Nieuwsbrief
74Nieuwsbrief Website Stelling van Amsterdam, nummer 74
(18 november 2002)
Beste lezer,
Bij deze een nieuwe nieuwsbrief over de website Stelling van Amsterdam; een
onafhankelijk particulier initiatief zonder winst-oogmerk.
<https://www.stelling-amsterdam.nl/>
Deze nieuwsbrief is, met meer verwijzingen, ook te vinden op: <https://www.stelling-amsterdam.nl/nieuwsbrief/>
Daar is ook meer informatie over deze nieuwsbrieven, het aanmelden en het archief
te vinden.
Heb jij informatie die via deze nieuwsbrief aan geïnteresseerden gezonden kan worden? Stuur de informatie dan aan <e-mail adres vervangen door formulier>.
Tip: stuur de nieuwsbrief door aan anderen en vraag ze ook abonnee te worden.
In deze nieuwsbrief:
Het komt niet vaak voor maar ik wil hier toch even om persoonlijke redenen
prominent 'misbruik' maken van deze nieuwsbrief .
Ik wil namelijk proberen wat meer afwisseling in het dagelijks werk als database-programmeur
te brengen. Een van de mogelijkheden is om meerdere functies in deeltijd of
free-lance te vervullen. En als zo een functie iets met mijn interesse in forten,
geschiedenis, schrijven en archiefonderzoek te maken heeft, eventueel in combinatie
met databases en websites, dan ben ik tot veel bereid. Ik houd mij aanbevolen
bij de lezer die mogelijkheden voor me ziet.
<http://www.rgaros.nl/CV.html>
In Nederland zijn ongeveer 230.000 luchtfoto's die in 1943-1945 door de Engelse
Royal Airforce (RAF) boven Nederland zijn gemaakt waarvan 100.000 in de bibliotheek
van de Landbouwuniversiteit Wageningen. Deze bibliotheek heb ik onlangs bezocht.
Het complete verslag is geplaatst op de Rondzendlijst
Verdedigingswerken en hier volgt nu het - bijgewerkte! - deel voor zover
het de Stelling betreft.
Mijn belangrijkste doel waren foto's van het Radarstation Seeadler in de Bloemendalerpolder
tussen Weesp en Muiden. Maar door de indeling van de foto's per vlucht was het
aantrekkelijk om meteen de hele vlucht te bekijken. Dus heb ik het hele gebied
van Amsterdam tot Naarden en van Vreeland tot Durgerdam gezien.
Van het leed wat op de grond ondervonden werd, is niets te zien. Behalve dat
door steenkooltekort de veerponten achter Amsterdam CS een pontbrug hadden gevormd.
De verschillende forten zijn prachtig zichtbaar, zonder begroeiïng. Zo
zijn het Fort aan het Pampus, Vesting
Naarden, de Kustbatterij bij Diemerdam en de Kustbatterij bij Durgerdam prima
te zien. Over die vier zijn geen bijzonderheden te melden maar wel over enkele
andere objecten.
<http://www.forten.info/rondzendlijst/>
De
eerste foto's die ik vond van het Radarstation
Seeadler zijn van 13 september 1944. Daarop zijn de meeste gebouwen al gesloopt.
Alleen van het grote U-vormig gebouw lijkt het middendeel nog over. Paraboolantennes
heb ik niet kunnen herkennen. Maar ook van de grote antennes heb ik geen schaduwen
kunnen zien. In een weiland ten westen van de gebouwen zijn aarden schuilplaatsen
te zien.
Ook de bunkers bij Weesp waren zeer goed te herkennen. Ze stonden een beetje
onregelmatig opgesteld, waarschijnlijk om de indruk van een boerderij te geven.
<http://www.rgaros.nl/seeadler/>
Direct rond Amsterdam waren diverse Duitse
verdedigingswerken te zien. Tegen de spoordijk in Amsterdam-West (toen nog
tussen de weilanden) zijn zeer veel bouwsels te vinden. Van ooggetuigen weet
ik dat dit Duitse bunkers moeten zijn.
Ten westen van Sloterdijk lijkt op een foto van 13 september 1944 een anti-tankgracht
met loopgraven te herkennen. En bij het vm. Hulpvliegveld
Buiksloot blijken de Duitsers in de noordwestelijk hoek veel bouwsels geplaatst
te hebben. Naar verluidt ging het om luchtafweer.
< https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/duits/>
Het
eiland Zeeburg was een groot militair
terrein met o.a. het Marinevliegkamp Schellingwoude. De luchtfoto's geven een
zeer dichtbebouwd en indrukwekkend eiland weer. De bunkers die er nu nog staan,
zijn goed te herkennen. Een groot deel van de barakken heeft camouflagenetten
maar zoals je merkt, werden ze er niet onzichtbaar van...
Opvallend zijn de bouwwerkzaamheden aan de noordzijde van het eiland. Hier lijken
drie bomvrije hangars (voor de watervliegtuigen?) met aanaarding gebouwd te
worden. Er is tegenwoordig niets meer van over.
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/zeeburg/>
De zes Nederlandse kazematten bij Muiden en Hakkelaarsbrug zijn - ondanks
de aanaarding - uitstekend te herkennen. Zo ook Hakkelaarsbrug Midden (kanon/gesloopt)
welke keurig langs Rijksweg 1 ligt. Verrassend waren echter twee aarden werken
ernaast en beide hebben een scherpe afsnijding alsof er een bouwsel onder zit.
Een ligt ten zuiden van de kazemat, aan de andere kant van de rijksweg. De andere
ligt een vijftig meter noordelijker. Iemand die hier meer over weet? Zijn die
twee van Duitse makelij?
Er lijken op de rijksweg ook betonblokken als versperring te staan. Ook enkele
Nederlandse vechtwagenhindernissen zijn goed herkenbaar. Bovendien zijn dichterbij
Muiden langs de rijksweg heel veel verdiepte opstellingen langs de weg te zien.
Hoe heten die dingen? Een auto kon erin rijden om iets veiliger te zijn bij
beschietingen.
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/hakkelaarsbrug/>
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/muiden-kazemat/>
Iedereen weet nu wel dat de groepsschuilplaatsen 'piramide', zoals die bij Uitermeer, tijdens de oorlog
van de aarden dekking en wal zijn ontdaan. Ik dacht alleen dat dat aan het begin
van de oorlog gebeurde om het zand en om misbruik door het verzet te voorkomen
- immers ideaal om verdekt een weg onder vuur te nemen. Maar uit de luchtfoto's
blijkt dat alle piramides van ten minste Vreeland tot en met Hakkelaarsbrug
op 3 februari 1945 recent waren ontdaan van de dekking. Ze vallen zeer goed
op door de lichte grond (zand) rondom. Het verwijderen kan al enkele maanden
eerder gebeurd zijn maar door de winter zal begroeiing traag zijn geweest.
Maar bij Muiderberg is alles dan nog intact: aarden wallen, loopgraven, etcetera.
En bij Muiderberg was een behoorlijke concentratie dus de luchtfoto is indrukwekkend
en geeft het beeld van een 'Vesting Muiderberg'. Ook het terrein van het geplande Fort bij Muiderberg (1913) met het
legerkamp is te herkennen.
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/uitermeer-veld/>
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/muiderberg/>
In de Noordpolder beoosten Muiden viel een vierkant terrein op. De noordzijde heeft een donkere strook en dat lijkt de schaduw van een ophoging te zijn of een extra sloot. De westzijde lijkt wel helemaal bedekt met bomkraters. Geen ervan liggen buiten het terrein dus ik twijfel sterk of het wel kraters zijn. Of was dit een proefterrein van de kruitfabriek? Wie weet hier meer van?
Op dezelfde dag als het bezoek in Wageningen ben ik 's middags nog even in
het Stadsarchief
Naarden geweest. Het Archief van de Trekvaart tussen Amsterdam, Muiden en
Naarden bevatte enkele aardige gegevens. De archieven van de rechtsvoorgangers
van het Hoogheemraadschap
Amstel, Gooi en Vecht zullen later nog bekeken worden.
<http://www.xs4all.nl/~sanmb/>
<http://www.hhs-agv.nl/>
<http://www.hhs-agv.nl/smartsite.dws?id=1724>
De
grappigste vondst was dat de Genie in 1917 vergunning vroeg voor een pontverbinding
over de Diemervaart (Muidertrekvaart?) bij het - op een eiland gelegen - magazijn
de Sniep. Dat lag bij de plaats Diemerbrug, het huidige Diemen. Maar om
onbekende redenen werd afgezien van gebruik van de vergunning.
Vierendertig jaar later, in 1951, begint de correspondentie met een brief van
het trekvaart-bestuur. Ze zijn erachter gekomen dat er toch een pontverbinding
is, inclusief steigers. En dat zonder vergunning!
De Genie vraagt alsnog - voor de tweede keer! - een vergunning aan en biedt
tevens excuses aan voor de gang van zaken. Als verklaring schrijft men dat de
situatie waarschijnlijk tussen 1940 en 1945 is ontstaan en daarna abusievelijk
is voortgezet. De gebruikte pont is 3 bij 6 meter groot.
Overigens gaf de titel boven de situatieschets eindelijk het definitieve antwoord
op de vraag of met 'Varkenseiland' en 'De Sniep' hetzelfde magazijn werd bedoelt.
Het blijkt inderdaad om twee namen voor hetzelfde magazijn te gaan.
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/magazijnen/>
In 1920 en 1921 is er correspondentie waarvan niet alle brieven aanwezig zijn.
De gemeenten Muiden en Naarden schrijven elkaar en het ministerie over het opruimen
van een onbekend aantal sluishoofden - waarschijnlijk twee. Deze waren in de
periode 1914-1919 aangelegd aan de Naardertrekvaart. Gezien de betrokkenheid
van de twee gemeenten en de toenmalige en huidige gemeentegrens, door het midden
van een deel van de trekvaart, moet het grofweg halverwege Hakkelaarsbrug en
Naarden gelegen hebben. Er moet een 'Inundatiekade nabij de Keverdijk' tussen
de Zeedijk en Naardermeer gelegen hebben, waar de sluishoofden wellicht mee
te maken hadden. Deze kade was in ieder geval in 1927 nog in onderhoud bij de
Opzichter van Fortificatiën te Naarden. Ik dacht deze kade dichterbij Naarden
te moeten zoeken maar het zou wel eens kunnen dat deze direct op de sluishoofden
aansloot en dus dichterbij Hakkelaarsbrug lag. Dan werd vermoedelijk voor een
deel een bestaande kade naar een gemaal gebruikt en de afstand is daar dan ruim
1300 meter. De strook van de inundatiekade is dan nog gedeeltelijk op de kaart
te herkennen te zijn.
De gemeenten wilden de sluishoofden opruimen en ook de ondergrondse delen. Want
toen betaalde het Ministerie van Oorlog dus moest het maar volledig opgeruimd
worden. En als jaren later zou blijken dat die palen onder de grond toch weg
moeten, zouden de gemeenten dat zelf moeten betalen. De reden waarom vele kleine
werken geheel 'geamoveerd' zijn?
Als
stress-therapie en omdat er nog een behoorlijk aantal vrije dagen te besteden
zijn, ben ik een week later nog eens rustig in een archief gaan zitten. Deze
keer het Nationaal
Archief in Den Haag (vh. ARA).
Er waren drie nieuwe archieven waar ik kennis mee wilde maken. Twee gaan over
de Artillerie
Inrichtingen en bleken vooral over de producten te gaan. Dat gaat momenteel
nog te diep op het onderwerp in. Maar het is wel zeer zinvol als je volgend
jaar een tentoonstelling over de AI wilt maken.
Een ander archief over de Luchtvaart en -verdediging was voor mij interessanter.
Het bleek onmogelijk om alles te bekijken dat interessant klonk. Maar ik heb
eerst eens de ogen open gehouden voor het Zendstation
in de Haarlemmermeer en de nood- en hulpvliegvelden zoals Buiksloot.
Tot mijn verbazing kwam ik een situatietekening van het Vliegveld Sloterdijk
tegen. In hetzelfde rijtje als Bergen, Schiphol, Gilze-Rijen, Buiksloot etcetera maar ook Middenmeer en De Meern. Op de kaart blijkt het Vliegveld Middenmeer
nog te herkennen als een vierkant veld in een rechthoekige verkaveling in de
Wieringermeer.
Vliegveld Sloterdijk was een onregelmatig gevormd vliegterrein van 500 bij 700
meter in de landerijen ten noordwesten van het dorp Sloterdijk. Ongeveer ter
hoogte van de afrit Havens West van de A10 bij de Basisweg. In de beschrijving
staat gemeldt dat het veld op 15 juli gedeeltelijk en op 15 augustus geheel
gereed was gekomen. Het jaartal van de tekening en de bouw stond niet aangegeven.
Wel blijkt uit de context dat het om 1939 moet gaan. Is er iemand die meer over
dit vliegveld weet?
Over het Zendstation in de Haarlemmermeer heb ik helemaal niets gevonden. Alleen
dat een voorganger ervan in 1920 werd gebruikt voor het versturen van weerberichten
aan vliegtuigen en vliegvelden zoals Hamburg. In de wintermaanden, toen er minder
werd gevolgen, zond het station alleen op verzoek een weerbericht uit. Overigens
was het in die tijd nog een militair vliegveld met civiele medegebruikers. Ook
over de K.L.M. zijn veel stukken in het archief te vinden.
<http://www.nationaalarchief.nl/>
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/schiphol-zender/>
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/buiksloot/>
Ik mag nog niet uit de school klappen maar ik vond al informatie op de website
van de uitgeverij over het nieuwe boek over de Stelling:
<http://www.matrijs.com/titelpag.asp?recnumb=90-5345-210-9>
Zet het boek nog maar niet op je verlanglijst voor Sinterklaas of de Kerstman
want de verschijningsdatum wordt nog niet genoemd.
<http://www.matrijs.com/>
In de week van maandag 3 november was het zeer druk op de website. Op woensdag
was er zelfs een piek van ruim 200 bezoeken.
De verklaring kwam in de vorm van een e-mail van een leraar. Op zijn initiatief
waren alle 140 leerlingen van klas 4 van het Atheneum Hageveld in Heemskerk
aan het werk gegaan met een geschiedenisopdracht. De Stelling was het onderwerp
en daarvoor waren de leerlingen enkele weken eerder naar het Fort
aan Den Ham geweest.
De drie fanatiekste leerlingen hadden me nog een vraag per e-mail gesteld en
waren blijkbaar verbaasd een antwoord te krijgen. De leerlingen schijnen de
website grandioos te vinden omdat er veel zeer bruikbare info op te vinden is
zodat ze niet veel tijd hoeven te besteden aan verder zoeken.
De genoemde leraar is overigens een van de re-enactors van het Fort aan Den
Ham! :-)
Er wordt momenteel bekeken of de betrokken leraren een algemenere geschiedenisopdracht
over de Stelling voor VWO willen gaan maken. Deze wordt dan op de website geplaatst.
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/ham/>
Op maandag 25 november aanstaande geeft Nicolaas Matsier een lezing over de Stelling in de Aula van de Universiteit van Amsterdam (Singel 411). Het is een lezing in een serie over Amsterdam. De zaal is open om 19.30 en de lezing begint om 20.00 uur. Maar reserveren is noodzakelijk en kan gebeuren via http://www.uva.nl/adamreeks/ of 020-525 4791. De toegangsprijs is € 4,50 en UvA-studenten en –medewerkers en lezers van De Groene Amsterdammer krijgen korting.
Nieuw: elke nieuwsbrief twee verwijzingen naar interessante websites:
- Forten en Vestingen Noord-Brabant <http://www.forten-brabant.nl/>
- Grebbelinie <http://www.grebbelinie.nl/>
Meer verwijzingen zijn te vinden op Forten Info <http://www.forten.info/>.
- Binnen 7-9 dagen passeert de website de 90.000 bezoeken...
- Er zijn alweer 113 abonnees voor deze nieuwsbrief!
Met vriendelijke groet,
René Ros
