervangen door formulier>.

Inhoud

In deze nieuwsbrief:

• Voorwoord
• Sneeuwfort
• MEGA Lezing Stelling van Amsterdam
• Fort-bouwmeester Willem Dudok
• Christo in Muiden
• Hergebruik kanonnen 2
• Bezoekerscentrum (vervolg)
• Overig

Voorwoord

Wederom welkom bij een 'normale' nieuwsbrief. Met uiteraard een verslagje over het Sneeuwfort van afgelopen zaterdag.

Tevens een aankondiging voor een openbare lezing die voorzitter Peter Schat bij de Volksuniversiteit gaat verzorgen. Ook is de gehele loopbaan van architect Dudok binnen de Stelling nu duidelijk. Het inpakken van de Zeesluis in Muiden levert opmerkelijke foto's op.
En tenslotte een vervolg op een verhaal uit juli over het hergebruik van de diverse 6 cm kanonnen.

Sneeuwfort

Een activiteit plannen in de sneeuw is een risicovolle onderneming gebleken. Zoals het tijdstip, dat is nooit goed. Toen de aankondiging op woensdag de deur uit ging leek het erop dat we mazzel zouden hebben als er zaterdag nog sneeuw lag. Maar in de nacht van vrijdag op zaterdag heeft het toch weer behoorlijk gesneeuwd. Als de temperatuur rond de nul graden zal worden is het zaak om 's ochtends te gaan kijken, maar dat is ook het tijdstip van mist en ijzel...

De rijks- en provinciale wegen bleken goed berijdbaar - mits afstand houden. De toegangsweg naar het Fort bij Uithoorn was niet schoon en aan het feit dat de auto van Hans Baas dwars op de weg stond bleek dat hij een probleem had. Zelf parkeerde ik half in de berm, de andere bezoekers bleken elders bij de woningen te hebben geparkeerd.
Hans was de eerst aanwezige en trof een groep van tien fazanten aan en vele konijnensporen. Ruim tien mensen hadden de gevaren getrotseerd en waren om 11.00 aanwezig bij de bergloods. Het hele fort en de begroeiing was bedekt door een flink pak sneeuw waarin alleen sporen van dieren te zien waren. Ik zal verder weinig moeite doen om de sfeer te beschrijven want die is onbeschrijflijk.

We liepen gezamenlijk rechtsom een rondje over de frontwal. Tegen de gang naar de linker hefkoepel was een flink pak sneeuw gewaaid waar mijn dochter van vier tot aan haar knieën in verdween.
Dichtbij de hefkoepel lag een dode muskusrat op zijn rug. Bovenop de sneeuw en nog niet aangevreten dus vers, mogelijk hebben we de dader - vermoedelijk een roofvogel - gestoord. We hebben in ieder geval de eenden laten schrikken. Het was hen gelukt om een deel van de gracht ijsvrij te houden en daar dobberde een grote populatie eenden - totdat wij opdoken.

De mist gaf een mystieke sfeer aan de witte heuvels met deuren naar de poterne en de drie betonnen mitrailleuropstellingen. Eenmaal op de rechter flank was een fraai uitzicht op de hefkoepelgang, de keelkazemat en de bergloods. Een paar flinke ijspegels aan de afvoerleidingen verraadde dat het al eerder had gedooid en nu weer dooide.
Via de hoofdingang gingen we de bomvrije gebouwen binnen, waar de temperatuur redelijk was, om toch nog 'even' een rondleiding te volgen. Om 12.30 gingen de hekken weer dicht en verlieten we het terrein. Na wat duw en trekwerk waren alle auto's weer op het asfalt en reden we weg voor een warme lunch.
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/uithoorn/>

Hier is een verzameling van winterfoto's te zien, waaronder twee van het Fort bij Uithoorn:
<http://www.forten.info/cgi-bin/fotoalbum/emAlbum.cgi?c=show_thumbs;p=Rondzendlijst/Sneeuw_Maart_2005>

MEGA Lezing Stelling van Amsterdam

Onze voorzitter Peter Schat houdt dinsdagavond 29 maart van 20.00 tot 22.00 uur een dialezing in het gebouw van de Volksuniversiteit, Rapenburgerstraat 73, te Amsterdam. Wie het verhaal wil horen en zien achter de Stelling van Amsterdam, is hierbij van harte welkom.

Hoe is ze ontstaan, de Stelling van Amsterdam? Wat was en is de betekenis van deze robuuste verdedigingslinie rond de hoofdstad? En waaraan dankt ze haar plaatsing op Unesco’s Werelderfgoedlijst? Bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog was de Stelling, aangelegd tussen 1880 en 1914, het modernste verdedigingswerk ter wereld.
Maar het concept van een cirkel van forten die achter een watervlakte door granaatvuur een ondoordringbare ‘muur’ van vuur en staal kon optrekken, bleek meteen al verouderd.

Het verhaal achter de kringstelling licht onze voorzitter toe met archieffoto's, tekeningen en actuele foto's. Niet alleen de forten prijken op de Werelderfgoedlijst, ook verbindende elementen als liniedijken, opstelpunten voor geschut, sluizen, duikers en andere vergeten of minder zichtbare bouwwerken maken deel uit van dit monument van wereldallure. Onbekendheid met de historie van deze objecten vormt een bedreiging voor hun behoud.

Na de dialezing is gelegenheid tot vragen stellen en discussie. Men kan zich tot 22 maart opgeven voor bijwonen van deze ‘MEGA lezing’ op de website van de Volksuniversiteit. De één avond omvattende cursus kost zeven euro.

<http://www.volksuniversiteitamsterdam.nl/> (Keuze menu's: sector Algemene Kennis, dan rubriek Lezingen)

Fort-bouwmeester Willem Dudok

Uit de archieven van de gemeente Uithoorn is gebleken dat Willem Marinus Dudok, de later bekende architect, inderdaad in Uithoorn heeft gewoond. Daarmee is zijn hele carrière als fort-bouwmeester bij de Staf der Genie te Amsterdam bekend.

Van 12 mei 1910 tot 18 januari 1911 woonde hij in Uithoorn bij de familie C. van der Bijl. Willem Dudok moet als fort-bouwmeester betrokken zijn geweest bij de bouw van de bomvrije gebouwen van Fort aan de Drecht, Fort bij Uithoorn en Fort Waver-Amstel welke van 1909 tot 1911 gelijktijdig werden gebouwd.
Hij woonde aansluitend in Purmerend*, ook na zijn huwelijk in 1911, en daar werd ook zijn eerste kind geboren.
Op 2 augustus 1912 verhuist het jonge gezin naar Zuiddijk 15, de fortwachterswoning van Fort aan de Middenweg. Het bevolkingsregister meldt vervolgens dat ze per 1 april 1913 naar Leiden zijn verhuisd.

<https://www.stelling-amsterdam.nl/stelling/mensen/genieofficier.htm>
* het bevolkingsregister van Purmerend wordt nog geraadpleegd op data en adres(sen).

Christo in Muiden

Kunstenaar Christo zou toch niets meer inpakken? De Zeesluis in Muiden, deels een vm. inundatiemiddel, is helemaal in witte folie ingepakt en eronder zijn de stenenvoegers aan het werk. Zie bijgaande foto.

<http://christojeanneclaude.net/>
<http://www.dwr.nl/>

Hergebruik kanonnen 2

In Nieuwsbrief 157 schreef ik naar aanleiding van de boekreeks Neerlands Arsenaal over het hergebruik van kanonnen uit de Stelling. En wel over de volgende typen: 6 cm Hefkoepel, 6 cm Kazemat en 6 cm Minimaal Schietgat.
Omdat er nog veel vragen waren heb ik enig aanvullend archiefonderzoek gedaan waarvan de aantekeningen waren blijven liggen. Veel vragen zijn er niet door beantwoord maar er is wel een noemenswaardig correctie te maken.

46 Kanonnen 6 cm Hefkoepel zouden in 1932 in een magazijn te Amsterdam zijn opgeslagen. Dit blijkt echter onjuist, ze vielen onder de verantwoordelijkheid ("onder ressort") van het Magazijn Amsterdam maar waren er niet fysiek opgeslagen.
Magazijn Amsterdam was een logistieke eenheid, waarover me niet alles bekend is.
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/zaandam-avp/>
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/adam-conrad/>

In dezelfde stukken staat dat "De munitie voor deze vuurmonden is opgelegd nabij de plaatsen waar de vuurmonden zich bevinden". Dan mogen we aannemen dat de granaten in de forten waren opgeslagen?
Aardig om te weten is na hoeveel schoten de oorlog bij voorkeur beëindigd zou moeten zijn of nieuwe granaten aangevoerd moesten worden:
Fort bij IJmuiden voor de 15cm L30 kanonnen (2 stuks) in koepel: "250 schoten per ingedeelden vuurmond"
Fort bij Velsen voor de 15 cm L24 kanonnen (3 stuks) in 3 koepels: "500 schoten per ingedeelden vuurmond"
Fort aan het Pampus voor de 6cm Minimaal Schietgat kanonnen (6 stuks) in 2 pantserkazematten: "300 schoten per ingedeelden vuurmond: 1350 bg.patronen, 150 gkt patronen en 300 kt patronen"
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/ijmuiden/>
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/velsen/>
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/pampus/>

Voor de 46 stuks 6cm Hefkoepel op 24 forten waren "500 schoten per ingedeelden vuurmond: 11960 gkt patr, 11040 kt patr" opgeslagen. Er staat in het overzicht van 1932 nog een 47ste aangegeven, dit moet het kanon van de Oefeningskoepel bij Oldebroek zijn.
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/oldebroek/>

En tenslotte de 20 stuks 6cm Kazemat op 15 forten: "500 schoten per ingedeelden vuurmond: 3000 bg.patr, 3800 gkt.patr en 3000 kt patr". De meeste vielen onder het Magazijn Amsterdam behalve twee die onder het Magazijn Utrecht 'ressorteerden' - vermoedelijk de twee exemplaren voor de oefenkanonkazemat bij Oldebroek. Er waren in 1915 al 12 kanonnen permanent naar de luchtdoelartillerie gegaan.

Met die 6cm Kazemat kanonnen is nog iets eigenaardigs. Deze stonden in 15 forten in de keelkazematten opgesteld voor het zogenoemde reversvuur: verdediging van de keelzijde van het fort. In diverse keelkazematten kan je de cirkel van bouten nog zien waar ze op stonden. Alleen in het Fort aan de St. Aagtendijk waren er vier in de caponniere opgesteld om de gracht te bestrijken.
In onder andere het boek over de Stelling uit 1988 worden vijf forten genoemd waar er niet twee maar een opgesteld zou zijn. Volgens de Opgave der Bewapening 1910 zouden er wel twee in de forten zijn/komen en ook de boekhouding van hergebruikte kanonnen klopt anders niet.
Van die vijf forten is meestal een keelkazemat niet te betreden: dichtgemetseld, paardenstal of brandweeroefenruimte. Alleen van Fort bij Nigtevecht zijn beide keelkazematten goed toegankelijk en kan je zien dat er wel degelijk twee 6 cm Kazemat kanonnen opgesteld waren.
<https://www.stelling-amsterdam.nl/stelling/stukken/bewapening/>

Zie de Terminologie Verdedigingswerken voor verklaring van de termen brisantgranaat (bg), granaatkartets (gkt) en kartets (kt):
<http://www.forten.info/terminologie/>

Bezoekerscentrum

Tot januari 2006 in elke nieuwsbrief een stukje over het bezoekerscentrum. Ook als er weer niets te melden is...

Je kan het hele voorstel lezen of downloaden op:
<https://www.stelling-amsterdam.nl/diversen/bezoekerscentrum/>

Overig

- De fortwachterswoning (1922) naast het Fort aan de Ossenmarkt te Weesp is gesloopt. Er zijn weinig originele fortwachterswoningen meer - veel forten hadden er ooit twee - en nog even en we zeggen 'gut dat was de laatste'.

- Muiden en KNSF winnen onafhankelijk advies in over kappen van bomen: <http://www.muider.nl/nieuws/nieuwsbericht.asp?Recid=1362>

- 'Bom legt verkeer Halfweg uren plat'; onder spoorbrug over Zijkanaal F bij Sectorpark Halfweg, afd. Materieel <http://www.hdc-i.nl/a.php?/Pagina/0,7100,10-1-1--2422474-1305-454034-,00> (CS)

- Een negental foto's van een besneeuwd Fort bij Nigtevecht: <http://www.forten.info/cgi-bin/fotoalbum/emAlbum.cgi?c=show_thumbs;p=Stelling_van_Amsterdam/Nigtevecht_met_sneeuw_2005>

- De Kringenwetboerderij Zeehoeve, bij de Kustbatterij bij Diemerdam, is opgeleverd en wordt afgewerkt. Er wordt een Praktisch Diagnose Centrum in gevestigd. <http://www.herstelling.nl/algemeen/nieuws/2005/0307/>

- Afgelopen zondag zijn in ieder geval drie personen n.a.v. een tip in deze nieuwsbrief naar het Fort Waver-Amstel geweest. Zij hebben slechts vier lokalen en de poterne gezien.

Met nieuwsberichten gesignaleerd door Co Stronck (CS).