|
Inhoud* * * P R E T T I G E J A A R W I S S E L I N G * * * De volgende nieuwsbrief verschijnt op 3 januari 2004 en is een thema-nummer over de vijfde verjaardag. In deze nieuwsbrief:
|
Vijf jaar onderzoek - samenvatting ontdekkingenMet deze nieuwsbrief sluiten we het vijfde jaar van de website 'Stelling van Amsterdam - Een stadsmuur van water' af. Op 3 januari 1999 ging de website 'de lucht in' maar over dat jubileum meer in de volgende nieuwsbrief, de eerste van 2004. Het werd echter tijd dit eerste lustrum aan te grijpen om eens wat langer achterom te kijken dan ik bij eerdere jaarwisselingen heb gedaan. In welke mate de website heeft bijgedragen aan de bekendheid van de Stelling is volgens mij niet te achterhalen en daar zal ik me dan ook niet aan wagen. Dat er meer aandacht voor de algemene voorzieningen is gekomen was een van de hoofddoelen uit 1998 maar ook dat is moeilijk te bepalen. Evenals welke effecten er zijn voortgekomen uit het feit dat mensen via de website met elkaar in contact zijn gekomen. Alleen de ontdekkingen zijn een enigszins meetbaar feit. Er zijn door mij en anderen diverse ontdekkingen in het archief en het veld gedaan - voor zover dat mogelijk is bij door mensenhanden gemaakte bouwwerken - die bij mijn beste weten niet eerder (in verband met de Stelling) gepubliceerd waren. Voor mij waren ze in ieder geval nieuw en indrukwekkend genoeg. Inmiddels ben ik veel van deze ontdekkingen al vergeten en is het 'algemene kennis' voor me geworden. Er is echter een grote groep abonnees die niet alle nieuwsbrieven gelezen hebben en bovendien zijn de meeste 'ontdekkingen' in 2000 en 2001 gedaan.
|
Fort benoorden Uitgeest - Nieuwsbrief 3, 30 april 1999
|
Bloemendalerpolder tussen Muiden en Weesp - Nieuwsbrief 3, 30 april 1999"De vier bakstenen gebouwtjes en twee betonnen bunkertjes zijn door René van dichtbij bekeken. Alhoewel informatie uit boeken nog ontbreekt lijkt het er op dat het om restanten gaat (er zijn ook drie fundamenten) van een grote Duitse installatie. Mogelijk zoeklichten en luchtafweer vanwege de vliegroute van de geallieerden over het gebied. Er moet veel meer gestaan hebben. Op 14 januari 2001 bleek het te gaan om de restanten van het Duitse radarstation Seeadler. Het ding bij Diemen heeft niets met radar te maken en waarschijnlijk ook de zaken op Fort aan het Pampus niet.
|
Sectorparken 1 - Nieuwsbrief 5, 2 augustus 1999
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/schouw/>
|
Posten van Kraijenhoff - Nieuwsbrief 5, 2 augustus 1999"De posten en forten in de Zuid- en Noordfronten van de Posten van Kraijenhoff zijn voor een groot deel nu voorzien van recente foto's. Het is nog een hele kunst om de exacte locaties terug te vinden, meestal 70 jaar nadat de posten zijn opgeheven en rond een steeds uitbreidende stad!" Er moeten er nog twee bezocht worden, maar er zijn inmiddels nog wel restanten van vijf posten teruggevonden. Iets dat het Instituut voor Militaire Geschiedenis van de Koninklijke Landmacht al niet meer wist. <https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/posten/>
|
Sectorparken 2 - Nieuwsbrief 6, 1 september 1999"Kwartet!
|
Kustbatterijen - Nieuwsbrief 7, 28 september 1999"Tijdens het dagje in het Algemeen Rijks Archief vonden we gegevens over twee kustbatterijen langs de zeedijk. De tekeningen en andere stukken gaven aan dat het om versterkingen gaat bij Monnickendam en Uitdam, sterk lijkende op die bij Durgerdam en Diemerdam. Er was plaats voor vier stukken geschut en circa 40 manschappen per kustbatterij. Zeer waarschijnlijk zijn ze in de Eerste Wereldoorlog aangelegd als aardwerken want ze hadden zelfs een telefoonaansluiting wat andere versterkingen niet hadden. Of is de betonnen versie gebouwd maar later gesloopt?" Er zijn geen aanwijzingen gevonden dat deze batterijen ooit als permanente werken zijn uitgevoerd. <https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/uitdam/>
|
Voorstelling langs de Drecht - Nieuwsbrief 7, 28 september 1999"De Voorstelling bij Vijfhuizen is al een bekende en had permanente schuilgelegenheden. Nieuw is echter de Voorstelling langs de Drecht tussen Leimuiden en Vrouwenakker. Het bestond uit tijdelijke steunpunten, kanonnen, mitrailleurs, "trapgranaten" etc. Een onderdeel van de voorstelling is de Stelling bij Vrouwenakker welke het monumentregister alleen als naam kon noemen en mysterieus bleef. ... Grappig genoeg is deze voorstelling onderdeel van de Fortmanoeuvres van 1912 en komt het ter sprake in het krantenverslag dat op de website staat." <https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/bilderdam/>
|
Zijkanaal C - Nieuwsbrief 7, 28 september 1999
De loods bleek niets te maken te hebben met de drijvende brug. Wel een andere loods van het nabijgelegen en nog aanwezig groepsdepot. Er is ook nog een loskade aanwezig die gebruikt zou worden als bruggenhoofd. <https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/zijkanaal-c/>
|
Waterschap Groot-Haarlemmermeer - Nieuwsbrief 8, 28 oktober 1999"We zijn in het archief van het Waterschap Groot-Haarlemmermeer gaan kijken naar de stukken. En dan vooral in de archieven van opgeheven polderbesturen zoals die van de Houtrakpolder, Veerpolder en Haarlemmermeerpolder. Veel kleine weet-feitjes, jaartallen, bouwtekeningen e.d. die in de verschillende informatie pagina's verwerkt zullen worden. De leukste was dat volgens de notulen van een vergadering het leger in 1939 plannen had voor een "ondergronds gemaal" bij Fort bij Aalsmeer maar door het uitbreken van de oorlog zijn die plannen nooit uitgevoerd. Waarschijnlijk gaat het hier om een bomvrij gemaal waarvan er nog een (kleiner?) exemplaar bij het voormalige Vliegveld Bergen (NH) staat." <https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/aalsmeer-sluis/>
|
Zeeburg - Nieuwsbrief 8, 28 oktober 1999"Op een zonnige oktober-ochtend is René weer gaan fietsen en deze keer naar het eiland Zeeburg, een voormalig militair terrein. Eens wat aandachtiger over het terrein rondgekeken. Heren op een volkstuincomplex wisten een metalen luik naar een onbekend ondergronds object. Ze hebben er nog nooit in durven kijken als het al kon: de deksel zit helemaal vastgeroest. <https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/zeeburg/>
|
Artillerie Loods - Nieuwsbrief 9, 29 november 1999
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/weesp/>
|
Stellingcommandant Fabius - Nieuwsbrief 10, 16 december 1999"In het Gemeentearchief Amsterdam hebben we krantenknipsels over A.N.J. Fabius gevonden. Hij was Stellingcommandant van 1911 tot en met 1912 en onder zijn bevel vonden de Fortmanoeuvres 1912 plaats. Behalve een gewaardeerd militair met een mooie carrière was hij bij het Nederlandse volk als schrijver bekend. Ook zijn vrouw was schrijfster. https://www.stelling-amsterdam.nl/stelling/mensen/stellingcom.htm>
|
Eerste elektrische smalspoorlocomotief - Nieuwsbrief 12, 6 februari 2000"De eerste elektrische smalspoorlocomotief in Nederland blijkt voor de bouw van Fort aan de Nekkerweg gebruikt te zijn. Waarschijnlijk vanwege de uitzonderlijk grote afstand tussen het fort en de loskade aan het Noordhollands Kanaal werd de circa 2 km. lange smalspoorlijn gereden met een elektrische locomotief met een bovenleiding. Het is aangelegd in 1896 en was in 1913 nog in gebruik. Wellicht is die mysterieuze loods niet (alleen) voor schotbalken gebruikt maar voor de stalling van het spoormaterieel. En waar stond de stoommachine en dynamo???" De loods bleek een verbouwde school te zijn. <https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/nekkerweg/>
|
Magazijnen - Nieuwsbrief 16, 10 april 2000"De magazijncomplexen waarin de munitie en uitrusting voor het gehele Nederlandse leger was opgeslagen lagen tot circa 1950 vrijwel allemaal binnen de Stelling en zeker achter de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Van Amstelveen staat de woning en een peilgebouw nog. Bovenkerkerpolder bleek geheel compleet. <https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/kleine-werken/magazijnen/>
|
Ontdekt in de archieven - Nieuwsbrief 19, 26 juni 2000"Tijdens een marathon bezoek van 11 uur aan het Algemeen Rijksarchief (ARA) in Den Haag heeft René heel wat dozen, mappen en fiches bekeken. Naast het archief Stelling van Amsterdam, Generale Staf en Contracten Vestingwerken werd nu ook o.a. Contracten Gebouwen bekeken. <https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/ouderkerk/>
|
Verlanglijstje 1911 - Nieuwsbrief 19, 26 juni 2000"In het ARA ligt ook een lijst van forten welke men in 1911 nog wilde bouwen. Op een bijbehorende kaart werd Fort Uitermeer, een van oorsprong oud-model fort in de Nieuwe Hollandse Waterlinie, afgebeeld als een normaal, nieuwerwets Stelling fort met een enkele keelkazemat. In een begeleidende brief had men het over de "in de nieuw te bouwen forten Uitermeer en Muiderberg op te stellen kanonnen van 7,5 cM kazemat". Als de Eerste Wereldoorlog niet was uitgebroken en voor andere inzichten in de stellingbouw had gezorgd, dan had er nu vast een heel ander fort gestaan! Ook voor Fort bij Abcoude was men dat blijkbaar van plan hetgeen een extra dimensie geeft aan het nu bestaande fort van het model Nieuwe Hollandse Waterlinie." Een medewerker van het Fort bij Abcoude gruwt bij de gedachte dat zijn fort gesloopt had moeten worden en lijkt het archiefstuk nog steeds te willen ontkennen...
|
Fort aan de Liede - Nieuwsbrief 21, 23 juli 2000
Later bleek dit feit al genoemd in het Studiebericht 17 van de provincie Noord-Holland, geschreven door Rob Schimmel (inmiddels abonnee alhier). <https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/liede/>
|
Genie - Nieuwsbrief 36, 19 maart 2001"Op zoek naar marechaussee kazernes had Frank Reyn een genie-gebouw in Purmerend gevonden en gefotografeerd. In het RANH bleek dat deze woning en bergloods in 1920 gebouwd zijn voor de zelfstandig werkzame Opzichter van Fortificatiën, Dienstkring Purmerend." <https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/purmerend/>
|
Schietproefterrein Schoorl - Nieuwsbrief 46, 24 augustus 2001"In de duinen was het Schietproefterrein Schoorl waar in 1892 schietproeven gehouden werden die de vorm en dikte van de Stelling-forten mede bepaald hebben. Uit literatuur was bekend dat er nog iets zichtbaar is van het spoorlijntje dat was aangelegd om de bouwmaterialen van zeven betonnen gebouwtjes aan te voeren. In 1894 werden de restanten van de gebouwtjes opgeblazen. Dat is in december 2003 eindelijk gebeurd. Restanten zijn er nog niet gevonden. Maar er is wel informatie van de historische vereniging in Schoorl boven water gekomen over restanten die inmiddels waarschijnlijk niet meer bestaan. <https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/schoorl/>
|
Wegen in de Polder Wormer, Jisp en Nek - Nieuwsbrief 47, 1 september 2001"Om langs de hoofdverdedigingslijn van goede wegen verzekerd te zijn lagen er sinds 1896 enkele militaire wegen in de Polder Wormer, Jisp en Nek. Samen met een drijvende brug over het Nood Hollands Kanaal waren de forten in de Beemster daardoor bereikbaar. De Weg langs de Knollerdammervaart en de Weg langs het Noord Hollands Kanaal lagen onder aan de voet van de dijk om als bedekte weg te fungeren. En daar liggen de wegen nog. Bij het bezoek in 2002 bleek het tracé nog zeer goed te herkennen en was er nog een restant van een brughoofd over. Grenspalen zijn niet gevonden. <https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/wormer/>
|
Sluipgang bij Fort bij Spijkerboor - Nieuwsbrief 47, 1 september 2001"De voor mij nieuwe term "sluipgang" vond ik in het archief "Waterschap de Beemster 1928-1981". Uit de correspondentie leid ik af dat het hier ging om een bijzondere vorm van een bedekte weg. Vanaf een aanlegplaats aan het Noord Hollands Kanaal liep aan de voet van de dijk een weg naar het Fort bij Spijkerboor en deze was circa 900 meter lang. Doordat dat fort op een ongunstig vooruitgeschoven positie ligt kon die weg - ik probeer nu even logisch te redeneren - echter door vijandig vuur vanuit het gehele bereik west tot noordoost beschoten worden. Van west tot noord was dit enigszins verholpen doordat de weg achter de dijk lag. Het zicht op de weg vanaf noord tot noordoost werd blijkbaar ontnomen door wilgen. De weg is nog te herkennen en is voor een deel een fietspad met wilgen erlangs... <https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/spijkerboor/>
|
Luchtafweerbatterijen - Nieuwsbrief 52, 2 november 2001Luchtafweerbatterijen 1927-1933 <https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/halfweg-tl/> Luchtafweerbatterijen 1916-1918 <https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/ouderkerk-tl/>
|
Metalen loodsen - Nieuwsbrief 59, 27 februari 2002"De metalen bergloods van het Fort bij Vijfhuizen blijkt toch niet zo uniek te zijn als soms wordt gedacht - zo liet Ruud van der Werff me weten. Het is weliswaar de enige van vijf die in de Stelling is overgebleven. Maar op het Infanterie Schietkamp Harskamp blijken er in 1899 vier gebouwd te zijn voor het toen nieuwe schietkamp. En alle vier zijn nog aanwezig en werden tot ca. 1980 gebruikt. Ze zijn destijds gebouwd voor de stalling van het smalspoormateriaal wat gebruikt werd voor het slepen van doelen of voor ander schietbaancorvee." De Provincie Noord-Holland heeft me hier eens nadere informatie over gevraagd om te kijken of een van deze loodsen de bouwvallige loods bij Vijfhuizen zou kunnen vervangen. Ik heb nooit meer gehoord hoe dat afgelopen is. <http://www.decauville.nl/>
|
Luchtwachttorens - Nieuwsbrief 59, 27 februari 2002"Naar aanleiding van een foto van een luchtwachttoren op het Fort bij Hoofddorp deed ik in de vorige nieuwsbrief een oproep. Jaap van Welsen† meldde daarop dat ook op het Fort aan de Winkel zo'n toren heeft gestaan. Er was al één toren bekend, die op de wal in de Positie bij Spaarndam. Deze is tussen 1951 en 1955 gebouwd en in 1985 gesloopt.
|
Damsluizen uit de Koude Oorlog - Nieuwsbrief 88, 5 april 2003Meneer Van Braak werkt bij het waterschap en wist uit dien hoofde te melden dat de damsluisjes in de Waver en omgeving, die vaak aan de Stelling van Amsterdam worden toegeschreven, een voorziening uit de Koude Oorlog betreffen. Ze zijn namelijk aangelegd als onderdeel van de Wet Bescherming Waterstaatswerken in Oorlogstijd (BWO). De wet is inmiddels ingetrokken (1991?). <https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/kleine-werken/bwo/>
|
Mijnen Uitkijk Dienst - Nieuwsbrief 95, 4 juni 2003"De Mijnen Uitkijk Dienst, van 1946 tot 1974 onderdeel van de Koninklijke Marine, had tot taak belangrijke vaarwegen te beschermen tegen vijandelijke zeemijnen. Door middel van meetapparatuur op schepen en vanaf vaste punten aan land kon worden vastgesteld waar een zeemijn in het water gegooid werd. Die vaste punten aan land, dat zijn de MUD-palen, ook wel Pelorusopstanden genoemd. Op die palen werd een meetapparaat geplaatst, de Pelorus. Middels een vorm van driehoeksmeting kon worden vastgesteld waar de mijn in het water was beland." Voor zover bekend zijn er langs het Noordzeekanaal 48 palen geweest en is er geen van over. Wel is deze zomer een gebroken paal gevonden bij de Noordersluis in IJmuiden. Deze is nu in mijn collectie opgenomen. <https://www.stelling-amsterdam.nl/algemeen/collectie/>
|
Bewaringskampen Politieke Delinquenten - Nieuwsbrief 100, 29 juli 2003In het archief Directoraat-Generaal voor de Bijzondere Rechtspleging (D.G.B.R.) in het Nationaal Archief te 's Gravenhage zijn twee reeksen dossiers met informatie over de kampen. De "Stukken betreffende de inrichting en ontruiming van kampen" en een grotere serie met per kamp accountant rapporten, rekeningen, liquidatie gegevens (van het kamp!), bouwkundig eindrapport etcetera.
Andere resultaten van het archiefonderzoek kan je lezen op de nieuwe pagina 'Bewaringskampen Politieke Delinquenten'. Daarnaast is op de informatie-pagina's van de forten en magazijnen die als kamp gefunctioneerd hebben, dit feit opgenomen en, indien bekend, de periode. <https://www.stelling-amsterdam.nl/stelling/extra/kampen/>
|
G-kazemat te Weesp - Nieuwsbrief 102, 13 augustus 2003Nou woon ik in Weesp, maar het was al heel lang geleden dat ik over de wallen en langs het Fort aan de Ossenmarkt had gelopen. Toen ik dat eindelijk weer eens deed viel mij een betonplaat op. Deze lag op de punt (saillant) van het Bastion Nieuw-Achtkant met uitzicht op de Vecht en de ernaast gelegen 's-Gravelandseweg. Er stak een flinke metalen pen uit maar meer viel me toen even niet op.
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/weesp-kazemat/>
|
Verzetsrapporten - Nieuwsbrief 108, 11 september 2003In het Nationaal Archief bevinden zich dozen met stapels rapporten van het verzet die gedurende de Tweede Wereldoorlog bij de regering in Londen zijn terecht gekomen. Op deze kladjes staat onder andere informatie over het gebruik van forten en magazijnen door de Duitse bezetter. Volgens een verzetsgroep was de oude Linie Kudelstaart - Uithoorn door de Duitse bezetter in voorjaar 1945 in gebruik als veldstelling met schuttersputten en loopgraven - hiervan zijn geen restanten bekend. Het Fort bij Kudelstaart werd als munitie-opslag gebruikt en Fort bij de Kwakel en Fort bij Uithoorn (Fort aan de Drecht?) voor de legering van de manschappen. Daarnaast werden "drie forten in Zuidwijkermeerpolder" ter verdediging ingericht, waarschijnlijk met 12 cm kanonnen. En de spionerende passant zag per fort tien vrachtauto's gecamoufleerd opgesteld staan.
|
Rijksmuseum - Nieuwsbrief 113, 7 oktober 2003Kort geleden werd ik gebeld door een medewerker van de Rijksgebouwendienst die betrokken is bij de renovatie van het Rijksmuseum te Amsterdam. Onder het gebouw zou op verzoek van het Ministerie van Oorlog tijdens de bouw in 1891 een drinkwaterreservoir zijn aangelegd. Hierin zou het regenwater van het dak van het Rijksmuseum opgeslagen moeten worden. <https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/adam-rijksmuseum/>
|
Nog meer...Er zijn nog meer 'ontdekkingen' gedaan maar daar is iets minder over te zeggen:
|
|
Deze nieuwsbrief is een uitgave van het Documentatiecentrum Stelling van Amsterdam. De redacteurs en auteurs aanvaarden geen aansprakelijkheid, op welke wijze ontstaan, door het gebruik van de inhoud van de website, nieuwsbrief of andere publicatie, door welke persoon en voor welk doel dan ook. Wij hebben ons best gedaan om alle rechthebbenden op deze website / nieuwsbrief te achterhalen. Eenieder die meent dat zijn/haar materiaal zonder voorafgaande toestemming hier is gebruikt, verzoeken wij om zich tot ons te wenden. Bij gebruik als bron voor publicaties en andere uitingen is bronvermelding verplicht en tevens wordt deskundige begeleiding, door bijvoorbeeld de redacteur of auteur, aanbevolen. In de nieuwsbrieven weergegeven meningen zijn een deel van een column of strikt persoonlijk tenzij expliciet anders is aangegeven. 'Majoor Van Hall' en 'Soldaat Troelstra' zijn fictieve militairen uit het verleden die dienen als pseudoniemen voor verschillende personen. Activiteiten zoals rondleidingen worden mogelijk door andere partijen georganiseerd en de verantwoordelijkheid voor inhoud, uitvoering e.d. ligt geheel bij de betreffende partij. De inhoud van een nieuwsbrief wordt na publicatie niet meer gewijzigd en kan later onjuist zijn gebleken of niet meer van toepassing zijn. De auteursrechten berusten bij René G.A. Ros tenzij anders is aangegeven.
|
Nieuwsbrief 123
"René was laatst toevallig in de buurt van dit nooit als fort gebruikte terrein. Vorm en weg van het munitieopslagterrein waarvoor het wel gebruikt is, zijn nog te herkennen. Maar het mooiste is wel dat langs de sloot van het huidige industrieterrein nog steeds een grenspaal van het Departement van Oorlog staat!
"Leuk om hier te vermelden is dat op drie
van de vier sectorparken (afd. materieel) nog steeds drie identieke
dienstwoningen staan. Het sectorpark in Zaandam hebben we nog niet
bekeken."
"In het Algemeen Rijksarchief vonden we documenten en tekeningen over een drijvende brug die over het 
Verder een vrij groot 
"Uit vergelijking van een bouwtekening met een nog bestaand gebouw in 
Verschillende gebouwen zijn nu expliciet bevestigd zodat naar oorsprong of functie niet meer geraden hoeft te worden. Zo blijkt het huidige kerkgebouw in 
"Ook nog even 
Er was ook een weg dwars door de polder die de twee wegen langs het water verbond. De twee houten klapbruggen daarin waren in 1920 echter vervallen en besloten werd om de weg te sluiten en de bruggen te slopen. De weg staat aangegeven op een kaart uit 1912 en op een moderne gedetailleerde kaart is het tracé nog te herkennen. Of er nog iets over is van de brughoofden en de twaalf grenspalen is onbekend."
"Soms krijg ik van die e-mails die me helemaal blij maken. Zoals laatst toen Caspar Vermeulen me een lange e-mail stuurde over de betonnen beddingen met gietijzeren kragen die bij Halfweg in het moeras staan. Caspar had informatie dat het een Nederlandse luchtafweerbatterij uit 1927 was die ik zelf maar de naam "
"Enkele dagen na de e-mail van Caspar Vermeulen belde de wereldberoemde Jaap de Zee - zijn naam staat bij veel foto's van verdedigingswerken - me. Hij had een afdruk van een eerdere nieuwsbrief gekregen en hij wilde enkele vragen daarin beantwoorden. Hij wist te vertellen dat de kleinere 
De dossiers in de eerste serie bevatten vooral veel aantekeningen, rapporten en proces-verbalen over misdragingen van delinquenten en bewakers en andere belevenissen in de kampen.
Thuis viel op de foto's pas op dat aansluitend op de betonplaat een rechthoekig stuk gras veel geler was dan de rest. En als het een militair stuk beton was moest het een schietopening hebben want anders zat het niet op een plek met zo weinig gronddekking. Dat kon eigenlijk alleen maar een G-kazemat zijn.